بڕووخێ ده‌ستوور، بڕووخێ عیراق، نا بۆ
سازشکاریی سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستان
ئه‌مجه‌د شاکه‌لی
مه‌سعوود
بارزانی، وه‌ک سه‌رۆکی شاندی کوردستان، پێش چوونی بۆ به‌غدا بۆ دانوستاندنی ده‌ستووری
عیراق، زۆر به توندی و ڕاشکاوانه و گه‌رم ده‌په‌یڤی و پێی له سه‌ر ته‌واوی
خواسته‌کانی خه‌ڵکی کوردستان داده‌گرت و سوور بوو له سه‌ر گه‌یاندنی ئه‌و په‌یامه
به ڵایه‌نه عیراقییه‌کان و هه‌رگیز به ڵای ئه‌وه‌دا نه‌ده‌چوو، که ده‌ستبه‌رداری
گچکه‌ترین خواستی گه‌لی کوردستان بێت. خه‌ڵک هه‌موو پێیانوابوو ئه‌گه‌ر هیوایه‌ک هه‌بێت
به چه‌سپاندنی هه‌موو ویست و خواسته‌کانی گه‌لی کوردستان له‌و ده‌ستووره‌دا، ئه‌وا
مه‌سعوود بارزانی ئه‌و هیوایه‌یه. خه‌ڵک پێیانوابوو مه‌سعوود بارزانی له به‌غدا
شێر به گوێ ده‌گرێت و ئه‌وه‌ی کورد ده‌یه‌وێت ئه‌و به سه‌ر هه‌موو عیراقییه‌کانیدا
ده‌سه‌پێنێت و له هیچ شتێکی کورد نایه‌ته خوارێ و ملکه‌چی هیچ گوشار و سازشێکیش
نابێت، لێ وه‌ها ده‌رنه‌چوو. مه‌سعوود بارزانی له‌وه‌تی چووه‌ته به‌غدا، یه‌ک شتی
بۆ گه‌لی کوردستان نه‌گوتووه و مته‌قی له خۆ بڕیوه.
*****
سه‌رکرده‌یه‌تیی
سیاسیی کوردستان هێنده گرێدراوی ئه‌مه‌ریکان و له خزمه‌ت ئه‌مه‌ریکادان، تاکه یه‌ک
هه‌نگاویان بێ ئه‌مه‌ریکا نه‌توانیوه و ناتوانن بنێن. به هیچ جۆرێک و له 1991ه‌وه،
که ئیدی ئه‌مه‌ریکا، ئه‌و چه‌تره‌ی بۆ ئه‌و له‌ته‌کوردستانه هه‌ڵداوه، که بووه
به خێر و به‌ره‌که‌ت بۆ سه‌رانی کورد، نه‌ک بۆ هه‌موو گه‌لی کورد، سه‌رکرده‌یه‌تیی
سیاسیی کوردستان هه‌رگیز ڕۆژێک له ڕۆژان نه‌یتوانیوه بۆ هیچ شتێک ده‌نگی به ڕووی
ئه‌مه‌ریکادا بڵندکاته‌وه و له کاتی پێویستدا، که زۆرجاران پێویست بووه، بڵێ
نا. ئه‌مه‌ریکا هه‌میشه ته‌واوی ئه‌وه‌ی ویستوویه‌تیی به سه‌ر سه‌رکردیه‌تیی کوردستاندا
سه‌پاندوویه‌تی و له ڕێگه‌ی ئه‌وانیشه‌وه به سه‌ر خه‌ڵکی دیکه‌یشیدا سه‌پاندووه.
سه‌رانی کورد دارده‌ستی ئه‌مه‌ریکا بوونه له ته‌واوی پرۆسه‌ی سیاسیی دوای ڕووخانی
به‌عس له عیراقدا و ئه‌وان جێبه‌جێکه‌ری هه‌موو پرۆژه و نه‌خشه‌کانی ئه‌مه‌ریکان
له‌و ده‌ڤه‌ره‌ی خۆرهه‌ڵاتی ناویندا.
*****
گوته‌یه‌کی
عه‌ره‌بی هه‌یه ده‌ڵێ:"که‌ژ ژان گرتی مشکێکی بوو". وا بۆ دووساڵ و نیوێک
ده‌چێت به‌عس ڕووخاوه و عیراقییان و سه‌رانی کوردیش وه‌ک پاشکۆی ئه‌وان و له پشتی
هه‌مووشیانه‌وه ئه‌مه‌ریکاییه‌کان باسی داڕشتنی ده‌ستوور ده‌که‌ن بۆ عیراق. چه‌ند
حه‌فته‌یه‌کیشه جڤین و گفتوگۆ و شه‌و و ڕۆژ به‌ده‌میه‌که‌وه‌دان و نه‌نووستن و هه‌زار
ده‌رده سه‌ری دیکه، تا ئه‌وه‌ی گه‌یشتنه داڕشتنی ده‌ستوور و به گوته‌ی به‌شداربووانی
کۆمیته‌ی داڕشتنی ده‌ستوور و سه‌رکرده‌یه‌تیی په‌رله‌مانی عیراق و به‌رپرسان، ئیدی
پێکهاتوون و هه‌موو ڵایه‌نه‌کان پێی قایل بوون. کۆمیته‌ی داڕشتنی ده‌ستوور و په‌رله‌مانی
عیراق و سه‌رانی کورد و شیعه و سوننه، پاش هه‌موو ئه‌و ماوه درێژه‌ی ژانگرتنه،
مشکیان بوو!
*****
ده‌ستوورێک
ئه‌گه‌ر کێشه‌ی که‌رکووک و مووسڵ و خانه‌قین و مه‌نده‌لی و به‌دره‌ی کوردستان دوا
بخات بۆ کۆتایی ساڵی 2007 و سنووری باشووری
کوردستان بێ دیاریکردن و ددانپێدانان بهێڵێته‌وه و له ژێر لێوه‌وه نێوی فیدرالی
ببات و باسی مافی چاره‌نووسی کوردستان نه‌کات، ده‌بێ ئه‌مه چ ده‌ستوورێک بێت بۆ کورد!
پرسی که‌رکووک و ده‌ڤه‌ره‌کانی دیکه‌ی وه‌ک که‌رکووک له 1970 دوا ده‌خرێت تا به‌و
ڕه‌وشه‌ی ئێستا گه‌یشت. سه‌رانی کورد ده‌بوو شه‌رمیان به خۆ هاتبا، کاتێک گوێیان
له وشه‌ی "دواخستن" ده‌بوو و ده‌بێ و به سه‌ر زاریاندا ده‌هات و دێت. ئه‌و
جووله‌که داگیرکارانه‌ی، که ئه‌وڕۆ له ده‌ڤه‌ره داگیرکراوه‌کانی غه‌ززه و له
خاکی فلستینییه‌کان به تۆبزی و هه‌ڕه‌شه و پاڵپێوه‌نان وه‌ده‌رده‌نرێن، ئه‌وانیش
هێنده‌ی عه‌ره‌بی عه‌ره‌باندن و داگیرکارانی که‌رکووک له غه‌ززه ژیاون. زۆرینه‌ی
عه‌ره‌بی که‌رکووکیش هه‌ر سی و سیوپێنج ساڵێکه خاکی که‌رکرووکیان داگیر کردووه و
جووله‌که‌کانیش هه‌ر هێنده‌یه له غه‌ززه‌ن. گێڕانه‌وه‌ی کورد بۆ سه‌ر زێدی خۆی و
نه‌هێشتنی داگیرکاری و وه‌ده‌رنانی عه‌ره‌ب له که‌رکووک و گێڕانه‌وه‌ی ماف بۆ خاوه‌نه
ڕه‌سه‌نه‌کانی که‌رکووک ده‌بێ وه‌ک وه‌ده‌رنانی ئه‌و جووله‌کانه‌ی غه‌ززه ئه‌نجام
بدرێت. سه‌رانی کورد ده‌بوو چاوێکیان له‌و دیمه‌نه‌ی غه‌ززه کردبا و ئه‌وده‌می له‌خۆیان
پرسیبا: بۆ بکرێت جووله‌که‌ی داگیرکار به‌و
شێوه‌یه وه‌ده‌رنرێت و نه‌کرێت عه‌ره‌بی داگیرکار به جۆره وه‌ده‌رنرێت، مه‌گه‌ر
هه‌ردوو هه‌ر داگیرکار نیین! ئه‌دی
دواخستنی پرسی که‌رکووک بۆ کۆتایی 2007 چ ده‌گه‌یه‌نێت و تا که‌ی ئه‌م دواخستنانه
و بۆ ده‌بێ هه‌میشه پرسه‌کانی کورد دوا بخرێن!
*****
ئه‌وه چ
ده‌ستوورێکه تازه‌به‌تازه زمانی کوردیی له‌گه‌ڵ زمانی عه‌ره‌بیدا بکاته فه‌رمی
له کوردستاندا و له عیراقدا. له سه‌رده‌می به‌عس و سه‌ددام حوسه‌ینیشدا زمانی کوردی
له‌پاڵ زمانی عه‌ره‌بیدا فه‌رمی بوو، لێ کێ گوێی پێ ده‌دا و کێ جێبه‌جێی ده‌کرد! ئه‌ی
ئه‌وه چ ده‌ستوورێکه سامانی سروشتی و کانزاکان هه‌موو بۆ حوکوومه‌تی نێوند بێت له
به‌غدا و به گوێره‌ی ژماره و ڕێژه‌ی دانیشتووانی ئوستانه‌کان وه‌ک یه‌ک دابه‌ش بکرێت
به سه‌ر هه‌موو عیراقدا! ده‌بێ کورد چ خێرێک له‌وه ببینێت!
*****
هه‌رچی
مافی چاره‌نووسیشه، ئه‌گه‌ر گه‌لی کوردستان له کاتی پێشێلکردنی هه‌ندێک قانوون و
پێکهاتنی کورد و حوکوومه‌تی عیراقدا بۆی هه‌بێت باس له مافی چاره‌نووس بکات، که
له ده‌ستووره‌که‌شدا ڕێکوڕه‌وان ئه‌وه ناگوترێ و خۆ له قه‌ره‌ی وه‌ها باسێک
نادرێت و ته‌نێ باس له‌وه ده‌کرێت، که گه‌لی کوردستان بۆی هه‌یه بڕیارێکی دیکه
بدات، ئه‌ی بۆ وه‌ک مافێکی ڕه‌وای هه‌موو گه‌ل و نه‌ته‌وه‌یه‌ک له هه‌موو کاتێکدا
و هه‌ر کاتێک بیه‌وێت و له ناخۆشی و خۆشیشدا مافی دیاریکردنی چاره‌نووسی خۆی و جیابوونه‌وه‌ی
له عیراق نه‌بێت! عیراقییه‌کان هه‌رگیز بیرکردنه‌وه‌یه‌کی له‌و جۆره به خه‌یاڵیش
به‌ڵای مێشکیاندا ناڕوات و نایانه‌وێت بیژنه‌فن.
*****
ئه‌گه‌ر
داڕشتنی ده‌ستوور به شێوه‌یه‌کی دیموکراتی به‌ڕێوه ده‌چێت و عیراقییه‌کان بۆ خۆیان
دایده‌ڕێژن، وه‌ک سه‌رانی عیراق و کوردستان بانگاشه‌ی بۆ ده‌که‌ن، ئیدی زالمای خه‌لیلزادی
باڵیۆزی ئه‌مه‌ریکا له‌و جڤینانه‌دا چ ده‌کات! ئه‌گه‌ر جاروبار یه‌کێک له عیراقی یا
له کوردان به‌شداریی هه‌ندێ له‌و جڤین و قسه‌وباسانه ناکه‌ن و دوور ده‌که‌ونه‌وه،
ئه‌وا خه‌لیلزاد هه‌میشه گوڵی مه‌جلیسه و له‌وێ ئاماده‌یه و هه‌رگیز یه‌ک خولکه‌یش
له‌و جڤینانه دوور ناکه‌وێته‌وه. ئه‌گه‌ر ته‌واوی ده‌ستوور و هه‌موو شته‌کانی دیکه‌ش
ئیمڵای ئه‌مه‌ریکا نییه و خه‌لیلزاد ته‌نێ وه‌ک ڕاوێژکار و هاریکارێک له‌و جڤینانه‌دایه،
ئه‌دی بۆ که‌سێک یا که‌سانێکی شاره‌زا و لێزان
و ڕاوێژکار و هاریکاری، فرانسی، ئه‌ڵمانی، چینی، ڕووسی، ژاپۆنی، که‌نه‌دایی، هیندوستانی
یا هی وڵاتێکی دیکه‌ی لێ نییه و ته‌نێ خه‌لیلزادی ئه‌مه‌ریکای لێیه!
*****
ئه‌وه‌ی
مرۆڤ له سوننه و شیعه و ئاشووری و تورکمان و ئه‌وانی دیکه‌ی ده‌بینێت، وه‌ک به‌راوردێک
له‌گه‌ڵ قسه و هه‌ڵوێستی سه‌رانی کورد، ئه‌وه‌ی ئه‌وان ده‌یڵێن و ده‌یکه‌ن و ئاشکرای
ده‌که‌ن، گه‌لێک له گوتار و کردار و هه‌ڵوێستی سه‌رانی کورد بوێرانه‌تر و ڕوونتره.
ئه‌وان، که دژن ڕێکوڕه‌وان دژن و که له‌گه‌ڵیشن ڕێکوڕه‌وان له‌گه‌ڵن. ئه‌و منجه‌منج
و خاوی و سستییه‌ی سه‌رانی کورد ده‌ینوێنن و ده‌یکه‌ن، که‌متر له‌کن ئه‌وان وه‌دی
ده‌کرێت و ئه‌وان له بڕیاردا گورجوگۆڵترن. پێموایه هۆی ئه‌وه‌ش هه‌ر ئه‌وه بێت،
که ئه‌وان که‌متر گوێڕایه‌ڵی ئه‌مه‌ریکان و ده‌توانن بڵێن: نا.
*****
من له سه‌رانی
کورد تێناگه‌م، که بۆ هێنده به‌ته‌نگ یه‌کیه‌تیی عیراقه‌وه‌ن و ئه‌و عیراقه چ پیرۆزییه‌کی
بۆ گه‌لی کوردستان هه‌یه و بۆچی زۆرینه‌ی وڵاتانی جیهان هه‌ر له ئیمپراتۆریای سۆڤیێته‌وه
بیگه‌ره تا ده‌گاته چیکۆسڵاڤاکیا و یۆگوسڵاڤیا و ده‌یان وڵاتی دیکه، هه‌موو به‌شبه‌ش
کران، بۆ ئه‌م عیراقه به‌شبه‌ش نه‌کرێت!. سه‌رانی کوردن، که یه‌کیه‌تیی عیراق ده‌پارێزن
و عیراق چێ ده‌که‌نه‌وه، ده‌نا شیعه و سوننه و تورکمان و ئاشووری و کلدان و ئه‌رمه‌نی
و سابیئه و ئه‌وانی دیکه‌ش هیچیان له‌گه‌ڵ یه‌کدیدا نایانکرێت و ئه‌گه‌ر سه‌رانی کورد
ئه‌و یه‌کیه‌تییه فشۆڵه‌یان نه‌پارێزێن و داکۆکیی لێ نه‌که‌ن، ئه‌وا هه‌موو وه‌ک
ته‌زبێحی ده‌زووبچڕاو له‌به‌ریه‌ک هه‌ڵده‌وه‌شێنه‌وه. ده‌با هه‌ڵوه‌شێنه‌وه.
*****
کاتی هه‌ڵبژاردنی
مانگی یه‌کی 2005 و ده‌نگدان بۆ په‌رله‌مانی عیراق و کوردستان، من بۆ خۆم له‌گه‌ڵ
نه‌بووم و دژی هه‌ڵبژاردن و ده‌نگدان بووم. ئێستاش پێموایه هیچ نه‌گۆڕاوه و ئه‌گه‌ر
گۆڕابێتیش به‌ره‌و باشتر نه‌چووه، بۆیه ئێستاش دژی ده‌ستوور و دژی یه‌کیه‌تیی خاکی
عیراق و دژی عیراقییه‌تیم. با سه‌رانی کوردیش بگه‌ڕێنه‌وه بۆ خه‌ڵکی کورد و گوێڕادێرن
بزانن خه‌ڵکی کورد چی ده‌وێ و پرس به خه‌ڵکی کورد بکه‌ن له هه‌موو کارێکی ده‌یکه‌ن
و هه‌موو هه‌نگاوێکی ده‌ێنێن و هه‌موو بڕیارێکی ده‌یده‌ن. من له‌گه‌ڵ یه‌ک هه‌ڵبژاردندام
ئه‌ویش هه‌ڵبژاردنی سه‌ربه‌خۆیی باشووری کوردستان و جودابوونه‌وه‌ی له عیراق و له‌گه‌ڵ
یه‌ک ده‌ستووریشدام ئه‌ویش ده‌ستووری کوردستان خۆی.
22/8/2005
No comments:
Post a Comment