Wednesday 29 October 2003

تیۆرییه‌که‌ی حه‌مه‌پیرۆز

تیۆرییه‌که‌ی حه‌مه‌پیرۆز

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

ئێمه‌، ئه‌گه‌ر وه‌دووی دیرۆکی سیخوڕی له‌ نێو بزاڤی کوردایه‌تی و شۆڕشی کورددا بگه‌ڕێین، ده‌بێ بگه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ به‌راییه‌کانی ئه‌و باسه‌، که‌ دیاره‌ هێنده‌ هاسان نییه‌ و بێجگه‌ له‌وه‌ی کارێکی ورد و کونجکاوییانه‌ی ده‌وێت، مرۆڤ گه‌ره‌که‌ ده‌ستی به‌و فایل و دۆسێ و نامه‌ و به‌ڵگانه‌ی ده‌سگا سیخوڕییه‌کانی به‌عس و عیراق و وڵاتانی ده‌وروبه‌ری عیراقیشدا بگات، که‌ ئه‌وه‌ بۆ خۆی لێره‌، له‌م دووره‌ وڵاتییه‌، کارێکی یه‌کجار سه‌خته‌، به‌ڵام له‌ وڵات، له‌ کوردستان، ئه‌گه‌ر ده‌سته‌یه‌کی کارا و دڵسۆز هه‌بن و بڕیار بده‌ن، ده‌توانن وه‌دووی ئه‌و کاره‌ بکه‌ون و به‌ ڕه‌گ و ڕیشه‌ی ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌دا ڕۆ بچن و هه‌موو لایه‌نه‌ شاراوه‌کانی ساغ که‌نه‌وه‌.  له‌ جه‌لال تاڵه‌بانی ده‌گێڕنه‌وه‌، که‌ ساڵانی 1980کان، گه‌لێک جار له‌ جڤین و دانیشتنه‌ تایبه‌تییه‌کانی خۆیدا، له‌گه‌ڵ سه‌رانی حیزبه‌که‌یدا گوتوویه‌تی:"ئای له‌و ڕۆژه‌ی، که‌ دێت و ته‌واوی فایله‌کانی ئه‌من و موخابه‌راتمان ده‌ستده‌که‌وێت، تا بزانین فه‌ره‌یدوون عه‌بدولقادر و  هاوڕێکانی چۆن خزمه‌تیان به‌ ئه‌من و موخابه‌رات کردووه‌". ئێستا نه‌ک ته‌نیا فه‌ره‌یدوون عه‌بدولقادر، به‌ڵکه‌ سه‌دانی دیکه‌ش، له‌ نێو حیزبه‌که‌ی جه‌لال تاڵه‌بانیدا - یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان-  فایل و نامه‌ی کار و پێوه‌نده‌کانیان، به‌ به‌عس و ده‌سگا سیخوڕییه‌کانییه‌وه‌، ئاشکرا بووه‌ و خه‌ڵک پێیان ده‌زانێت. حیزبی جه‌لالی، که‌ له‌ 1964ه‌وه‌ له‌ سه‌ر بناخه‌ و بنه‌مای ئایدیۆلۆژیا و فه‌لسه‌فه‌ی جه‌لالیزمی، دژ به‌ بزاڤ و شۆڕشی کورد و کوردایه‌تیی و بارزانی دروست بوو، ئه‌وه‌ هیچ، که‌ پێوه‌ندی سیخوڕێتییان، له‌گه‌ڵ ساواک و ڕێژیمی ئێرانی شادا هه‌بوو، هه‌ر له‌ 1966یشه‌وه‌، بوون به‌ سیخوڕ و جاش و به‌گرێگیراوی ڕێژیمی به‌عس و حیزبی به‌عس و ده‌سگا سیخوڕییه‌کانیشیان توانیبوویان دزه‌ بکه‌نه‌ نێویانه‌وه‌ و خه‌ڵکیان لێ بکڕن و بکه‌ن به‌ جاسووس. مێژووی 1966-1970ی حیزبی جه‌لالی، له‌ مێژوویه‌کی سیخوڕی زیاتر، شتێکی دیکه‌ نه‌بووه‌ و نییه‌. ئه‌وان وه‌ک حیزب جاش و سیخوڕ بوون و جاشایه‌تی و سیخوڕییان، خسته‌ چوارچێوه‌یه‌کی فه‌لسه‌فه‌ییه‌وه‌ و ئایدیۆلۆژیایه‌کیان لێ سازکرد.  که‌سانێک، که‌ به‌شێکی زۆر گرنگ و له‌به‌رچاوی، دیرۆکی جه‌لالیزم پێکده‌هێنن  و جه‌لالییان هه‌میشه‌ شانازییان پێوه‌ ده‌که‌ن و به‌ پێشه‌نگ و سه‌روه‌ری خۆیانی ده‌زانن، پێوه‌ندی سیخوڕیی زۆر ئاشکرا  و له‌به‌رچاویان، له‌گه‌ڵ ده‌سگا جیاوازه‌کانی سیخوڕیی ئه‌م وڵات و ئه‌و وڵاتدا هه‌بووه‌ و هه‌یه‌، ئیبراهیم ئه‌حمه‌د، فه‌یله‌سووفی جه‌لالیزم، تا دواساتی ژیانی، به‌ موو له‌ سیاسه‌تی ئینگلیز لای نه‌داوه‌  و هه‌میشه‌ له‌ خزمه‌تی ئه‌واندا بووه‌ و هاریکاریی له‌گه‌ڵ ساواکی ئێران و عیسا په‌ژمانیشدا، له‌ خه‌ڵک شاراوه‌ نییه‌. بێجگه‌ له‌وانه‌ش ساڵانی 1966-1970، وه‌ک نۆکه‌رێک، چه‌کدارێک، قه‌ڵه‌مفرۆشێک و فه‌یله‌سووفێکی کوردکوشتن و  جاشیزم، له‌ خزمه‌تی به‌عسدا بوو و تا مردنیشی له‌ بریتانیا، مووچه‌ی خانه‌نشینی له‌ حوکوومه‌تی به‌عسه‌وه‌ وه‌رده‌گرت. جه‌لال تاڵه‌بانی، عه‌لی عه‌سکه‌ری، عومه‌ر ده‌بابه‌، حیلمی عه‌لی عه‌ریف، زه‌بیحی، نه‌وشیروان مسته‌فا، که‌مال موفتی، مه‌لا ماتۆر، شێخ سه‌تتار تاهیر شه‌ریف، تاها موحیه‌ددین مه‌عرووف، شێخ جه‌عفه‌ر به‌رزنجی و تا ده‌گاته‌ فه‌ره‌یدوون عه‌بدولقادر و سه‌عدی پیره‌ و شاڵاو عه‌سکه‌ری و مسته‌فا چاوڕه‌ش و حامیدی حاجی خالید و.... که‌ هه‌موو له‌ پزدانی جه‌لالیزمه‌وه‌ هاتوونه‌ته‌ ده‌رێ، که‌م و زۆر ڕۆڵیان له‌ بزاڤی جه‌لالیزمدا بینیوه‌ و هیچ کارێک نه‌ما، بۆ به‌عس و ڕێژیمی عیراق و ده‌سگا سیخوڕییه‌کانی و هی وڵاتانی دیکه‌یشی نه‌که‌ن. ئه‌گه‌ر ماسی له‌ سه‌ره‌وه‌ بۆگه‌ن بکات، وه‌ک تیۆرییه‌ کوردییه‌که‌ ده‌لێت، ئه‌وا حیزبی جه‌لالی و جه‌لالیزم، له‌ سه‌ره‌وه‌ بۆگه‌نی کردووه‌. سه‌رانیانن، که‌ ده‌یان ساڵه‌ سیخوڕن و ئاگری کوردکوژی خۆش ده‌که‌ن. سه‌دانی دیکه‌ی وه‌ک ئه‌و سه‌رانه‌شیان، هێشتا له‌ نێو حیزبه‌که‌ی خۆیاندا و بزاڤی جه‌لالیزمدا، له‌ ترۆپکی ده‌سه‌ڵات و پایه‌ی سیاسیدان. یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستانیش، که‌ 1975 و له‌ سووریای به‌عس و "قه‌ڵای خۆڕاگریی و ڕووبه‌ڕڕوبوونه‌وه‌"، وه‌ک بۆ خۆیان نێویان لێنابوو، له‌دایک بوو، هه‌ر به‌عسی سووریا و نه‌یارانی کورد ده‌ستیان له‌ دروستکردنیدا هه‌بوو. بزاڤی جه‌لالیزم، به‌ شێوه‌ که‌ونه‌که‌ی پێش 1975ی و به‌ شێوه‌ نوێیه‌که‌ی پاش 1975یشی، که‌ نێوی یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی له‌ خۆی نا، هه‌رگیز له‌ بزاڤێکی پاشه‌ڵپیسی گه‌مار زیاتر، شتێکی دیکه‌ نه‌بووه‌ و نییه‌. هاشم ئاکره‌یی، عوبه‌یدوڵڵا بارزانی، عه‌بدولوه‌هاب ئه‌ترووشی و...له‌نێو پارتیی دیموکراتی کوردستانه‌وه‌ ده‌رچوون و بوون به‌ سیخوڕی به‌عس. پارتیی دیموکراتی کوردستان، له‌ دوای 1991 ه‌وه‌، که‌ ئیدی هاته‌ نێو شاره‌وه‌ و ده‌سه‌ڵاتی گرته‌ ده‌ست، سه‌دان خه‌ڵکی که‌ونه‌ جاش و به‌عسی و سیخوڕ خۆیان پێدا کرد و به‌ پلیکانه‌کانیدا سه‌رکه‌وتن و پایه‌ی باڵای ده‌سه‌ڵاتیان گرته‌ ده‌ست و ئێستاشی له‌گه‌ڵدا بێت، بۆ خۆیان تێروته‌سه‌ل پاڵیان داوه‌ته‌وه‌ و گاڵته‌یان به‌ دنیا دێت. سیروان جاف، فه‌تاح جاف، یه‌حیا جاف، ئیبراهیم زه‌نگه‌نه‌، ئومێد مه‌دحه‌ت موباره‌ک، به‌هائه‌ددین ئه‌حمه‌د و...هه‌ر خه‌ڵکانێکی کورد بوون و دژی نه‌ته‌وه‌که‌ی خۆیان بووبوون به‌ نۆکه‌ری ڕێژیمی به‌عس. ئه‌گه‌ر به‌راوردێک له‌ نێوان، خه‌ڵکانی نه‌ته‌وه‌یی و سه‌ربه‌ حیزبگه‌لی نه‌ته‌وه‌یی کورد و خه‌ڵکانی سه‌ر به‌ حیزبی کۆمۆنیستی عیراق بکه‌ین، له‌ڕووی گه‌ندڵی و گه‌ماری و خیانه‌تکاری و پاشه‌ڵپیسییانه‌وه‌، حیزبی کۆمۆنیستی عیراق، له‌ چاو حیزبه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌ کوردییه‌کاندا، به‌ سه‌د ئاو شۆراوه‌ته‌وه‌ و بیسمیل کراوه‌ و گه‌لێک له‌وان پاکژتر بووه‌. حیزبی کۆمۆنیستی عیراق، به‌ درێژایی مێژووی 1934-1967، که‌ یه‌ک ڕێکخراو بوو، وێڕای هه‌موو جۆره‌ ڕاوه‌دوونان و گرتن و ئه‌شکه‌نجه‌ و کوشتنێک، ته‌نێ دوو که‌س له‌ سه‌رانیان، خۆیان دۆڕان و بوون به‌ پیاوی ئاساییش و که‌وتنه‌ سه‌نگه‌ری ده‌سگاکانی ئاساییشه‌وه‌ و هاریکاری ئاساییش و پۆلیسیان کرد، له‌ ئاشکراکردنی هاوڕێکانی خۆیاندا و گرتنیان و زیندانیکردنیان. ئه‌و دوو که‌سه‌ یه‌کێکیان، مالیک سه‌یف بوو و ئه‌وی دیکه‌یشیان، ڕه‌فیق چالاک بوو. ئه‌یلوولی 1967، حیزبی کۆمۆنیستی عیراق، بوو به‌ دوو به‌شه‌وه‌: کۆمیته‌ی نێوه‌ندی(اللجنة المرکزیة‌) و سه‌رکرده‌یه‌تیی نێوه‌ندی(القیادة‌ المرکزیة) و ئیدی له‌و مێژووه‌یشه‌وه‌، ده‌بێ به‌ جودا هه‌ردوو باڵه‌که‌ی حیزبی کۆمۆنیست بخوێنرێنه‌وه‌. حیزبی کۆمیته‌ی نێوه‌ندی، ساڵانی  1967  تا 1972، هاریکاری و هاوئاهه‌نگییه‌کیان له‌گه‌ڵ حوکوومه‌ته‌کانی عیراقدا هه‌بوو و کاری ڕاوه‌دوونان و ڕاپۆرتنووسین و به‌ده‌سته‌وه‌دانی خه‌ڵکانی سه‌ر به‌  حیزبی سه‌رکرده‌یه‌تیی نێوه‌ندییان بۆ ڕێژیمی عیراق ده‌کرد .  ساڵی 1972 حیزبی کۆمیته‌ی نێوه‌ندی، له‌گه‌ڵ به‌عسدا چوونه‌ به‌ره‌یه‌که‌وه‌ و ئیدی که‌وتنه‌ داکۆکیکردن له‌ ڕێژیمی عیراق و به‌عس و تا له‌ به‌هاری 1974یشدا، تا 1975ی هه‌ره‌سی شۆڕشی کوردستان، چه‌کی به‌عسیان له‌ شان کرد و که‌وتنه‌ وێزه‌ی بزاڤی کوردستان و ڕۆڵی جاشایه‌تییان بۆ به‌عس بینی. ساڵی 1975 و تا 1978 و 1979، حیزبی کۆمیته‌ی نێوه‌ندی، له‌گه‌ڵ به‌عسدا مابووه‌وه‌، تا ئیدی به‌عس ته‌نگیپێهه‌ڵچنین و که‌وته‌ گرتنیان و ئه‌وانیش به‌ کاوه‌خۆ، ڕێگه‌ی که‌ژه‌کانی کوردستانیان گرته‌به‌ر. له‌و ماوه‌یه‌دا، که‌ هێشتا له‌ شار و له‌گه‌ڵ به‌عسدا بوون، به‌ تۆبزی به‌عس و ده‌سگا داپڵۆسێنه‌ره‌کانی عیراق، به‌شێکی زۆریان، ده‌ستبه‌رداری حیزب و بیروباوه‌ڕه‌که‌ی خۆیان بوون و دانیان به‌ زۆر نهێنیدا نا. پاش ئه‌و قه‌یرانه‌یان و تا ئێستا، ئیدی گه‌ڕانه‌وه‌ نێو سه‌نگه‌ر و هێڵی گه‌ل و دژایه‌تیی ڕێژیمی به‌عس.  هه‌رچی حیزبی سه‌رکرده‌یه‌تیی نێوه‌ندییشه‌، به‌هاری 1969، عه‌زیز ئه‌لحاج (عزیزالحاج)ی سکرتێری گشتیی ئه‌و حیزبه‌ گیرا و ئه‌ویش، هه‌رچی زانیارییه‌کی له‌مه‌ڕ حیزبه‌که‌ی خۆی و هاوڕێکانییه‌وه‌ هه‌بوو، دای به‌ ده‌سگاکانی ئاساییش و هه‌واڵگر(مخابرات)ی عیراق و بوو به‌ هاریکاری ڕێژیمی به‌عسی عیراق و چاوساغیان. دواتریش موسلیح مسته‌فا، که‌ ماوه‌یه‌ک بوو به‌ جێگری عه‌زیز ئه‌لحاج، خۆی دایه‌ ده‌ست حوکوومه‌تی عیراقه‌وه‌ و بوو به‌ هاریکار و پیاوی به‌عس و ئاساییشی عیراق، لێ له‌ پایه‌یه‌کی نه‌ویتردا. ساڵی 1975، که‌ شۆڕشی کوردستان، هه‌ره‌سیی، فارووقی مه‌لا مسته‌فا، که‌ سکرتێری هه‌رێمی کوردستانی حیزبی سه‌رکرده‌یه‌تیی نێوه‌ندی بوو، خۆی دایه‌ ده‌ست به‌عسه‌وه‌. له‌ نێو حیزبی سه‌رکرده‌یه‌تیی نێوه‌ندیدا، ئه‌وانه‌ی که‌ ده‌کرێ وه‌ک خۆبه‌ده‌سته‌وه‌ده‌ر و هاریکاری ڕێژیم و چاوساغی به‌عس و دداننه‌ر به‌ نهێنییه‌کانی حیزبدا و به‌ده‌سته‌وه‌دانی خه‌ڵک نێو ببرێن، ده‌کرێت ته‌نێ نێوی عه‌زیز ئه‌لحاج ببرێت . که‌واته‌، هه‌موو دیرۆکی حیزبی کۆمۆنیستی عیراق، به‌ هه‌موو باڵ و جۆره‌کانییه‌وه‌، مالیک سه‌یف، ڕه‌فیق چالاک و عه‌زیز ئه‌لحاجی تێدا وه‌دی ده‌کرێن، وه‌ک خیانه‌تکار و پیاوی ڕێژیم. حه‌مه‌ پیرۆز (موحه‌ممه‌د پیرۆز ڕۆسته‌م)، کاتی خۆی جه‌لالی بوو. ماوه‌یه‌ک بوو به‌ به‌ڕێوه‌به‌ری ئاماده‌یی کوردستان له‌ که‌رکووک و  سه‌رده‌مێکیش جه‌لالییان له‌ ساڵانی 1966-1970ی جاشایه‌تییاندا، کردیان به‌ قایمقامی قه‌زای نێوه‌ندی که‌رکووک. دواتریش کرا به‌ به‌ڕێوه‌به‌ری په‌روه‌رده‌ی سلێمانی و ئیتر نازانم چی لێ هات! حه‌مه‌پیرۆز بووبوو به‌ به‌عسی و پیاوی ڕێژیم و هه‌موو شتێکی بۆ به‌عس ده‌کرد. حه‌مه‌پیرۆز، تیۆرییه‌کی هه‌بوو، ده‌یگوت:"ئه‌گه‌ر هه‌موو کورد ببێته‌ به‌عسی و جه‌یش ئه‌ششه‌عبی و له‌گه‌ڵ حوکوومه‌تی عیراقدا بێت، ئه‌وا کوردستان ده‌که‌وێته‌ ژێر ده‌ستی خۆیانه‌وه‌ و کورد ده‌سه‌ڵاتی به‌ سه‌ر وڵاته‌که‌ی خۆیدا ده‌بێت و حوکوومه‌تی به‌عس له‌ کوردستاندا ڕۆڵی نامێنێت".  حه‌مه‌پیرۆز، که‌ بۆ خۆی خودانی ئه‌و فه‌لسه‌فه‌ و تیۆرییه‌ بوو، بڕوای پێ بوو و له‌گه‌ڵ خۆیدا ڕاستگۆ بوو و به‌ گوێره‌ی ئه‌و تیۆرییه‌ سیاسه‌تی ده‌کرد. حیزبه‌کانی باشووری کوردستان و به‌ تایبه‌ت یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان و جه‌لالییان، ڕێک وایانکردووه‌ و بۆ خۆیان میراتگری به‌عس و ده‌سگا داپڵۆسێنه‌ره‌کانین و پێده‌چێت، به‌ درێژایی دیرۆکی خۆیان،ئه‌و تیۆرییه‌ی حه‌مه‌پیرۆزیان کردبێته‌ ڕێباز و هێڵی هزریی خۆیان و سه‌دله‌سه‌د قه‌بووڵیان بووبێت و ئه‌و تیۆرییه‌یان پێڕۆ کردبێت و له‌ سه‌ر ڕۆشنایی ئه‌و تیۆرییه‌ ڕۆیشتبن و سیاسه‌تیان کردبێت و  بکه‌ن، لێ به‌ هۆی بووده‌ڵه‌یی و ترسنۆکی و ناڕاستگۆیی خۆیانه‌وه‌،  به‌ بێ ناوهێنانی حه‌مه‌پیرۆز، وه‌ک تیۆریساز و ئایدیۆلۆژیاساز و هزرمه‌ند، ئه‌و کاره‌یان ئه‌نجام داوه‌.                                                                                            

 29/10/2003

Friday 24 October 2003

گسکدان

گسکدان
ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

ماوه‌یه‌که‌، له‌ نێو ته‌واوی خه‌ڵکی کورددا، باسی سیخوڕی و جاسووسی و خیانه‌تکاریی، کۆمه‌ڵێک له‌ ئه‌ندامه‌ باڵاکانی هه‌ردوو زلحیزبی باشووری کوردستان، پارتی و یه‌کیه‌تی، ده‌کرێت و ئه‌م ڕۆژنامه‌ی کوردی، دوو ناو و ئه‌و سایتی کوردی سێ ناویان، لێ بڵاوده‌کاته‌وه‌ و که‌سیش، تا ئێستا و به‌ ته‌واویی، نێوی هه‌موو ئه‌و سیخوڕانه‌ی بڵاو نه‌کردووه‌ته‌وه‌. خه‌ڵکانی ده‌رێی حیزبه‌کان، زۆرجاران له‌ترس و جارنایش، له‌ به‌ر خاتری ئه‌م و ئه‌و، ئه‌و نێوانه‌ ئاشکرا ناکه‌ن. هه‌رچی هه‌ردوو زلحیزبه‌که‌یشه‌، لۆکه‌یان خستووه‌ته‌ گوێی خۆیان و خۆیان لێ که‌ڕ کردووه‌ و به‌ هیچ شێوه‌یه‌ک، باس له‌و مه‌سه‌له‌یه‌ ناکه‌ن. ئه‌وه‌ی له‌ نێو خه‌ڵکدا باوه‌، ئه‌و نێوانه‌، به‌ هه‌ردوو حیزبه‌وه‌، خۆیان ده‌ده‌ن له‌ 700-800 ناوێک. من هیچ گومانم له‌وه‌دا نییه‌، که‌ له‌ نێو حیزبه‌کانی دیکه‌ی کوردستانیشدا، له‌و جۆره‌ سیخوڕ و جاسووسانه‌ هه‌ن. یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان، هه‌ر له‌و ده‌مه‌وه‌، که‌ له‌ مۆڵگه‌کانی به‌کره‌جۆ و که‌لاردا ده‌ژیان، و نێوی 66یان لێنرابوو، حوکوومه‌تی عیراق، توانیبووی خۆ بترنجێنێته‌ نێویانه‌وه‌ و گه‌رایان تێدا دانێت. ئه‌گه‌ر وا نییه‌، ئه‌دی ئه‌و هه‌موو لاوانه‌ی کۆمه‌ڵه‌ی ڕه‌نجده‌رانی کوردستان، چۆن به‌و ئاسانییه‌ ئاشکرا ده‌بوون و ده‌گیران و ده‌کوژران! هه‌ر به‌ نێو یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستاندا، شێخ سه‌تتار تاهیر شه‌ریف و عه‌بدولوه‌هاب تاڵه‌بانی، که‌ونه‌ سیخوڕانی به‌عس، ده‌ربازبوون و گه‌یشتنه‌ هه‌نده‌ران. هه‌ر ئه‌و دوو زلحیزبانه‌ بوون، که‌ سه‌دان که‌ونه‌به‌عسی، که‌ونه‌جاش، که‌ونه‌جاسووسیان، گرته‌خۆ و ڕۆڵی له‌به‌رچاو و به‌رزیان، له‌ نێو حیزبه‌کانی خۆیان و کارگێڕییه‌کانیاندا دانێ! ئه‌و ڕه‌وشه‌، بارێکی وای ساز کردووه‌، که‌ مرۆض گومان له‌ ته‌واوی سه‌رانی ئه‌و حیزبانه‌ و سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد بکات. موزه‌ففه‌ر ئه‌ننه‌واب(مظفرالنواب) گوته‌نی:"بدأت أحاذر حتی الحیطان..."، واته‌: واملێهاتووه‌، ته‌نانه‌ت سڵ له‌ دیواره‌کانیش ده‌که‌م/واملێهاتووه‌ ته‌نانه‌ت خۆم له‌ دیواره‌کانیش ده‌پارێزم.خه‌ڵکی کورد مافی خۆیه‌تی داوای ئاشکراکردنی ته‌واوی ئه‌و ناوانه‌ بکات، چونکه‌ ئه‌وه‌ی حیزبییه‌ و سه‌ره‌ په‌تێکی به‌ ده‌سته‌وه‌یه‌،  بێ که‌مترین ئاگایی، له‌ دیرۆکی کورد، وا ده‌زانیت، ئه‌و بۆ خۆی کوردی گه‌یاندووه‌ته‌، ئه‌م قۆناغه‌ی ئێستا. خه‌ڵکی کورد مافی خۆیه‌تی، نه‌ک ته‌نێ ناوی ئه‌و جاسووسانه‌ بزانێت، به‌ڵکه‌ هه‌موو ورد و درشتێکی ئه‌و حیزبانه‌یشی ئاگا لێبێت، چونکه‌ ئه‌وان به‌ نێوی ئه‌و خه‌ڵکه‌وه‌ قسان ده‌که‌ن و ئه‌وان به‌ نێوی ئه‌و خه‌ڵکه‌وه‌ پاره‌ و پووڵ و سامانی کوردستان، بۆ مه‌به‌سته‌ تایبه‌تییه‌کانی خۆیان به‌کار ده‌به‌ن. سه‌رانی کورد، تا ئێستا هه‌رچی ده‌که‌ن و هه‌رچی به‌ ته‌مان بیکه‌ن و هه‌رچی ده‌ڵێن، بێ ئاگادارکردنه‌وه‌، بێ پرس و قایلبوون، بێ ئاره‌زوو و بێ ڕاوێژی، خه‌ڵکی کورد کردوویانه‌ و ده‌یکه‌ن. سه‌رانی کورد، بۆ خۆیان وا تێده‌گه‌ن، هێنده‌ لێزان و شاره‌زان، له‌ سیاسه‌ت و کارگێڕی و دانوستاندندا، که‌ هه‌رگیز پێویستیان به‌ که‌س نییه‌ و هه‌موو کارێکی که‌ ده‌یکه‌ن، هه‌رگیز هه‌ڵه‌ی تێدا نییه‌. خه‌ڵکی کورد، ده‌بێ له‌وه‌ تێبگه‌ن، که‌ سه‌رانی کورد، به‌ هیچ شێوه‌یه‌ک، که‌مترین ڕێز و بایه‌خ و گوێڕایه‌ڵییان، بۆ ئاره‌زوو و خواست و ئامانجه‌کانی ئه‌وان نییه‌ و ئه‌وه‌ی ده‌یکه‌ن، ته‌نێ شۆخیکردنه‌ به‌وان. شووره‌یی و شه‌رمه‌ بۆ ئه‌و حیزبانه‌ و بۆ سه‌رانی کورد، ئه‌گه‌ر هه‌رچی زووتره‌، نه‌که‌ونه‌ خۆیان و ئه‌و جاسووس و که‌ونه‌به‌عسییانه‌، نه‌ک هه‌ر ئاشکرا که‌ن و ده‌رکه‌ن له‌ ڕیزه‌کانیان، به‌ڵکه‌ بیانده‌نه‌ دادگا و به‌ سزای شایسته‌ی خۆیانیان بگه‌یه‌نن. خه‌ڵکی کورد، ئیدی پێویست ناکات له‌ هیچ گوتار و کردار و ڕه‌وتارێکی ئه‌و حیزبانه‌ و سه‌رانیان بێده‌نگ بێت. ئه‌و حیزبانه‌ و سه‌رانیان، که‌ ڕێزه‌یه‌ک ڕێزیان بۆ میلیۆن و زیاتر شه‌هیدانی کوردستان نه‌بێت، هی ئه‌وه‌ن نه‌ک هه‌ر نه‌فره‌تیان لێ بکرێت، به‌ڵکه‌ گسکدرێن و وه‌ک سه‌ددامییه‌کان، بخرێنه‌ زبڵدانی مێژووه‌وه‌ و ماڵی کوردیان، لێ خاوێن بکرێته‌وه‌.                                                                                                                                                          


24/10/2003   

Thursday 23 October 2003

قالوبه‌لا

قالوبه‌لا
ئه‌مجه‌د شاکه‌لی


میمکه‌ جه‌یرانی که‌ریم جانی، که‌ ماڵیان له‌ که‌لار بوو و بۆره‌ خزمایه‌تییه‌کیشمان هه‌بوو، هه‌زار ڕه‌حمه‌ت له‌ ڕۆحی پاکی بێت، که‌ باسی نه‌ریتێک، ڕه‌وشتێک، خوویه‌ک، ڕاهاتنێک، مێژوویه‌ک، یا هه‌ر شتێکی دیکه‌ی کردبا، که‌ هه‌ر له‌ زووه‌وه‌ وا بووبێت و به‌و جۆره‌ بووبێت و خه‌ڵک له‌ سه‌ر ئه‌و شێوه‌یه‌ بووبێتن و ڕاهاتبن، ده‌یگوت:"قالوبه‌لا هه‌ر وا بووه‌". یا "له‌ قالوبه‌لاوه‌ هه‌ر وایه‌". قالوبه‌لا، که‌ له‌ "قالوا ﺒﻠﻰ"ی عه‌ره‌بییه‌وه‌ وه‌رگیراوه‌ و له‌ قورئانیشدا هه‌ر به‌و جۆره‌ هاتووه‌، له‌ کوردیدا ده‌بێته‌: "گوتیان به‌ڵێ". له‌م به‌ینه‌ی پیشوودا و له‌ ته‌له‌ڤزیۆنی "کوردسات"ه‌وه‌ و له‌ پرۆگرامێکدا، "عیماد ئه‌حمه‌د"، که‌ ئێستا ئه‌ندامیی مه‌کته‌بی سیاسی یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستانه‌ و کاتی خۆیشی له‌گه‌ڵ ئاش(ئاڵای شۆڕش)دا بووه‌ و کۆڵێکیش خۆی به‌ چه‌پ و مارکسیست زانیوه‌ و بۆ خۆیشی خه‌ڵکی خانه‌قینه‌، له‌ وه‌ڵامی پرسیارێکدا، له‌مه‌ڕ داهاتووی ئه‌و ده‌ڤه‌رانه‌ی کوردستان، که‌ تازه‌کی ڕزگاربوون، مانه‌ندی که‌رکووک و خانه‌قین و ئه‌وانه‌، گوتی: پاشان ده‌بێ ڕاخوازی بکرێت و خه‌ڵکی خانه‌قین خۆیان بڕیار بده‌ن، که‌ له‌گه‌ڵ کوردستان ده‌بن یا له‌گه‌ڵ عیراق. تۆ وه‌ره‌ به‌ ده‌ستی خۆت، کوردستانیبوونی خانه‌قین بخه‌یته‌ گومانه‌وه‌ و پێتوابێت، خه‌ڵک ده‌بێ بڕیاری ئه‌وه‌ بدات، که‌ خانه‌قین، کوردستانه‌ یا نه‌! کوردستانیبوونی خانه‌قین، مه‌نده‌لی، به‌دره‌، قه‌ره‌غان، قزڕه‌بات و تا جه‌به‌ڵ حه‌مرین، چ وه‌ک خاک و چ وه‌ک خه‌ڵکیش، چ وه‌ک جوگرافیا و چ وه‌ک دیرۆکیش، بێ هیچ دوودڵییه‌ک، کوردستانه‌ و که‌ کوردستانیش بوو، چ پێویستییه‌ک به‌وه‌ هه‌یه‌، خه‌ڵک ده‌نگ بدات، بۆ سه‌لماندنی کوردستانیبوونی خانه‌قین. جا، که‌ حاڵ وا بێت، ده‌بێ داوا له‌ خه‌ڵکی شاره‌ عه‌ره‌به‌کانی نێزیکی سنووری کوردستانیش بکرێت، بۆ ئه‌وه‌ی ده‌نگ بده‌ن، بزانن ده‌یانه‌وێت، له‌گه‌ڵ عه‌ره‌بستانی عیراق بن، یا له‌گه‌ڵ کوردستان، بۆ نموونه‌ شاری باقووبه‌ (بعقوبة‌) ، به‌غدا (بغداد) ، تکریت، بێجی و. . . . ، به‌ گوێره‌ی ئه‌م تیۆرییه‌ زۆرکوردستانییه‌ی عیماد ئه‌حمه‌د بێت، ده‌بێ هه‌مان مۆدێل، بۆ شاره‌کانی که‌رکووک، خورماتوو، تاووغ، کفری، قه‌ره‌غان، قه‌ره‌ته‌پپه‌، دووبز، شێخان، شنگال و. . . . به‌کار ببرێت و ڕه‌نگه‌، ئه‌م تیۆرییه‌ شۆڕشگێڕانه‌یه‌ی عیماد ئه‌حمه‌د، ماوه‌یه‌کی دیکه‌، هه‌ولێر و سلێمانی و دهۆک و. . . . یش بگرێته‌وه‌، ئه‌وده‌م کوردستانیبوونی ئه‌و شارانه‌ش، ده‌خرێته‌ گومانه‌وه‌. ئه‌وده‌م، ئیدی چ ده‌مێنێت له‌ خاکی کوردستان، که‌ هه‌ڕاج نه‌کرێت و سه‌ودا و مامه‌ڵه‌ی پێ نه‌کرێت!. مرۆڤه‌کان به‌ ته‌نێ و بێ خاک ده‌مێننه‌وه‌، لێ تیۆرییه‌که‌، له‌ دواییشدا و پاش بیرازکردنێک، ئه‌وانیش ده‌گرێته‌وه‌ و ئه‌وده‌م، باس له‌وه‌ ده‌کرێت، که‌ خاکێک هه‌بوو، نێوی کوردستان بوو و گه‌لێک هه‌بوو، نێوی کورد بوو. شاری خانه‌قین، عیماد ئه‌حمه‌د و عیماد ئه‌حمه‌دان، هه‌رچۆنی بخه‌نه‌ مه‌زاده‌وه‌، هه‌ر شارێکی کورد بووه‌ و به‌شێک بووه‌ له‌ کوردستان و بڕوا ناکه‌م هیچ که‌سێک - بێجگه‌ له‌ به‌عس و خه‌ڵکانی سه‌ر به‌ ڕێژیمی سه‌ددام و شۆڤینیست و نه‌ته‌وه‌په‌رستانی عه‌ره‌ب- نکۆڵی له‌وه‌ بکات. خانه‌قین، میمکه‌ جه‌یران گوته‌نی قالوبه‌لا هه‌ر کوردستان بووه‌ و هه‌ر به‌ کوردستانییش ده‌مێنێته‌وه‌. 

       23/10/2003

Wednesday 22 October 2003

هه‌وه‌ساری یا هه‌وێساری

هه‌وه‌ساری یا هه‌وێساری

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی


هه‌وه‌ یا هه‌وێ، له‌ زمانی کوردیدا، بۆ دوو ژن به‌کار ده‌برێت، که‌ هه‌ردووکیان مێردیان به‌ یه‌ک پیاو کردبێت. ململانێی نێوان دوو هه‌وه‌ یا هه‌وێ، پێی ده‌گوترێت، هه‌وه‌ساری یا هه‌وێساری. مرۆڤ، که‌ ده‌نۆڕێته‌ ڕه‌وتار و گوتار و هه‌ڵسوکه‌وتی هه‌ردوو زلحیزب(پارتی و یه‌کیه‌تی) و زلحوکوومه‌ت(هه‌ولێر و سلێمانی) و زلسه‌رکرده‌(مه‌سعوود بارزانی و جه‌لال تاڵه‌بانی ) و زلته‌له‌ڤزیۆن(کوردستان تیڤی و کوردسات) و زلشار(هه‌ولێر و سلێمانی)، ڕێک ده‌ڵێی دوو هه‌وه‌ یا دوو هه‌وێی یه‌کدین و هه‌ریه‌که‌یان له‌ قینی ئه‌وی دیکه‌یان، هه‌مان کار ئه‌نجام ده‌دات، هه‌مان گوته‌ ده‌ڵێته‌وه‌، سه‌ردانی هه‌مان که‌س ده‌کات و پێشوازی له‌ هه‌مان که‌س ده‌کات. بارزانی، ده‌چێته‌ مسر، تاڵه‌بانی دوای ئه‌و ده‌چێته‌ مسر. تاڵه‌بانی ده‌چێته‌ کووه‌یت، بارزانی دوای ئه‌و ده‌چێته‌ کووه‌یت. شاندێک یا ئه‌فسه‌رێک یا کارگێڕێکی ئه‌مه‌ریکایی سه‌ردانی هه‌ولێر ده‌کات و بارزانی ده‌بینێت، ڕۆژی دووه‌م سه‌ردانی سلێمانیش ده‌کات و تاڵه‌بانی ده‌بینێت. کوردستان تیڤی، ژڤانی سترانانی هه‌یه‌،  کوردسات ساباتی سترانی هه‌یه‌، زۆرینه‌ی سترانگه‌لێک، که‌ له‌و دوو پرۆگرامه‌دا په‌خش ده‌کرێنه‌وه‌، هیچ له‌ سترانه‌کانی "بنت الریف" و ئه‌وانه‌ باشتر نین. کوردسات ده‌بێته‌ عه‌ره‌بی، کوردستان تیڤیش ده‌بێته‌ عه‌ره‌بی. خێڵی عه‌ره‌ب ده‌بنه‌ میوانی بارزانی، ڕۆژێکی دوای ئه‌وه‌ش ده‌بنه‌ میوانی تاڵه‌بانی. بارزانی، مه‌سرووری کوڕی له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌باته‌ هه‌نده‌ران، تاڵه‌بانی قوبادی کوڕی له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌باته‌ هه‌نده‌ران. بارزانی ده‌چێته‌ سووریا، تاڵه‌بانی ده‌چێته‌ ئێران. ته‌نانه‌ت بیانیگه‌لێک، که‌ ده‌بنه‌ میوانی ئه‌م دوو ڕێبه‌ریه‌تییه‌، یا ئه‌م دوو ڕێبه‌ریه‌تییه‌ ده‌بنه‌ میوانیان، ئه‌وانیش له‌ فیکه‌ی خۆیان چاک تێگه‌یشتوون و له‌ نێوانیاندا، گه‌مه‌ ده‌که‌ن و به‌ ڕدێنی هه‌ردووکیان پێده‌که‌نن. من له‌و بڕوایه‌دام، ته‌نانه‌ت له‌ ئه‌نجومه‌نی فه‌رمانڕه‌وایی به‌غدایش، که‌ هه‌ردوو ڕێبه‌ر ئه‌ندامن تێیدا، تاڵه‌بانی ته‌نێ گوی بۆ قسه‌کانی بارزانی ڕاده‌دێرێت و بارزانیش ته‌نێ بۆ قسه‌کانی تاڵه‌بانی گوێڕاده‌دێرێت، ئه‌ویش نه‌ک له‌ به‌ر گرنگی قسه‌کان، به‌ڵکه‌ بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ڵه‌ له‌ یه‌کدی بدۆزنه‌وه‌ و خۆ بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ی یه‌کدی ئاماده‌که‌ن، ئه‌گه‌ر پێویست بوو، ده‌نا قسه‌ی ئه‌ندامانی دیکه‌ی ئه‌نجومه‌ن، بۆ هیچ یه‌کێک له‌وان به‌های سه‌لکه‌ توورێکیان نییه‌. ئه‌م دووفاقییه‌، ئه‌م دوو سه‌رکرده‌یه‌تییه‌، ئه‌م دوو جۆره‌ بیرکردنه‌وه‌ یا بیرنه‌کردنه‌وه‌، ئه‌م دوو جۆره‌ سیاسه‌ته‌ یا ناسیاسه‌ته‌،  ڕه‌وشێکی وای هێناوه‌ته‌ گۆڕی، که‌ له‌ بێئومێدی و هیوابڕاوی زیاتر، له‌ دڵ و هزر و خه‌ونی مرۆڤی کورددا، شتێکی دیکه‌ شین نه‌کات. ئه‌مان له‌ بری ئه‌وه‌ی، هه‌وڵده‌ن نه‌خۆشییه‌ ده‌روونییه‌کانی خۆیان، نه‌نێرن بۆ ده‌ڤه‌ره‌کانی ده‌ره‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی خۆیان و بڵاویان نه‌که‌نه‌وه‌، که‌چی ڕێک به‌ پێچه‌وانه‌وه‌، ته‌واوی ئه‌و ئایدزه‌سیاسییانه‌ی، که‌ زۆر له‌ مێژه‌ دووچاری بوون، به‌ دیاری، به‌ سه‌ر که‌رکووک و ده‌ڤه‌ره‌ نوێ ڕزگاربووه‌کانی دیکه‌یشدا، ده‌یبه‌شنه‌وه‌. ئه‌مان، که‌ هێشتا له‌ سه‌ر وشه‌ی"قوتابخانه‌" و "خوێندنگه‌" و "قوتابی" و "خوێندکار" ، پێکنه‌هاتوون، ده‌بێ که‌ی له‌ سه‌ر شته‌ گه‌وره‌کان پێک بێن!. ڕه‌نگه‌ تاقه‌ شتێک، که‌ به‌ ئاسانی و زۆر خێرا له‌ سه‌ری پێکبێن، خۆ گه‌یاندن بێت به‌ تورکیا و وڵاتانی عه‌ره‌ب و...خۆ به‌ده‌سته‌وه‌دان و مۆرکردنی هه‌رچی ته‌نازولاتێکی زیاتر بێت، ده‌نا له‌ چی دیکه‌دا پێک هاتوون؟ خێڵی یه‌کیه‌تیی، له‌ که‌رکووک، مه‌کته‌بێک –من بۆیه‌ گوتم مه‌کته‌ب، بۆ ئه‌وه‌ی ئێستا و لێره‌دا خۆم له‌ وشه‌کانی ئه‌وان لاده‌م- ده‌که‌نه‌وه‌ و منداڵ به‌ زمانی کوردی تێیدا ده‌خوێنن، له‌ به‌ر ده‌رگای مه‌کته‌به‌که‌، ده‌نووسن: خوێندنگای....، که‌ له‌ ڕاستیدا ده‌بێ: خوێندنگه‌ بێت، نه‌ک خوێندنگا. خێڵی پارتی، له‌ که‌رکووک، مه‌کته‌بێک ده‌که‌نه‌وه‌ و منداڵ به‌ زمانی کوردی تێیدا ده‌خوێنن، له‌ به‌ر ده‌رگای مه‌کته‌به‌که‌، ده‌نووسن: قوتابخانه‌ی....،ئه‌مه‌ بۆ خۆی سه‌رلێشێواندن و چه‌واشه‌کردنی خه‌ڵکه‌. ئه‌مه‌ بۆ خۆی به‌شینه‌وه‌ی منداڵه‌ به‌ سه‌ر قوتابخانه‌ و خوێندنگه‌گه‌لێکدا، که‌ حێزبێنراون. به‌شینه‌وه‌ی زارۆکه‌ به‌ سه‌ر پارتی و یه‌کیه‌تییدا. پارتییه‌ک، ئه‌گه‌ر خوێندنگه‌یه‌کیش نێزیکی ماڵه‌که‌ی بێت، منداڵه‌که‌ی یا منداڵه‌کانی، نانێرێته‌ ئه‌و خوێندنگه‌یه‌، به‌ڵکه‌ ده‌ینێرێته‌ یا ده‌یاننێرێته‌ قوتابخانه‌یه‌کی، ئه‌گه‌ر گه‌لێک له‌ ماڵه‌که‌ی خۆیشیه‌وه‌ دوور بێت. هه‌رچی یه‌کیه‌تییه‌کیشه‌ ڕێک به‌ پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌وه‌ ده‌کات و منداڵی ده‌نێرێته‌ خوێندنگه‌یه‌کی دووری ماڵی خۆیان و ناینێرێته‌ قوتابخانه‌یه‌کی نێزیکی ماڵی خۆیان. بێجگه‌ له‌ خوێندنگه‌ و قوتابخانه‌، ڕێکخراوی قوتابییان و خوێندکاران، یه‌کیه‌تیی ژنان و ئافره‌تانیشیان، هه‌ر به‌ ناوه‌کانیاندا جودا کردووه‌ته‌وه‌. تۆ بنۆڕێ، که‌ چۆن ئه‌مانه‌ گاڵته‌ نه‌ک هه‌ر به‌ سیاسه‌ت، به‌ڵکه‌ به‌ زمان و فه‌رهه‌نگ و منداڵی کوردیش ده‌که‌ن. ئه‌مه‌ ته‌نێ به‌شێکه‌ له‌ زنجیره‌یه‌کی یه‌کجار دووروودرێژی هه‌وه‌ساری یا هه‌وێساری، جوامێرگه‌لی ڕێبه‌رانی کورد، که‌ له‌وه‌ی زیاتر، له‌ دوو هه‌وه‌ یا هه‌وێی زۆر دژه‌یه‌ک و که‌لله‌ڕه‌ق و یه‌کده‌نده‌ ده‌چن، له‌ هیچ شتێکی دیکه‌ ناچن.                                                                                                          
    22/10/2003                                                                                                                                                                 

          

Saturday 18 October 2003

گۆڕغه‌ریب

گۆڕغه‌ریب
ئه‌مجه‌د شاکه‌لی


کورد فره‌جار بۆ سه‌لماندنی، کوردستانی و کوردبوونی که‌رکووک، که‌ پێویست به‌ هیچ سه‌لماندنێک ناکات و ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ له‌ لای ته‌واوی کورد، له‌ ڕۆژی نیوه‌ڕۆ ئاشکراتره‌، په‌نای بردووه‌ و ده‌باته‌ به‌ر ئه‌وه‌ی، که‌ بڵێت، گۆڕستانه‌کان، گه‌واهیی کوردستانیی و کوردبوونی که‌رکووک ده‌ده‌ن. دیاره‌ ئه‌گه‌ر گۆڕستانه‌کانی که‌رکووک، گۆڕی خه‌ڵکانێکی ناسراو و به‌نێوبانگی، تێدا بن، ئه‌وا به‌ڵگه‌که‌ سه‌لمێنه‌رتر ده‌بێت. کورد به‌و که‌سانه‌ی له‌ غه‌ریبایه‌تی ده‌مرن، ده‌ڵێ: فڵانه‌ که‌س گۆڕغه‌ریب بوو. که‌ شێخی شاعیران، شێخ ڕه‌زای تاڵه‌بانی، ساڵی 1909 کۆچیی دوایی ده‌کات، له‌ گۆڕستانی شێخ عه‌بدولقادری گه‌یلانی له‌ به‌غدا ده‌نێژرێت. ئه‌وده‌مه‌ وڵاتی کورد و به‌غدایش له‌ بنده‌ستی ئیمپراتۆریای عوسمانیدا بوون و خه‌ڵک هێنده‌ بیری له‌ مه‌سه‌له‌ی نه‌ته‌وه‌یی و خاک، نه‌ده‌کرده‌وه‌ و گرنگ نه‌بوو له‌ کوێ ده‌نێژرێت، چونکه‌ سیاسه‌تی عه‌ره‌باندن و...له‌ ئارادا نه‌بوو. که‌ ته‌وفیق وه‌هبی کۆچی دوایی کرد، له‌ سه‌ر وه‌سییه‌تی خۆی، له‌ پیره‌مه‌گروون نێژرا. که‌ عه‌لی مه‌ردان، کۆچیی دوایی کرد، وه‌سییه‌تی کردبوو، له‌ گردی سه‌یوان بینێژن، لێ که‌ ته‌رمه‌که‌ی  له‌ به‌غداوه‌ ده‌گاته‌ که‌رکووک، کوردێکی زۆر، ڕێگه‌ ناده‌ن ته‌رمه‌که‌ی ببه‌ن بۆ سلێمانی و ده‌ڵێن، ده‌بێ هه‌ر له‌ که‌رکووک بنێژرێت و هه‌ر وایش ده‌که‌ن و له‌وێ ده‌ینێژن. که‌ مه‌لا شوکور موسته‌فا، پێش کۆچیی دوایی به‌ ماوه‌یه‌کی که‌م و له‌ یه‌کێک له‌ نه‌خۆشخانه‌کانی هه‌ولێردا، له‌ سه‌ر ته‌خته‌ی نه‌خۆشیی، که‌ له‌ حاڵی گیانه‌ڵڵا و سه‌ره‌مه‌رگدایه‌، قیت ده‌بێته‌وه‌ و ده‌ڵێ: ده‌ڕۆمه‌وه‌ بۆ مامشه‌! که‌ گوندێکی که‌رکووکه‌ و مامۆستا بۆ خۆی له‌وێ هاتووه‌ته‌ دنیاوه‌. دوکتۆر و په‌رستارگه‌لێکی، که‌ له‌وێ ده‌بن، له‌ وشه‌ی مامشه‌ هه‌ر تێناگه‌ن و پێیانوایه‌، ئه‌و پیاوه‌، وڕینه‌ ده‌کات و به‌ عه‌ره‌بی قسان ده‌کات. چه‌ند خۆشبوو  شێخ ڕه‌زای تاڵه‌بانی، له‌ که‌رکووک به‌ خاک سپێردرابا و چه‌ند باشبوو عه‌لی مه‌ردان له‌ که‌رکووک به‌ خاک سپێردرا، یه‌ک دنیا باشتر و خۆشتر ده‌بوو، له‌به‌ر خاتری که‌رکووک خۆی، مه‌لا شوکور، له‌ که‌رکووک به‌ خاک بسپێردرایه‌. هه‌ر ده‌کرا مردنه‌که‌ی، به‌ڕێکردنی ته‌رمه‌که‌ی، ناشتنه‌که‌ی، بکرابا به‌ خۆپێشاندان و ڕێپێوان و بۆنه‌یه‌کی فره‌مه‌زن، بۆ پتر جۆشدانی پرۆسه‌ی گێڕانه‌وه‌ی که‌رکووک، بۆ ئامێزی  کوردستانی دایک. لێ  تۆ بڵێی هیچ یه‌کێک له‌ ڕێبه‌رانی سیاسی کورد، ئه‌وه‌ی به‌ هزردا هاتبێت و ئاماده‌ بووبێت، له‌ ساته‌وه‌ختێکی زێڕینی خۆی، که‌ هه‌موو چرکه‌یه‌کی بۆ خزمه‌تی گه‌ل و خاکه‌ و به‌ تایبه‌تیش خاکی که‌رکووک!! ته‌رخان بکات بۆ به‌ڕێکردن و به‌خاکسپاردنی مه‌لا شوکوری ده‌روێشێکی ڕێگه‌ی ڕاستی؟. ڕه‌نگه‌ هه‌رچه‌ندیان بۆ مه‌سعوود موحه‌ممه‌د، به‌ بیردا هات و کردیان، بۆ مه‌لا شوکوریش له‌ باشترین حاڵدا هه‌ر هێنده‌یان کردبا!.                                                                                               
18/10/2003


                                                                                                     

Monday 13 October 2003

باشووری کوردستان و عیراق و گه‌مه‌سیاسییه‌کان

باشووری کوردستان و عیراق و گه‌مه‌سیاسییه‌کان

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی
                                                                                 
I
جه‌نگی ئه‌مه‌ریکا و ئینگلستانی دژ به‌ ڕێژیمی به‌غدا، من هه‌ر له‌ ده‌سپێکڕا و به‌ پێچه‌وانه‌ی خه‌ڵکانێکی زۆره‌وه‌، گومانم له‌وه‌دا هه‌بوو، جه‌نگێک بێت، له‌ پێناوی خه‌ڵکی عیراق و کوردستان و ئازادی مرۆڤدا.  وه‌ک بووش و بله‌یر و هه‌ردوو کارگێڕییه‌کانیان بانگاشه‌یان بۆ کردووه‌ و ده‌یکه‌ن. ئه‌وان خه‌ڵکی وڵاتانی خۆیان و سافیلکه‌ و خۆشباوه‌ڕی وڵاتانی ئێمه‌یشیان به‌وه‌ ده‌خاپاند، که‌ په‌لاماردانێکی عیراق، گه‌لێک پێویست بوو و ده‌بوو بکرێت، بۆتێکشکاندن و نه‌هێشتنی ئه‌لقاعیده‌ و بۆ ڕزگارکردنی عیراقییه‌کان له‌ سه‌ددامی دیکتاتۆر و بۆ ڕزگارکردنی کورد له‌ چه‌وساندنه‌وه‌ و بۆ ڕزگارکردنی ژنان و بۆ وه‌دیهێنانی دیموکراتی و...خه‌ڵکی ئه‌م جیهانه‌شیان به‌وه‌ ده‌تۆقاند، که‌ سه‌ددام حوسه‌ین له‌ ماوه‌ی 45 خوله‌کدا ده‌توانێت هه‌موو چه‌که‌ کۆکوژه‌کانی خۆی، که‌ جیهان وێران ده‌کات و ده‌خاته‌ مه‌ترسییه‌وه‌، به‌کار ببات.  بووش و بله‌یر، یارییان به‌ هه‌ست و هۆشی خه‌ڵکی ئه‌م سه‌ر زه‌وییه‌ ده‌کرد به‌وه‌ی، که‌ خه‌ڵک له‌ هێرش و په‌لاماردان و خۆته‌قاندنه‌وه‌ی، خه‌ڵکانی توندڕۆی ئیسلامی، که‌ "هه‌ڕه‌شه‌ له‌ دیموکراتی  ده‌که‌ن"، بترسێنن. ئه‌وان به‌وه‌ی باسی ئاشتییان ده‌هێنایه‌ گۆڕێ و خۆشه‌ویستی نیشتمان و ئاشتییان باس ده‌کرد و هه‌ستی نه‌ته‌وه‌یی خه‌ڵکانی ڕۆژاوایان ده‌بزواند له‌ هه‌مبه‌ر "ڕۆژهه‌ڵاتی تینووی خوێندا"، به‌ پێی دیتنی ئه‌وان.ئه‌وده‌م و ئێستاش، من به‌ جه‌نگێکی زلهێزانی ده‌زانم، دژ به‌ وڵاتێکی جیهانی سێیه‌م. جه‌نگێکه‌ ده‌کرێ: بخرێته‌ چوارچێوه‌ی پراکتیزه‌کردنی تیۆرییه‌کانی:  
  * "فرانسیس فۆکۆیاما" و تیۆرییه‌کانی "کۆتایی مێژوو و پیاوه‌که‌ی تر"، که‌ هه‌موو ڕاستییه‌کان، له‌کن نوێلیبه‌رالیزمی ئه‌مه‌ریکایی، ده‌بینێته‌وه‌ و مێژوو به‌ له‌نێوچوونی بلۆکی ڕۆژهه‌ڵات و سه‌رکه‌وتنی یه‌کجاره‌کی سه‌رمایه‌داری کۆتایی پێ ده‌هێنێت.                                                                            
* "سامۆئێل هه‌نتینگتۆن" تیۆرییه‌کانی"ململانێ و جه‌نگی شارستانی و فه‌رهه‌نگه‌کان"، که‌ ملانێی شارستانی و ژیارییه‌کان، ده‌کاته‌ بنه‌مای تیۆری جه‌نگه‌کانی جیهان.                                   
* ژماره‌یه‌کی زۆر له‌ ئایدیۆلۆژانێک، که‌ پێکهاتوون له‌ خه‌ڵکانی عیسایی و زایۆنی، که‌ پشتیان به‌ کۆمه‌ڵگه‌گه‌لێک قایمه‌، که‌ بناخه‌ هزرییه‌کانیان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ خه‌ڵکانی لایه‌نگری فاشیزم و ده‌سته‌گه‌لی زه‌نگین و لۆبییه‌ جووله‌که‌کان و باڵی دواکه‌توو و توندڕه‌وی کڵێسه‌ی عیسایی، که‌ بڕوایان وایه‌، بووش و کارگێڕیی ئه‌مه‌ریکا، ئه‌رکێکی ئایینییان له‌ ئه‌ستۆیه‌ و جه‌نگێک ئه‌نجام ده‌ده‌ن، بۆ خزمه‌تی ئه‌و بیر و بڕوایانه‌ی ئه‌وان، که‌ بۆ خۆیان، به‌ هی مرۆڤایه‌تیی داده‌نێن.        
ئه‌و جه‌نگه‌:                                                                                                              
* بۆ ئه‌وه‌ بوو، ئه‌مه‌ریکا، له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی نێوه‌ڕاستی، ئاڵۆز و پڕ له‌ کێشه‌ و پڕ خێر و به‌ره‌که‌تدا، جێپێی خۆی بکاته‌وه‌.                                                                          
* بۆ ئه‌وه‌ بوو، ئه‌مه‌ریکا، نێزیک بێته‌وه‌، له‌ کانه‌نه‌وته‌کانی وڵاتانی ڕۆژهه‌ڵاتی نێوه‌ڕاست.     
* بۆ تێکشکاندنی "الکرامةالعربیة" و "النخوة‌العربیة‌" و "الشهامة‌العربیة‌" و "الصحوة‌العربیة" و "العروبیة‌"و...،که‌ عیراق و سه‌ددام حوسه‌ینی سه‌رۆکی، زۆرجاران بانگاشه‌یان پێوه‌ ده‌کرد.  
 * بۆ پتر به‌هێزکردنی ئیسرائیل و دابینکردنی ئاساییشی ده‌وڵه‌تی ئیسرائیل و سه‌پاندنی ئاشتی له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا، به‌ سه‌ر وڵاتانی عه‌ره‌ب و ناعه‌ره‌بی، ده‌وروبه‌ری ئیسرائیلدا بوو.  
* بۆ لاوازکردنی ڕۆڵی تورکیا و هه‌ڕه‌شه‌کردن له‌ ئێران و سووریا و سعوودییه‌ و حیزبوڵڵا و ئه‌وانی دی بوو.          
*بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ و به‌رپێگرتنی "الصحوة‌الاسلامیة‌" بوو، که‌ ئیسلامی سیاسی، ئێرانی شیعه‌ و ئیسلامی سوننه‌، بانگاشه‌ی بۆ ده‌که‌ن.      
*بۆ دۆزینه‌وه‌ی چه‌که‌کۆکوژییه‌کانی سه‌ددام و داماڵینی لێیان بوو.                                 
 *بۆ په‌ره‌پێدان و بره‌وپێدان و بڵاوکردنه‌وه‌ی ئه‌و سیستم و به‌ها فه‌رهه‌نگی و جیهانگه‌رییه‌ بوو، که‌ ئه‌مه‌ریکا ده‌یه‌وێت، به‌سه‌ر دنیایدا بسه‌پێنێت.                                               
 *بۆ داپڵۆسین و کوتانه‌وه‌ی هه‌رچی هێز و ده‌سته‌ و تاقم و خه‌ڵکانێک بوو، که‌ خودانه‌خواسته‌، بۆنی ئه‌وه‌یان لێبێت، که‌ ڕه‌نگه‌ له‌گه‌ڵ سیاسه‌تی ئه‌مه‌ریکادا نه‌گونجێن و یه‌کنه‌گرنه‌وه‌. دیاره‌ له‌م جۆره‌ خه‌ڵکانه‌ش گه‌له‌ک زۆرن.                                                                
ئه‌و جه‌نگه‌، بۆ هه‌موو ئه‌وانه‌ و زۆر شتی دیکه‌ش بوو. جه‌نگی باوکێک بوو، دژی منداڵێکی یاخیبوو و لاساری خۆی.                                                                                                             
                                                                                     
II
چه‌نده‌ گومانم له‌وه‌  نییه‌، که‌ بینلادن و مه‌لا و ده‌روێشه‌ سه‌ر و پرچڕشکنه‌کانی ئه‌فعانستان، کاتی خۆی ئه‌مه‌ریکا و ڕۆژاوا دروستی کردبوون، هێنده‌ش گومانم له‌وه‌ نییه‌، که‌ سه‌ددام حوسه‌ین و حیزبی به‌عس، منداڵه‌ نازداره‌که‌ی ئه‌مه‌ریکا بوون و به‌خێوکراوی ده‌ستی ئه‌مه‌ریکا بوون و ده‌ست و چاو و گوێی ئه‌مه‌ریکا بوون، له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی نێوه‌ڕاستدا. ئه‌وان(به‌عسییه‌کان)، به‌ سواریی شه‌مه‌نه‌فه‌رێکی ئه‌مه‌ریکایی، هاتنه‌ سه‌ر کار و بوون به‌ فه‌رمانڕه‌وای عیراق. ئه‌وان(به‌عسییه‌کان) سیاسه‌تی ئه‌مه‌ریکایان، له‌ ناوچه‌که‌دا پیاده‌ ده‌کرد. جه‌نگی هه‌شت ساڵه‌ی دژی ئێران و قڕکردن و گازباران و ئه‌نفالکردن و عه‌ره‌باندنی کورد و وێرانکردنی کوردستان و کوشتنی شیعه‌ و له‌نێوبردنی ته‌وژمه‌ چه‌پ و دیموکراتی و ئیسلامی و نه‌ته‌وییه‌کانی دیکه‌ی عیراق و ...هه‌موو هه‌ر هه‌موو، به‌ پێزانین و ده‌ستگرتن و پیرۆزبایی و کۆمه‌کی ئه‌مه‌ریکا ئه‌نجامدران. ئه‌مه‌ریکا و ڕۆژاوا، سه‌ددامیان له‌و ده‌ڤه‌ره‌ی خۆرهه‌ڵاتی ناڤیندا، کردبووه‌ سه‌گێکی هار، که‌ په‌لاماری هه‌موو دنیای ده‌دا، بێ ئه‌وه‌ی چغغه‌ی لێبکرێت. کۆمپانیاکانی فرانسه‌ و ئه‌ڵمانیا و ئیتالیا و سوێد و ڕووسیا و ئینگلستان و ئه‌مه‌ریکا، چه‌کی کۆکوژی و کیمایی و بایۆلۆژی و مین و هه‌زارویه‌ک به‌زمی دیکه‌یان، بۆ سه‌ددام چێکرد و وێیان دا. من، که‌ دژی جه‌نگ بووم، بیرم له‌ زارۆک و پیره‌ژن و پیره‌مێرد و په‌ککه‌وته‌ و لاو و بێده‌ره‌تان و هه‌ژارانی کوردستان و عیراق ده‌کرده‌وه‌ و به‌زه‌ییم به‌واندا ده‌هاته‌وه‌. بیرم له‌ کچ و کوڕه‌گه‌نجه‌ سه‌ربازه‌کانی ئه‌مه‌ریکا و ئینگلستان ده‌کرده‌وه‌، که‌ زۆریان هه‌ر نه‌یشیانده‌زانی عیراق چییه‌ و ده‌که‌وێته‌ کوێی ئه‌م دنیایه‌وه‌ و، ئه‌و جه‌نگه‌ی بۆی ده‌نێردرێن و ده‌یچنێ، جه‌نگێکه‌ هی ئه‌وان نییه‌ و ئاره‌زووی سه‌رۆکه‌کانیانه‌ و خزمه‌ته‌ به‌ سیستمی سه‌رمایه‌داری و به‌ها هزرییه‌کانی ڕۆژاوا، به‌زه‌ییم به‌واندا ده‌هاته‌وه‌، بیرم له‌ ڕووخاندن و داته‌پینی هه‌زاران نه‌خۆشخانه‌ و خوێندنگه‌ و پرد و وێرانبوونی وڵاتێک ده‌کرده‌وه‌. بیرم له‌ ژاراویکردنی ئاو و هه‌وا و ژینگه‌ و سووتاندنی دار و دره‌خت و له‌نێوبردنی ئاژه‌ڵ و باڵنده‌ و گیانله‌به‌رانی دیکه‌ ده‌کرده‌وه‌،  ده‌نا ڕووخانی سه‌ددام حوسه‌ین و تێکشکانی ده‌سه‌ڵات و له‌شکر و ده‌سگا داپڵۆسێنه‌ره‌کانی و حیزبه‌به‌عسه‌که‌ی، بێ هیچ گومان و دوودڵی و سێودوولێکردنێک، به‌ باشترین کارێکم ده‌زانی و ده‌یزانم، که‌ خێری کورد و کوردستان و ته‌واوی گه‌لانی عیراق و ژینگه‌ و سروشت و مرۆڤ و ئاژه‌ڵی تێدا بوو.                                                             
III
ڕێژیمی سه‌ددام به‌ ئه‌وه‌ی، که‌ پێیان ده‌گوت "ئۆپۆزیسیۆنی عیراقی"، هه‌رگیز نه‌ده‌ڕۆخا. ئۆپۆزیسیۆنی عیراقییش، هێزه‌ کورده‌کانی لێ ده‌رکه‌یت، هیچی له‌باردا نه‌بوو و هیچیشی پێ نه‌ده‌کرا. ڕێژیمی سه‌ددام دڕنده‌ و شێرپه‌نجه‌ و کاره‌سات و ئافاتێک بوو، بۆ خه‌ڵکی کوردستان و عیراق، هاتبووه‌ گۆڕێ و هه‌ر وه‌ک چۆن هه‌نده‌ک نه‌خۆشی، به‌ میکرۆبی نه‌خۆشییه‌که‌ خۆی له‌نێو ده‌چێت، ڕێژیمی سه‌ددامیش ته‌نێ به‌و میکرۆبه‌ی، که‌ بڵاوی کردبووه‌وه‌ و به‌ چێکه‌ران و دامه‌زرێنه‌رانی ئه‌و ڕێژیمه‌ خۆیان ده‌ڕووخا و چه‌کی کۆکوژییش، که‌ ڕه‌نگه‌ عیراق هه‌ر نه‌یشیبێت، ده‌دۆزرێته‌وه‌ یا نا، بۆ هیچ یه‌کێک له‌ ئێمه‌ گرنگ نییه‌، گرنگ ئه‌وه‌یه‌، ئه‌و چه‌کانه‌، ئه‌گه‌ر هه‌شبن، به‌کار نه‌برێن، گرنگ ئه‌وه‌یه‌ خودانی ئه‌و چه‌کانه‌ له‌ نێو چوون و بوون به‌ مێژوو.                                                                                               
     
IV
به‌ ته‌نێ من نه‌بووم، دژی جه‌نگ بووم، چه‌په‌کان، موسوڵمانه‌کان، دژه‌جیهانگه‌رییه‌کان، ئاشتیخوازه‌کان، نه‌ته‌وه‌ییه‌عه‌ره‌به‌کان، ڕێکخراوی ده‌وڵه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کان، ڕێکخراوه‌ جیهانییه‌ ناده‌وڵه‌تییه‌کان، به‌شێک له‌ وڵاتانی یه‌کیه‌تیی ئه‌وروپا، مه‌سیحییه‌کان، سه‌دان میلیۆن جه‌ماوه‌ر و خه‌ڵکانێک له‌ وڵاتانی ئیندۆنیسیا و فلیپپینه‌وه‌ تا ده‌گاته‌ دانیشتووانی ده‌وڵه‌ته‌ جه‌نگگێڕه‌کان خۆیشیان(ئه‌مه‌ریکا و ئینگلستان) و  زۆرینه‌ی دانیشتووانی ئه‌م جیهانه‌ و سه‌ر ئه‌م گۆی زه‌وییه‌، دژی جه‌نگ بوون و ڕۆژانه‌ هاتوهاوار و ڕێپێوان و خۆپێشاندان و پرۆتێست، هه‌موو کون و قوژبنێکی ئه‌م دنیایه‌ی ته‌نیبووه‌، به‌ڵام ئیمام عه‌لی گوته‌نی:"لا رای لمن لایطاع"،  به‌ کوردییه‌که‌ی ده‌بێته‌: ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتی نییه‌، یا ئه‌وه‌ی کوته‌کبه‌ده‌ست نییه‌ و خه‌ڵک له‌ به‌ر بێکوته‌کییه‌که‌ی لێی ناترسن و به‌ قسه‌ی ناکه‌ن، هیچ ڕایه‌کی نییه‌، هه‌ر بۆیه‌ش هیچ که‌سێک (له‌وانه‌ی که‌ بڕیاری جه‌نگ و ئاشتییان به‌ده‌سته‌)، گوێیان له‌ زۆرینه‌ی مرۆڤی بێده‌سه‌ڵاتی، خه‌ڵکی سه‌ر ئه‌م زه‌وییه‌ نه‌گرت و جه‌نگی خۆیان کرد. ئه‌م جه‌نگه‌ی، که‌ ئێستا ئه‌نجامیان دا و سه‌ددام و ڕێژیمه‌که‌یان پێ خسته‌ زبڵدانی مێژووه‌وه‌، ده‌کرا له‌ 1991 و دوای ده‌رکردنی له‌شکره‌که‌ی سه‌ددام له‌ کووه‌یت، بکرابا و هه‌ر ئه‌م ئه‌نجامه‌ی ئێستای لێ که‌وتبایه‌وه‌، به‌ڵام ئه‌مه‌ریکا ئه‌وده‌م، هێشتا کاری دیکه‌ی به‌ سه‌ددام مابوو و هێشتا سه‌ددام خزمه‌تی به‌ ئه‌مه‌ریکا و سیاسه‌تی وی ده‌کرد.                                                                                                                                    
V
که‌ جه‌نگ ده‌ستیپێکرد، من یه‌ک له‌و که‌سانه‌ بووم، که‌ له‌و بڕوایه‌دا بووم، جه‌نگه‌که‌ ماوه‌یه‌کی زۆر ناخایه‌نێت و ڕێژیمه‌که‌ زوو ده‌ڕووخێت، وه‌لێ جه‌نگێکی خوێناوی ده‌بێت، چونکه‌ سه‌ددام و به‌عس و له‌شکره‌که‌یان(به‌ تایبه‌ت گاردی کۆماری و هێزی تایبه‌ت و فیدائییه‌کانی سه‌ددام) چه‌کی زۆر و کاریگه‌ریان هه‌یه‌ و به‌کاری ده‌هێنن و زیانێکی مه‌زن به‌ خه‌ڵکی وڵات و ئه‌مه‌ریکاش ده‌گه‌یه‌نن. پێموابوو له‌گه‌ڵ فڕێدانه‌خوارێی یه‌که‌م بۆمبدا، ئیدی خه‌ڵکی عیراق و به‌ تایبه‌ت خوارووی عیراق و شیعه‌که‌ی و خه‌ڵکی به‌غدا و دانیشتووانی باژێڕه‌کانی کوردستان (که‌رکووک، مووسڵ، خانه‌قین، شنگال، مه‌نده‌لی، شێخان، خورماتوو و...)، ده‌سبه‌جێ ڕاده‌په‌ڕن و ته‌واوی ده‌سگا و کارگێڕییه‌کانی حوکوومه‌تی به‌عس داگیر ده‌که‌ن و باژێڕه‌کان له‌ به‌عس و خه‌ڵکانی سه‌ر به‌ ڕێژیم پاکژ ده‌که‌نه‌وه‌. پێموابوو سه‌ربازان و چه‌کدارانی ڕێژیم، به‌ تایبه‌ت له‌شکره‌ نه‌ریتییه‌که‌ی، هه‌رگیز جه‌نگ بۆ سه‌ددام ناکه‌ن و له‌گه‌ڵ ته‌قاندنی یه‌که‌م فیشه‌کی جه‌نگدا، خۆ ده‌ده‌نه‌ ده‌سته‌وه‌ و ئاڵای سپی به‌رز ده‌که‌نه‌وه‌. زۆر له‌ پێشبینی و بۆچوونه‌کانی من و زۆری وه‌ک من، هه‌ڵه‌ ده‌رچوون و له‌ جێی خۆیاندا نه‌بوون، چونکه‌ هه‌رگیز مه‌رج نییه‌ ژیربێژی و ئاوه‌ز، پێوه‌ر بن بۆ سه‌رکه‌وتن و ژێرکه‌وتن و دۆڕان و بردنه‌وه‌ی هیچ هزر و ڕا و دید و بۆچوون و جیهانبینییه‌ک.                                                                                                   
                                                                                                                  
VI
من هه‌رگیز له‌و بڕوایه‌دا نه‌بووم و نیم، که‌ ئه‌مه‌ریکا دیموکراتی بردبێت و ببات، بۆ ئه‌و شوێنانه‌ی تێیده‌چێت و داگیری ده‌کات. هه‌رگیز بڕوام به‌وه‌ نه‌بووه‌ و نییه‌، که‌ دیموکراتی و یه‌کسانی و ئاشتی و ئازادی و تێری و مافی مرۆڤ و...،به‌ تانک و له‌شکر و بۆمبا به‌ سه‌ر خه‌ڵکدا، ببارێنرێت و بسه‌پێنرێت. ئه‌مه‌ریکا هه‌رده‌م و به‌ درێژایی مێژوو، به‌ نێوی دیموکراتی و مافی چاره‌نووسین و مافی مرۆڤه‌وه‌، دژایه‌تی ده‌وڵه‌تگه‌لێکی کردووه‌، که‌ له‌گه‌ڵ سیاسه‌ت و بۆچوونی ویدا نه‌گونجاون و به‌ پێچه‌وانه‌وه‌ش، له‌گه‌ڵ ڕێژیمگه‌لی  دیکتاتۆری و فاشی و خه‌ڵککوژدا، که‌ به‌ هیچ جۆرێک نێزیکایه‌تییان، له‌گه‌ڵ مافی مرۆڤ و دیموکراسی و مافی چاره‌نووسی خه‌ڵک و گه‌لاندا، نه‌بووه‌، مامه‌ڵه‌ و هه‌ڵسوکه‌وتی دۆستانه‌ی کردووه‌، چونکه‌ له‌ ڕێگه‌ی ده‌سه‌ڵاتی ڕه‌ها و ده‌سگا داپڵۆسێنه‌ره‌کانی ئه‌و ڕێژیمانه‌وه‌، ئه‌مه‌ریکا باشتر و هاسانتر توانیویه‌تی و ده‌توانێت، مه‌رجه‌کانی خۆی به‌ سه‌ر ئه‌و وڵاتانه‌دا بسه‌پێنێت و هه‌ر کارێکی بیه‌وێت، ئه‌نجامی بدات. ڕێژیمگه‌لی عیراقی به‌عس، چیلیی پینۆشێ، ئێرانی شا، عه‌ره‌بستانی سعوودی، ئیسرائیل، خوارووی ئه‌فریقای ئه‌پارتاید ،تورکیا، پاکستان و....نموونه‌گه‌لێکی له‌به‌رچاون.                                                                             
VII
پاش ڕووخانی ڕێژیمی سه‌ددام، عیراق که‌وته‌ ڕه‌وشێکه‌وه‌، ڕێک له‌ ساڵانی پاش یه‌که‌م جه‌نگی جیهانی و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی عیراق ده‌چێت. عیراق وه‌ک ده‌وڵه‌ت، ساڵی 1921 دامه‌زرا. ئینگلیزه‌کان پاش به‌ره‌نده‌ییان له‌ جه‌نگی دژی ده‌وڵه‌تی عوسمانیدا و پاش پێکهاتنی سایکس-پیکۆ، ده‌وڵه‌تی عیراقیان چێکرد. عیراق، که‌ پاشتر و له‌ 1926دا، ویلایه‌تی مووسڵ(باشووری کوردستان)ی خرایه‌ سه‌ر و پێوه‌ی گرێدرا، مۆزائیکێکی سه‌یر و سه‌مه‌ره‌ی لێ دروست بوو. له‌ پێکهاته‌یه‌ک ساز کرا، که‌ پێکه‌وه‌ ژیانی خه‌ڵکه‌که‌ی، هه‌ر له‌ یه‌که‌م ڕۆژێ ڕا، کارێکی هاسان نه‌بووه‌ و وه‌ک ژن و مێردایه‌تی به‌ تۆبزی و بێگاری، زۆرجاران به‌ نابه‌دڵی و خۆخواردنه‌وه‌ و دانبه‌خۆداگرتن بووه‌. عه‌ره‌ب، کورد، تورکمان، ئاشووری، کلدان، ئه‌رمه‌ن، جوو، ئیسلام(شیعه‌، سوننه‌)، مه‌سیحی(ئه‌رتۆدۆکس، کاتۆلیک، نه‌ستووری)، مه‌ندائی، ئێزدی، کاکه‌یی، حه‌قه‌، حه‌مه‌سووری و...ئینگلیزه‌کان ئه‌و عیراقه‌یان به‌و شێوه‌ عه‌نتیکه‌یه‌وه‌، بۆیه‌ وا دامه‌زراند، تا هه‌رگیز بێ گیروگرفت و ئاژاوه‌  نه‌بێت، هه‌رگیز ئارامیی به‌ خۆیه‌وه‌ نه‌بینێت و بۆوه‌ی هه‌مووده‌م و به‌گوێره‌ی به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان و بۆ خۆیان بتوانن، نه‌ته‌وه‌یه‌ک، ئایینزایه‌ک، هۆزێک، ده‌سته‌یه‌ک، له‌وی دیکه‌ قوت بکه‌نه‌وه‌ و بیده‌ن به‌ گژ لایه‌که‌ی دیکه‌دا، که‌ ڕه‌نگه‌ بڕێک گوێڕایه‌ڵ نه‌بێت.                                                                                      
VIII
ئه‌مڕۆ و دوای ڕووخاندنی ڕێژیمی سه‌ددام حوسه‌ین، عیراق گه‌ڕایه‌وه‌ خاڵی سفر و ده‌سپێک، له‌ پرۆسه‌ی فراژووتنی ده‌وڵه‌تێتیدا. عیراق ئێستا سه‌رله‌نوێ دروست ده‌کرێته‌وه‌ و ئه‌مجاره‌یان ئه‌مه‌ریکا وه‌ستا و ئه‌ندازیاره‌. که‌ به‌شێکی ولایه‌ته‌ مووسڵ(کوردستان)ه‌که‌ی له‌مه‌ڕ خۆمان، ساڵانێکه‌(له‌ 1991ه‌وه‌) ئازاده‌ و کورد بۆ خۆی فه‌رمانڕه‌وایه‌تی، ئه‌وڕۆ و پاش تێداچوونی سه‌ددام حوسه‌ین و به‌عس، به‌شه‌ داگیرکراوه‌که‌ی، که‌ بریتی بوو له‌ "که‌رکووک، مووسڵ، خانه‌قین، مه‌نده‌لی، خورماتوو، شنگال، شێخان، مه‌خموور"، گه‌ڕایه‌وه‌ ئامێزی نیشتمانی دایک. له‌مسه‌ری کوردستانی گه‌وره‌وه‌ بۆ ئه‌وسه‌ری کوردستانی گه‌وره‌، له‌ هه‌نده‌رانه‌وه‌ بۆ وڵات، کورد سه‌رجه‌م، به‌ زارۆک و لاو و کیژ و کوڕ و ژن و پیاو و پیر و....یه‌وه‌، خڕ، وه‌ک له‌دایکبوونێکی نوێ، وه‌ک نه‌ورۆزێکی نوێ، وه‌ک چێژی یه‌که‌م ماچی کوڕ و کیژێکی لاو، وه‌ک چۆڕه‌ ئاوێک، که‌ ده‌کرێته‌ ده‌می تینوویه‌که‌وه‌، وه‌ک خه‌وی پاش شه‌که‌تبوونی بن سێبه‌رێکی خه‌ستی داربه‌ڕوویه‌کی کوردستان و... ئاوها پێشوازییان له‌ خۆری ئازادی کرد. کردیان به‌ شایی و به‌زم و جه‌ژن و ڕۆژی خۆیان. بێگومان خه‌ڵک و به‌ تایبه‌تی کورده‌که‌، مافی خۆیانه‌ بیکه‌ن به‌ شایلۆغان و جه‌ژن، چونکه‌ له‌ سه‌رێکه‌وه‌ به‌شه‌ گرنگه‌که‌ی کوردستانی بۆ گه‌ڕایه‌وه‌ و له‌ سه‌رێکی دیکه‌شه‌وه‌، ڕێژیمه‌ دڕنده‌که‌ی سه‌ددامی له‌ کۆڵ بووه‌وه‌.                                        
IX
 ڕێژیمی پاشایه‌تی له‌ 1921 ه‌وه‌ تا 13ی ته‌ممووزی 1958، ڕێژیمێکی گرێدراوی سیاسه‌تی ئینگلستان بوو. له‌ 14ی ته‌ممووزی 1958 ه‌وه‌ تا 7ی شوباتی 1963، ڕێژیمێکی نیشتمانیی، فه‌رمانڕه‌وایی عیراقی کرد. له‌ 8ی شوباتی 1963 ه‌وه‌ تا 9ی نیسانی 2003، که‌ ده‌کاته‌ 40 ساڵان، ته‌واوی ئه‌و کۆمه‌ڵه‌ ڕێژیمه‌ی، که‌ خاوه‌ن ده‌سه‌ڵات بوون له‌ عیراقدا، خه‌ڵکانێکی عه‌ره‌بی نه‌ته‌وه‌یی شۆڤینی(عارفی یه‌که‌م و دووه‌م و به‌عس) بوون، که‌ دژی ته‌واوی ناعه‌ره‌بان و چه‌پ و دیموکراتیخوازان بوون  و وابه‌سته‌ و گرێدراوی سیاسه‌تی ئه‌مه‌ریکا و ڕۆژاوا بوون و خزمه‌تیان به‌ نه‌خشه‌ و پرۆژه‌کانی ئه‌وان ده‌کرد. 82 ساڵی ته‌مه‌نی ئه‌م ده‌وڵه‌تی عیراقه‌، ته‌نێ چوار ساڵ و نیوه‌که‌ی نێوان 14ی ته‌ممووزی 1958- 7ی شوباتی 1963 نه‌بێت، ئیدی حه‌فتاوحه‌فت ساڵ و نیوێکی، ئینگلستان و ڕۆژاوا و ئه‌مه‌ریکا، ڕۆڵی هه‌ره‌ له‌به‌رچاویان هه‌بووه‌، له‌ ڕه‌وتی سیاسی و ئابووری و فه‌رهه‌نگی و جڤاکی ده‌وڵه‌تی عیراقدا.                                                                                                                  
X
که‌ جه‌نگی دژ به‌ عیراق، هێشتا به‌رپا نه‌بووبوو، تورکیا هه‌موو ڕۆژێک، کوردی به‌چه‌ترسێن ده‌کرد و دڵی هه‌موو تاکێکی کوردی ئه‌م دنیایه‌ی، داده‌خورپان به‌وه‌ی، که‌ هه‌ڕه‌شه‌ی هاتنه‌ژووره‌وه‌ی باشووری کوردستانی، به‌ تۆبز و به‌ چه‌ک و له‌شکره‌وه‌ ده‌کرد. خۆپێشاندان و پرۆتێست، دژی تورکیا، هه‌موو دنیا و ته‌نانه‌ت کوردستانیشی گرته‌وه‌. دیارده‌ی سووتاندنی ئاڵای تورکیا، له‌ کوردستانیش په‌یدا بوو. له‌ سلێمانی خۆپێشاندان کرا، هه‌ڵسووڕێنه‌ری خۆپێشاندانه‌،که‌"ئه‌بوبه‌کر حه‌سه‌ن"بوو، گیرا و خۆپێشاندان کپ کرایه‌وه‌. ڕۆژنامه‌ و به‌رپرسه‌ حیزبی و  حوکوومه‌تییه‌کانی سلێمانی، نێوی "گێره‌شێوێن و تێکده‌ر و ئاژاوه‌چی و نابه‌رپرسی" یان، له‌ خۆپێشانده‌ران و ئاڵاسووتێنه‌ران، نا. که‌ له‌ هه‌ولێر و سۆران و باژێڕه‌کانی دیکه‌ی ده‌ڤه‌ری حوکوومه‌تی هه‌ولێر، خۆپێشاندان ده‌کرا، ته‌له‌ڤزیۆنی "کوردسات"ی سلێمانی، نه‌ به‌ خێر و نه‌ به‌ شه‌ڕ، باسی نه‌ده‌کرد و به‌ لایدا نه‌ده‌چوو، به‌ڵام له‌ هه‌مان کاتدا، باسی ڕووداوێکی بێنرخ و بێبایه‌خی، له‌ فلیپپین، یا شوێنێکی دیکه‌ی ئه‌م دنیایه‌ی ده‌کرد. ئه‌و ده‌رده‌ی سلێمانی و حوکوومه‌ته‌که‌ی، پاشتر، گه‌یشته‌ هه‌ولێر و حوکوومه‌ته‌که‌ی و له‌وێش ته‌شه‌نه‌ی کرد. له‌وێش فه‌رهه‌نگی زمانی دژه‌خۆپێشانده‌ران و ئاڵاسووتێنه‌ران، وشه‌ی "بێڕه‌وشت"ی، بۆ زیاد کرا و وا دانرا، که‌ سووتاندنی ئاڵای تورکیا، له‌ ڕه‌وشتی کورده‌وه‌ دووره‌. له‌ خۆپێشاندان و ڕێپێوانی خه‌ڵکانی ئازادیخواز و چه‌پی سوێد، بۆ یادی گیڤارا، چه‌ندین جار ئاڵای ئه‌مه‌ریکا، له‌ به‌رده‌م باڵیۆزخانه‌ی ئه‌مه‌ریکادا سووتێنراوه‌. له‌م سوێده‌ ده‌یان جار، فلستینییه‌کان و ئه‌وانه‌یش، که‌ به‌شداریی ڕێپێوانی ئه‌وانیان کردووه‌، ئاڵای ئیسرائیلیان سووتاندووه‌. له‌ فلستین، ڕۆژانه‌ ئاڵای ئیسرائیل و ئه‌مه‌ریکا، ده‌سووتێنرێت. له‌ ئێران، سه‌دان جار ئاڵای ئه‌مه‌ریکا و ئیسرائیل، سووتێنراوه‌ و ده‌سووتێنرێت.  له‌ هه‌موو شوێنێک له‌م دنیایه‌دا ڕۆژانه‌ ده‌یان ئاڵای ده‌وڵه‌تانی جیاواز، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی، حیسابی داگیرکه‌ر و نه‌یاریان بۆ ده‌کرێت، گڕتێبه‌رده‌درێت و که‌سیش به‌ ئاڵاسووتێنه‌ران ناڵێت، بێڕه‌وشت و ئاژاوه‌چی و گێره‌شێوێن. تۆ بڵێی ئاڵای تورکیا، به‌و ڕه‌نگه‌ سووره‌وه‌، که‌ هه‌یه‌تی، ئه‌گه‌ر بۆ خۆیان واتایه‌کی تایبه‌تی هه‌بێت، بۆ کورد له‌وه‌ی زیاتر، که‌ له‌خوێنی ڕۆڵه‌کانی هه‌ڵژه‌نراوه‌، واتایه‌کی دیکه‌ی هه‌بێت؟ ئه‌و خۆپێشاندانانه‌ی دژه‌تورکیا، که‌ ده‌بوو بکرێنه‌، تووڕه‌بوونێکی جه‌ماوه‌ری، و لێشاوێکی دژه‌ تورکیا، و دژه‌ هه‌موو داگیرکه‌رانی کوردستان، و ڕه‌وتێکی گه‌لێری شۆڕشگێڕانه‌ی خوازیاری ته‌واوی مافه‌کانی نه‌ته‌وه‌ی کورد، و بانگێک بۆ ئازادی کوردستان، و گڕێک بۆ سووتاندنی هه‌موو دوژمنانی کورد، هه‌ر له‌گه‌ڵ ده‌ستیپێکردنی جه‌نگدا، ئیدی دامرکێنرانه‌وه‌ و خامۆش کرانه‌وه‌. سیاسه‌تکارانی کورد، ده‌بوو له‌وه‌ تێبگه‌ن، که‌ مرۆڤی کورد، مرۆڤێکی هۆشیاره‌ و گه‌لێک له‌ بیر و دید و خواسته‌کانیدا، له‌ پێش ئه‌وانه‌وه‌یه‌ و زۆر چاک ده‌زانێت، که‌ تورکیا کۆسپ و ڕێگری یه‌که‌م، و هه‌ره‌مه‌زنی، به‌رده‌م خواست و ئاواته‌کانی ته‌واوی کورده‌، و تا تورکیا و ئه‌و سیاسه‌ته‌ شۆڤینییه‌یان هه‌بێت، هه‌رگیز کورد، له‌ هیچ کوێیه‌کی ئه‌م جیهانه‌دا، ناگاته‌ ئامانجه‌کانی، و کلیلی چاره‌سه‌رکردن و به‌ ئامانجگه‌یشتنی کورد، له‌ تێکوپێکدانی تورکیا، و پووچه‌ڵکردنه‌وه‌ی سیاسه‌تی تورکیا، و ڕووخانی ده‌وڵه‌تی تورکیاوه‌، وه‌ده‌ست دێت. ئه‌و ته‌وژم و ڕق و تووڕه‌ییه‌ی دژ به‌ تورکیا، ده‌بوو بکرابا، به‌ هێزی گوشار و ده‌نگی خه‌ڵک و وێژدانی مرۆڤی کورد و گڕێکی هه‌میشه‌یی باوه‌گوڕگورئاسا، بێ کوژانه‌وه‌ و خامۆشبوون، بۆ چه‌سپاندن و سه‌لماندن و وه‌دیهێنانی، ته‌واوی مافه‌ ڕه‌واکانی کورد و هێنانه‌دی ته‌واوی ئاواته‌کانی خه‌ڵکی کورد، لێ سه‌د مخابن، سیاسه‌تکارانی کورد، هێشتا له‌ زمانی خه‌ڵک نه‌گه‌یشتوون و کاریگه‌ری و بایه‌خی، ئه‌و گڕه‌هه‌میشه‌ییه‌ نازانن. ئه‌وان له‌ کوژاندنه‌وه‌ و مراندنی گیانی شۆڕشگێڕێتیدا، شاره‌زان و لێده‌زانن و هه‌رگیزیش له‌و باره‌وه‌، که‌مته‌رخه‌مییان نه‌کردووه‌.                                                                                            
                          
XI
جه‌نگ ده‌ستیپێکرد و کۆتاییش هات، تورکیا به‌ چاوزه‌قلێکردنه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریکا، نه‌هاته‌ نێو باشووری کوردستانه‌وه‌. که‌رایه‌تی تورکیا، به‌ ڕێگه‌نه‌دانی به‌ هێزه‌کانی ئه‌مه‌ریکا، به‌ به‌کاربردنی خاک و ئاسمانی تورکیا، بۆ جه‌نگی دژی عیراق، خێری کوردی تێدا بوو. زۆرجاران که‌رایه‌تی دوژمنانی کورد، ڕه‌وشی کورد و سیاسه‌تی کوردیان، بڕێک پێش خستووه‌، ده‌نا سیاسه‌تی کورد، هه‌رگیز پێشبینی ڕووداوه‌کانی نه‌کردووه‌، ئه‌وه‌ هیچ، که‌ هیچ ستراتیژییه‌ک و نه‌خشه‌یه‌کیشیان بۆی نییه‌. تورکیا، له‌ بیانوو ده‌گه‌ڕا بۆ ئه‌وه‌ی خۆی وه‌ژوورێدا بکات، به‌ڵام ئه‌مه‌ریکا ده‌مکوتی کرد و چ ڕێگه‌یه‌کی نه‌دایێ. ڕه‌نگه‌ تورکیا که‌مجاران، که‌رایه‌تی وای کردبێت، وه‌لێ ئه‌و که‌رایه‌تییه‌ی به‌ قازانجی کورد بوو. کورد ده‌ڵێ:"ئاشی نه‌زان خوا ده‌یگێڕی"، ده‌نا "چاک بوو به‌ پانیی نه‌هاتن". ئه‌گه‌ر له‌شکری تورک وه‌نێو که‌وتبا، هه‌رگیز به‌ کورد نه‌ده‌گێڕدرایه‌وه‌. کورد ترسی سه‌ددام و کیمیابارانی له‌ سه‌ر نه‌ڕه‌ویبووه‌، که‌چی تورکیاشی هاته‌ سه‌ر و ئیدی خوای من و تۆ کردی، وا ده‌رنه‌چوو وه‌ک تورکیا ویستی.              
XII
سه‌رانی کورد، که‌ له‌ نێو هێزه‌کانی عیراقدا، به‌ ڕاست و چه‌پ و ئیسلامی و عه‌لمانی و شیعه‌ و سوننه‌یه‌وه‌، به‌هێتزترین و ڕێکوپێکترینن، پاش ڕووخانی ڕێژیمی سه‌ددام، بۆ ڕاوێژ و جڤین له‌گه‌ڵ ده‌سته‌ و حیزب و تاقمه‌کانی دیکه‌ی عیراقدا و فه‌رمانده‌ی هێزه‌کانی ئه‌مه‌ریکا، چوونه‌ به‌غدا. له‌ ته‌له‌ڤزیۆن و میدیاکانی کوردستانه‌وه‌، هێنده‌ به‌ گه‌رمی باسی به‌غدا ده‌کرێت و به‌ "به‌غدای پایته‌خت" نێو ده‌برێت، ده‌ڵێی له‌و وشه‌یه‌ خۆشتر و جوانتر له‌ فه‌رهه‌نگیی کوردیدا نه‌ماوه‌. "به‌غدای پایته‌خت"یش وا پێده‌چێت، چ مژده‌یه‌کی خۆشی بۆ کورد پێ نه‌بێت و له‌وه‌ی زیاتر، که‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی پێشوو و پێشووتریش، بۆ کورد هه‌یانبووه‌، نه‌یانبێت. ڕێبه‌ریه‌تی سیاسیی کورد، که‌ فیدراڵییان کردووه‌ته‌ بنێشته‌خۆشه‌ی بن ددانیان، بێنه‌خشه‌ و بێستراتیژ و به‌ دوو ده‌ستی ڤالاوه‌، له‌ به‌غدا خۆ ده‌بیننه‌وه‌. ئه‌وان، ده‌بوو هه‌ر پێش جه‌نگی دژی عیراق و بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌ی ڕه‌وشی نوێ و چه‌سپاندنی ته‌واوی مافه‌کانی خه‌ڵکی کوردستان و جێقایمکردنی خۆیان، یه‌ک کۆمه‌ڵه‌ کاری خێرا و ده‌سبه‌جێیان ئه‌نجام دابا. ده‌بوو، گۆڕانکارییه‌کی گه‌وره‌یان، له‌ جۆری کار و ده‌سه‌ڵاتی کوردستاندا کردبا. وه‌ک شوورایه‌کی ڕاوێژکار، بۆ سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد، ده‌بوو ده‌سته‌یه‌کی فراوان و مه‌زن، له‌ خه‌ڵکانی کوردی ڕه‌وشه‌نبیر و شاره‌زا و سیاسه‌تزان و ئابووریزان و جڤاکناس و دیرۆکناس و شاره‌زایانی سه‌ربازی و هه‌موو بواره‌کانی دیکه‌یان، له‌ هه‌موو کوردانی وڵات و هه‌نده‌ران و کوردی هه‌موو به‌شه‌کانی کوردستان ساز کردایه‌، بۆ پرس و ڕاوێژ و ده‌مه‌ته‌قه‌ و گفتوگۆ و ڕاگۆڕینه‌وه‌ و گه‌یشتنه‌ ئه‌نجامی باشتر و به‌که‌ڵکتر. ئه‌وان، ئه‌مه‌یان نه‌کرد. چێکردنی ڕێبه‌ریه‌تییه‌کی سیاسی بۆ کورد، له‌ ته‌واوی هێز و حیزب و لایه‌نه‌ کوردستانییه‌کان، بێ فه‌رامۆشکردنی هیچ لایه‌نێک، له‌ ته‌واوی ته‌وژمه‌ دیموکراتی و نه‌ته‌وه‌یی و ئیسلامی و عه‌لمانییه‌کانی کوردستان و کۆمه‌ڵێک خه‌ڵکی شاره‌زای بواری سیاسه‌ت و پسپۆر، له‌ بواری جیاجیای دیکه‌دا، له‌ وڵات و له‌ هه‌نده‌ران و... پاش ئه‌وه‌ش هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی هه‌ردوو حوکوومه‌تانی سلێمانی و هه‌ولێر و سازکردنی یه‌ک حوکوومه‌تی یه‌کگرتووی نوێی پێکهاتوو، له‌ نوێنه‌ری هێزه‌کانی کوردستانیان ڕاگه‌یه‌ندبا. ئه‌مه‌ ئه‌رکی هه‌ره‌ پێشینه‌ی ئه‌وان بوو، که‌ نه‌یانکرد. ڕێبه‌ریه‌تیی سیاسیی کورد، ده‌بوو هه‌وڵی گه‌لێراندنی مه‌سه‌له‌ی کوردستانیان دابا، ئه‌ویش به‌ جۆشدانی خه‌ڵکی کورد، له‌ گوند و باژێڕ و کێلگه‌ و فێرگه‌ و کارگه‌ و نێو ماڵ و خێزان و ژن و پیاوه‌وه‌، به‌ ته‌واوی چین و توێژه‌کانه‌وه‌، به‌ ته‌واوی کار و پیشه‌ جیاوازه‌کانه‌وه‌ و  سازکردنی ده‌مه‌ته‌قه‌ و گفتوگۆ و ڕاگۆڕینه‌وه‌ و گه‌رمکردنی باسه‌ چاره‌نووسسازه‌کان، به‌ هه‌موو جۆرێک، له‌ کۆڕ و جڤین و سه‌میناره‌وه‌ بیگره‌، تا ده‌گاته‌ ڕۆژنامه‌ و ڕادیۆ و ته‌له‌ڤزیۆن و هه‌رچی بواری دیکه‌ هه‌یه‌، بۆ سازکردنی یه‌کده‌نگییه‌ک، بۆ هه‌رچی زووتر و زیاتر قووڵبوونه‌وه‌ و گه‌یشتنه‌ ئه‌نجامی باشتر بۆ کێشه‌کان. ڕێبه‌ریه‌تیی سیاسیی کورد، نه‌ک هه‌ر ئه‌وه‌ی نه‌کرد، به‌ڵکه‌ خۆی له‌ جه‌ماوه‌ر دابڕی و هه‌موو میدیاکانی خۆی، بۆ پتر عیراقییاندنی کوردستان و کورد ته‌رخان کرد و ته‌له‌ڤزیۆنه‌کانیان، به‌ فره‌تر چه‌قه‌نه‌ و سترانی بێتام و دزێوی ناهونه‌رمه‌ندانی کوردانی هه‌نده‌ران، پڕکرده‌وه‌ و له‌بری وه‌گه‌ڕخستنی ده‌مه‌ته‌قه‌ی گه‌رم له‌ مه‌ڕ ئه‌و باسانه‌، میدیاکانی کوردستان، له‌ وه‌ها کاتێکدا، که‌ هه‌موو جیهان به‌ باسی جه‌نگه‌وه‌ خه‌ریکبوون و ته‌واوی وڵاتانی عه‌ره‌ب هاواریان لێ هه‌ڵسابوو و تورکیا سه‌ری دنیای لێ هاتبووه‌ یه‌ک و هه‌رکه‌سه‌و به‌ جۆرێک ڕووداوه‌کانی لێکده‌دایه‌وه‌، میدیاکانی کوردستان، ڕێک له‌و کاتانه‌دا، به‌ چه‌قه‌نه‌ و پرۆگرامی بێبایه‌خه‌وه‌ و به‌ باسی چۆنیه‌تیی دروستکردنی حه‌ڵوا و دونیامزی تورکمانی و سترانی سترانبێژانی که‌ونه‌به‌عسییانی عه‌ره‌بی و باسی کڵێسه‌ و به‌ سه‌عاتان باسی فووتبۆڵ و کامیرای شاراوه‌ و سه‌دان شتی دیکه‌ی بێتام و هیچنه‌گه‌یه‌ن، ده‌چوونه‌ نێو ماڵی کورده‌وه‌. ڕێبه‌ریه‌تیی سیاسیی کورد، ده‌بوو له‌ مه‌سه‌له‌ی کوردستانییه‌تی باژێڕی مووسڵ و ته‌واوی ئوستانی[1] مووسڵ و باژێڕی که‌رکووک و ته‌واوی ئوستانی که‌رکووک و خانه‌قین و مه‌نده‌لی و قزڕه‌بات و به‌دره‌ و جه‌سساندا، هیچ دوودڵییه‌ک نه‌نوێنن و سوور بن له‌ سه‌ری و به‌ پراکتیکیش، به‌ نێوی ڕێبه‌ریه‌یتی سیاسیی کورده‌وه‌ و به‌ یه‌ک له‌شکری کوردستانه‌وه‌، بچوونایه‌ته‌ ئه‌و ده‌ڤه‌رانه‌ و عه‌ره‌ببژاریان کردبان و ده‌سبه‌جێ کوردی ئاواره‌ی ئه‌و ناوچانه‌یان بگه‌ڕانبایه‌وه‌ و چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ نه‌بووایه‌ن، وه‌ک ئێستا ده‌یبینین، ئه‌و عه‌ره‌بگه‌له‌ به‌ "قانوون" که‌رکووک چۆڵکه‌ن و کوردیش به‌ "قانوون" بگه‌ڕێته‌وه‌ جێی خۆی، چونکه‌ عه‌ره‌باندن وه‌ک سیاسه‌ت و له‌ پراکتیکدا، به‌ که‌ڵه‌گایی و زۆرداری به‌عس و ڕێژیمی سه‌ددام حوسه‌ین ئه‌نجامدرا، جا بۆ ده‌بێ قانوون و پشوودرێژی، بۆ سڕینه‌وه‌ی عه‌ره‌باندن و شوێنه‌واری به‌عس، له‌ که‌رکووکدا، بخرێته‌ کار. سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد، ده‌بوو له‌ بری په‌ڕۆی زه‌رد و که‌سکی پارتی و یه‌کیه‌تیی و له‌ بری وێنه‌ی جه‌لال تاڵه‌بانی و مه‌سعوود بارزانی و له‌بری سه‌نعان قه‌سساب و به‌ره‌ی تورکمانی، ئاڵای کوردستان و پاشماوه‌ی ماڵه‌ ئه‌نفالکراوه‌کان و  منداڵی شه‌هیده‌کان و حیزبه‌کانی دیکه‌ی کوردستانیان، بردباوه‌ ئه‌و ناوه‌. سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد ئه‌وه‌ی نه‌کرد، به‌ڵکه‌ گومانی خسته‌ سه‌ر کوردستانیبوونی ئه‌و ده‌ڤه‌رانه‌ و هه‌ر حیزبه‌و به‌ جیا و بۆ خۆی چووه‌ ئه‌و ناوچانه‌ و هه‌ر حیزبه‌ و ئوستاندار و به‌رپرسی خۆی دانا بۆ ئه‌و باژێڕانه‌. له‌بری حیزب و ڕێکخراوی کورد و خه‌ڵکانێکی کوردی ئاواره‌ی که‌رکووک، جه‌لال تاڵه‌بانی، وه‌ک دیاری ده‌ستی، سه‌نعان قه‌سسابی، که‌ونه‌به‌عسی و تۆرانی، له‌گه‌ڵ خۆیدا، وه‌ک چه‌پکه‌گوڵی سه‌رکه‌وتن، برده‌وه‌ که‌رکووک. له‌ بری چه‌سپاندنی کوردستانیبوونی که‌رکووک، سه‌رانی کورد و به‌ تایبه‌ت جه‌لال تاڵه‌بانی، هه‌ر ڕۆژه‌ی له‌ ئاوازێک ده‌خوێنێت. ڕۆژێک که‌رکووک ده‌کاته‌ به‌شێک له‌ "هه‌ریم"ی کوردستان و ڕۆژێک که‌رکووک شارێکی عیراقه‌ و هه‌ولێر پێته‌ختی کوردستانه‌ و هه‌رگیز که‌رکووک پێته‌ختی کوردستان نییه‌ و ڕۆژێک بۆ تورکمان ده‌گریێت و پێیوایه‌ ئه‌وان زۆر چه‌وساونه‌وه‌ و هیچ دوور نییه‌ و ڕه‌نگه‌ ته‌واوی ئه‌نفالکراو و قوربانییانی کیماییباران و بۆمبارانه‌کانی کوردستان و شه‌هیدانی کوردی، به‌ تورکمان دابێته‌ قه‌ڵه‌م، بۆیه‌ هێنده‌ چه‌وساوه‌ دێنه‌ به‌رچاوی. ڕێبه‌ریه‌تیی سیاسیی کورد، ده‌بوو باش له‌وه‌ گه‌یشتبان، که‌ ئه‌م دۆستایه‌تیی و یه‌کسه‌نگه‌رییه‌ی ئێستایان، له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریکادا و ئه‌وه‌ی ئێستا چاوه‌ڕوانن، له‌ ڕێگه‌ی ئه‌مه‌ریکاوه‌ بۆیان بێته‌ دی، ئه‌مه‌ریکاییه‌کان ده‌یانتوانی له‌ ساڵی 1975دا بۆ کوردی بکه‌ن، لێ ئه‌وده‌م پشتیان کرده‌ کورد و کوردیان به‌ ده‌ردێک برد، که‌ تا هه‌نووکه‌یش پێوه‌ی ده‌تلێته‌وه‌. ئێستاش هیچ نیشانه‌یه‌کی ئه‌وه‌ له‌ ئارادا نییه‌، که‌  ئه‌مه‌ریکاییه‌کان، تا سه‌ر بۆ کورد بن. ئه‌مه‌ریکاییه‌کان له‌گه‌ڵ سه‌ددام و دژ به‌ کورد بوون و هه‌رگیز پرۆژه‌ و نه‌خشه‌یه‌کی سیاسییان بۆ مه‌سه‌له‌ی کورد نه‌بووه‌ و ته‌نێ له‌ ڕووی مرۆڤییه‌وه‌ نواڕیویانه‌ته‌ مه‌سه‌له‌ی کورد. سیاسه‌تی ئه‌وان به‌نده‌ به‌ به‌رژه‌وه‌ندی وڵاته‌که‌یانه‌وه‌ و ئه‌وان دۆست و نه‌یاری خۆیان، به‌و پێیه‌ دیاری ده‌که‌ن و دۆست و نه‌یاری تا سه‌ریان نییه‌. ئه‌مه‌ریکای پشت و په‌نا و قه‌ڵای قایمی زایۆنیزم و ئیسرائیل و ئیسرائیلی دۆستی گیانی به‌ گیانی تورکیا و تورکیای دژی هه‌موو شتێکی کورد و کوردستانی، به‌ چ ئاوه‌زێک ده‌بێ مرۆڤی کورد دڵی پێیان خۆشبێت و هیواکانی له‌ سه‌ر ئه‌وان بینا بکات! کورد ده‌ڵێ:"تاریکه‌شه‌و هه‌ر له‌ ئێواره‌ڕا دیاره‌"، هه‌ر له‌ یه‌که‌م هه‌نگاوه‌وه‌، هه‌ڵه‌ زه‌ق و درشته‌کانی ڕێبه‌ریه‌تیی سیاسیی کورد، وه‌ده‌رکه‌وتن. ئه‌گه‌ر تا ئێستاش که‌رایه‌تیی نه‌یارانی کورد، نه‌ک لێزانی و لێهاتوویی سه‌رانی کورد، ڕه‌وشی مه‌سه‌له‌ی کوردی، بڕێک بردووه‌ته‌ پێشێ، ئه‌وا مه‌رج نییه‌، هه‌مووده‌م هه‌روا بێت. ئه‌مه‌ریکا و سیاسه‌تی ئه‌مه‌ریکا و ڕۆژاوا و ته‌نانه‌ت ئه‌وروپایش، ڕاسته‌ کۆمه‌ڵێک سنوور و پرنسیپ و بڕوا و بۆچوون و دیتن هه‌ن، نایبه‌زێنن و هه‌رده‌م پێڕۆی ده‌که‌ن، به‌ڵام شتێکی مه‌زن و کاریگه‌ر و له‌به‌رچاو هه‌یه‌، زۆر چاک و چالاکانه‌، کار ده‌کاته‌ سه‌ر سیاسه‌تی ئه‌وان، ئه‌ویش دیتنی خه‌ڵک و کاردانه‌وه‌ی خه‌ڵکه‌. کورد بۆ ئه‌وه‌ی بگاته‌ ئامانجه‌کانی خۆی و خواسته‌کانی خۆی، به‌ سه‌ر ئه‌مه‌ریکا و ڕۆژاوادا، که‌ ئێستا فه‌رمانڕه‌وای ڕاستینه‌ی عیراقن،  بسه‌پێنێت و وه‌دیهێنانیان نێزیکبخاته‌وه‌، گه‌ره‌که‌ هێنده‌ بقیڕێنێت، تا ده‌نگی ده‌نووسێت. ده‌بوو و ده‌بێ نیاز و ویست و ئامانجه‌ نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانییه‌کانی خۆی، وه‌ک مرۆڤێکی لاسار و ناگوێڕایه‌ڵ و چه‌مووش، به‌رده‌وام و بێ پشوو، بدات به‌ گوێی ئه‌واندا و هه‌رچه‌ندی ده‌شێت و به‌ هه‌موو جۆرێک بیڵێته‌وه‌. له‌ نامه‌نووسین و فاکس و ته‌له‌ڤزیۆن و ڕادیۆ و ڕۆژنامه‌ و کۆڕه‌وه‌ بیگره‌، تا ده‌گاته‌ خۆپێشاندانی به‌رده‌وام و ڕێپێوانی به‌رده‌وام و مانگرتنی به‌رده‌وام و...سه‌دان جۆری دیکه‌ی خه‌بات، به‌کار ببات و لێی شه‌که‌ت نه‌بێت. سه‌رانی کورد ئه‌گه‌ر خۆیشیان ئه‌و کارانه‌ ناکه‌ن، یا له‌ به‌ر نه‌پسانی مووه‌که‌ی موعاوییه‌ له‌گه‌ڵ عه‌ره‌ب و خه‌ڵکی دیکه‌دا، وه‌ها ڕه‌وتار ناکه‌ن، یا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ناوێرن و حه‌زیش ناکه‌ن، کورسی و جۆری ژیانیان لێ تێکبچێت، ده‌بوو له‌ بنه‌وه‌، هانی خه‌ڵکی کورد، خه‌ڵکی سه‌ر جاده‌ی کوردستان و هه‌نده‌ران بده‌ن، بۆ وه‌ها کارێک. من ئه‌گه‌ر بڵێم پێده‌چێت، ڕێبه‌ریه‌تیی سیاسیی کورد، تا ئێره‌ی هێنابێت و  ئیدی پێینه‌کرێت تا سه‌ر، درێژه‌ به‌ ڕه‌وتی پێشبردنی مه‌سه‌له‌ی کورد و کوردستان له‌ ئاستێکی به‌رزتردا بدات، ڕه‌نگه‌ ڕه‌شبینانه‌ بێته‌ به‌رچاو، لێ بڕوام وایه‌، ئیدی کاتی ئه‌وه‌ هاتووه‌، خه‌ڵکی کورد، ته‌واوی خه‌ڵکی کورد، له‌ ته‌واوی خاکی کوردستان و له‌ هه‌نده‌رانیش، بێنه‌ سه‌ر جاده‌ و بۆ خۆیان و به‌ هه‌موو جۆرێک و هه‌موو ئامرازێک، ده‌نگ به‌رز بکه‌نه‌وه‌ و داخوازی گه‌ل و وڵات، به‌ سه‌ر سه‌رانی کورد و ده‌سه‌ڵاتدارانی عیراق و ئه‌مه‌ریکایی و ڕۆژاواییان و وڵاتانێک، که‌ کورد تێیاندا بنده‌سته‌، بسه‌پێنن و له‌ هیچ که‌سیش سڵ نه‌که‌نه‌وه‌ و زیاد له‌ پێویستیش، ڕێز بۆ سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد، پێشاننه‌ده‌ن، چونکه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌وان، سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد، ڕێز له‌ خواسته‌کانی خه‌ڵکی کورد نه‌گرن، بۆ خه‌ڵکی کورد ڕێز له‌وان بگرێت؟ خه‌ڵکی کورد، کاتی ئه‌وه‌ هاتووه‌، که‌ چالاکانه‌، به‌رپرسانه‌، نیشتمانییانه‌، به‌ته‌نگ خاک و وڵات و مه‌سه‌له‌که‌ی خۆیانه‌وه‌ بێن و هه‌رگیز چاوه‌نۆڕی سبه‌ینێ نه‌بن، که‌ ڕه‌نگه‌ سه‌رانی کورد، یا ئه‌مه‌ریکا، یا هه‌رکه‌سێکی دیکه‌ بۆی ئه‌نجام بدات. خه‌ڵکی کوردستان و به‌ تایبه‌ت لاوانی خوێنگه‌رمی کوردستان، ده‌بێ کاره‌کان بگرنه‌ ده‌ست خۆیان و ئه‌وان پێشڕه‌وی خه‌باتی گه‌له‌که‌یان بن و هه‌رچی ڕێگر و کۆسپیشه‌ له‌ به‌رده‌میاندا، ڕایانماڵن و نه‌یانهێڵن و ڕێبه‌ریه‌تیی و  نوێنه‌رایه‌تیی ڕاسته‌قینه‌ی خۆیان بهێننه‌ گۆڕێ و درێژه‌، به‌ خه‌باتی سه‌ربه‌خۆیی کوردستان بده‌ن. ئه‌مه‌ریکا به‌و په‌یام و کرده‌وه‌یه‌ی، که‌ ڕۆژانه‌ ئه‌نجامی ده‌دات و به‌ گوێره‌ی سیاسه‌تێک، له‌ کوردستان و عیراق پیڕۆی ده‌کات، به‌ کاوه‌خۆ، ڕه‌وشه‌که‌ به‌ره‌و لوبناندن(لوبناناندن)ی عیراق ده‌بات. له‌ لوبنان، سه‌رۆککۆمار، ده‌بێ عیسایی مارۆنی بێت و سه‌رۆکی حوکوومه‌ت، ده‌بێ سوننه‌ بێت و سه‌رۆکی په‌رله‌مان، ده‌بێ شیعه‌ بێت. له‌ عیراقیش هه‌ر له‌ دامه‌زراندنی ئه‌نجومه‌نی فه‌رمانڕه‌واییه‌وه‌، که‌ له‌ سه‌ر بنه‌مای شیعه‌ و سوننه‌ و کورد و تورکمان و کلدۆ-ئاشووریی ساز کرا، تا ده‌گاته‌ حوکوومه‌ته‌که‌ی، که‌ ئه‌ویش له‌سه‌ر هه‌مان بنه‌ما دامه‌زرا، ئیدی پێده‌چێت، ته‌واوی دامه‌زراو و کارگێڕییه‌کانی ئه‌و وڵاته‌، به‌و شێوه‌یه‌ چێبکرێن. ئه‌مه‌ ئیدی ده‌بێته‌ بنگه‌ بۆ هه‌موو شتێک، که‌ له‌و وڵاته‌دا ئه‌نجام بدرێت. بۆ من هیچ گرنگ نییه‌، عیراق، مه‌به‌ستم عه‌ره‌بستانی عیراقه‌، مه‌به‌ستم فه‌رمانڕه‌وایی و کارگێڕییه‌که‌یتی، نه‌ک خه‌ڵک و مرۆڤه‌کانی، به‌ره‌و کوێ ده‌ڕوات و چۆن به‌ڕێوه‌ده‌برێت و چی لێ دێت، بۆ من کوردستانه‌که‌، که‌ له‌ مێشکی هه‌موو کورددا، باشووری کوردستانه‌ و به‌شێکه‌ له‌ خاکێکی مه‌زنتر، که‌ نێوی کوردستانه‌ و گه‌له‌که‌یشی به‌شێکه‌ له‌ گه‌لێکی مه‌زنتر، که‌ نێوی کورده‌، گرنگه‌. بۆ من ئه‌وه‌ گرنگه‌، ئه‌و ده‌رده‌ نه‌گوێزرێته‌وه‌ کوردستان، لێ ئه‌و ده‌رده‌ گوێزرایه‌وه‌ کوردستانیش. که‌رکووک، هه‌مان بنه‌ما پێڕۆ کرا. مووسڵ، هه‌مان بنه‌ما پێڕۆ کرا. سبه‌ی ئه‌و به‌زمه‌ ده‌خرێته‌ نێو هه‌موو کون و که‌له‌به‌رێکی دیکه‌ی کوردستانیشه‌وه‌. ئه‌وجا دێن و کورد، به‌ سه‌ر کرمانج و سۆران و هه‌ورامی و فه‌یلی و شه‌به‌ک و ئێزدی و یارسان و شیعه‌ و سوننه‌ و...ئه‌وانه‌دا ده‌به‌شنه‌وه‌. پاش ئه‌وه‌ش دێن و باژێڕی مووسڵ، به‌ گوێره‌ی ئه‌وه‌ی ناوی نه‌ینه‌وایه‌ و کاتی خۆی و پێش 2615 ساڵان پێته‌ختی ئاشوورییان بووه‌ و کورد خۆی به‌ خاوه‌نی نازانێت و به‌ کوردستانیشی نازانێت، ده‌که‌نه‌ ده‌وڵه‌تێک بۆ عیساییانی کوردستان و نێوی ده‌نێن "ئاشوورستان"، یا هه‌رچی ستانێکی دیکه‌. ئه‌مه‌ریکا و ته‌واوی ده‌وڵه‌ته‌ کۆڵۆنیالیسته‌کانی ئه‌م جیهانه‌. سیاسه‌تی خۆیان، له‌ سه‌ر بنه‌ما و بنگه‌یه‌که‌ی فه‌لسه‌فه‌یی پراگماتی داڕێژاوه‌ و داده‌ڕێژن. ئه‌وان، به‌ گوێره‌ی تیۆری:"ئامانج یا مه‌به‌ست، پاساوی هه‌موو ئامرازێک ده‌دات"، کاره‌کانی خۆیان ئه‌نجام ده‌ده‌ن. ئه‌وان، بۆ هه‌ر کێشه‌یه‌ک، چاره‌سه‌ر و به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ و کارت و کاغه‌زێکی تایبه‌تییان هه‌یه‌. بۆ سه‌رێشه‌ی، سوننه‌، کاغه‌زی شیعه‌ به‌کار ده‌به‌ن. بۆ سه‌رێشه‌ی شیعه‌، کاغه‌زی سوننه‌ به‌کار ده‌به‌ن. بۆ سه‌رێشه‌ی عه‌ره‌ب، کاغه‌زی کورد به‌کار ده‌به‌ن. بۆ سه‌رێشه‌ی کورد، کاغه‌زی تورکمان و کلدۆ-ئاشووری-سریانی به‌کار ده‌به‌ن. بۆ سه‌رێشه‌ی کوردی موسوڵمان، کاغه‌زی کوردی ئێزدی و یارسان به‌کار ده‌به‌ن.  بۆ سه‌رێشه‌ی کوردی ئێزدی، کوردی موسوڵمان به‌کار ده‌به‌ن. بۆ سه‌رێشه‌ی کرمانج، سۆران به‌کار ده‌به‌ن. بۆ سه‌رێشه‌ی نه‌قشبه‌ندی، قادری به‌کار ده‌به‌ن. بۆ سه‌رێشه‌ی گۆران، جاف به‌کار ده‌به‌ن. بۆ سه‌رێشه‌ی ئیسلامی میانڕه‌و، ئیسلامی وه‌هابی و سه‌له‌فی به‌کار ده‌به‌ن. بۆ سه‌رێشه‌ی هه‌ر کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک، که‌ بیانه‌وێت بیانووی پێ بگرن و ده‌ستیتێوه‌رده‌ن، کاغه‌زی مافی مرۆڤ و چه‌وسانه‌وه‌ی ژن و یه‌کسانی ژن و پیاو و مافی منداڵ و ئاژه‌ڵ و سروشت و سه‌دان شتی دیکه‌ ده‌دۆزنه‌وه‌. ئیدی به‌و جۆره‌، ده‌کرێت تا ده‌ست بڕ ده‌کات و کاغه‌ز به‌ش ده‌کات، لیسته‌که‌ درێژ بکرێته‌وه‌ و بڕوات، تا چه‌ندینی دیکه‌ش ده‌گرێته‌ خۆ. سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد، ئێستاش، هه‌ر یه‌که‌و له‌ ئاوازێک ده‌خوێنێت و ئاماده‌نین ده‌نگیان، هێزه‌کانیان، گارگێڕییه‌کانیان یه‌کخه‌ن و وه‌ک ڕێبه‌ریه‌تیی یه‌ک گه‌ل و یه‌ک خاک، به‌ره‌وڕووی کاره‌کان ببنه‌وه‌، لێ ئاماده‌ن، وه‌ک نه‌ریتێکی دیرۆکی، ببنه‌ که‌واسووری به‌ر له‌شکری هه‌رچی هێزی ده‌ره‌کی ئه‌و دنیایه‌یه‌. سه‌رکرده‌یه‌تیی کورد، ده‌بوو به‌ خۆپێشاندان و هاتوهاوار و هاندانی خه‌ڵک، له‌ ناوه‌وه‌ و ده‌ره‌وه‌ی کوردستان و له‌ هه‌موو جێیه‌کی ده‌کرێت، گوێیی ئه‌مه‌ریکاییه‌کانیان که‌ڕ کردبا و ته‌واوی  مه‌سه‌له‌کانیان به‌ره‌وڕووی ئه‌مه‌ریکا کردباوه‌ و بکه‌نه‌وه‌، چونکه‌ ئه‌مه‌ریکا، به‌رپرسی هه‌موو کاره‌کانه‌ و ئه‌مه‌ریکا تاکه‌ فه‌رمانڕه‌وای، خاوه‌ن ده‌سه‌ڵاتی ڕه‌هایه‌ له‌ عیراقدا. ئه‌گه‌ر ڕۆژێک باس له‌ هاتنی تورکیا ده‌کرێت بۆ نێو کوردستان و عیراق و ڕۆژێکی دیکه‌ باسی لێوه‌ ناکرێت، ئه‌وا مه‌سه‌له‌گه‌لێکن، که‌ سه‌رانی کورد، ده‌کرا و ده‌کرێت، بۆ خۆیان له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریکاییه‌کاندا بیبڕنه‌وه‌ و بۆیان بسه‌لمێنن، که‌ ئه‌وان هه‌رگیز به‌ وه‌ها کارێک قایل نابن، به‌ڵام ئێمه‌ش ده‌بێ شتێکمان له‌ یاد نه‌چێت، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌، که‌ سه‌رانی کورد، هه‌ر بۆ خۆیان، تورکیایان فێری هاتنه‌ نێو باشووری کوردستانێ کرد. هه‌ر خۆیان تورکیایان کرده‌ براگه‌وره‌ و هێزه‌کانیان، وه‌ک ناوبژیکه‌ر، هێنایه‌ نێوان خۆیانه‌وه‌. هه‌ر خۆیان چه‌ندین جاران چاوپۆشییان له‌ هاتنی تورکیا ده‌کرد و هاوکاریشیان ده‌کردن، بۆ هه‌ڵکوتانه‌ سه‌ر هێزه‌کانی (پ.ک.ک). هه‌ر خۆیان هه‌رچی پێکهاتن و به‌ڵێن و به‌ڵێنکارییه‌کیان هه‌بوو، له‌گه‌ڵ کۆمپانییه‌کانی تورکیادا، ئه‌نجامیان ده‌دا و ڕێگه‌یان بۆ خۆش ده‌کردن، تا پتر و چڕتر، بێنه‌ باشووری کوردستان و پرۆژه‌ی ئابووری و سه‌رمایه‌گوزاری بکه‌ن، وه‌ک بڵێی هیچ وڵاتێکی دیکه‌ له‌و دنیایه‌دا نه‌بێت، بێجگه‌ له‌ تورکیا. گۆڕه‌پانی عیراق، ئێستا بووه‌ته‌ مه‌یدانی ملانێیه‌کی توندوتیژ له‌ نێوان ده‌یان ده‌سته‌ و تاقم و ئایدیۆلۆژیای جیاوازدا. موقته‌دا ئه‌سسه‌در و ئه‌حمه‌د ئه‌لکوبه‌یسی و کۆمه‌ڵه‌ خه‌ڵکانێک، که‌ به‌ نێوی ئایین و ئیسلامه‌وه‌، ده‌په‌یڤن و ڕه‌وتار ده‌که‌ن، ڕه‌وشێکی وایان هێناوه‌ته‌ گۆڕێ، مه‌ترسی ئه‌وه‌ی لێده‌کرێت، مێشکی میلیۆنان خه‌ڵکی عیراق تێکده‌ن و پێویستیی هاتنه‌سه‌رکاری حوکوومه‌تی ئیسلامی و تێزی ئیسلامی و دژه‌عه‌لمانییه‌ت و...بخه‌نه‌ مێشکی ئه‌و خه‌ڵکانه‌وه‌ و فریویان بده‌ن. له‌ میدیا و ته‌له‌ڤزیۆنه‌کانی هه‌موو جیهانه‌وه‌، ڕۆژانه‌ سه‌دان له‌و مه‌لا و پیاوه‌ ئایینییه‌ ڕدێندارانه‌ی عیراق، دێنه‌ پێشه‌وه‌ و ڕێپێوانی ده‌یان هه‌زارانه‌ی خه‌ڵک پێشان ده‌درێت، که‌ داوای ئیسلاماندن و حه‌وزاندنی عیراق و جڤاکی عیراقی ده‌که‌ن. هه‌رچه‌نده‌ ئه‌وان به‌و کردار و گوتارانه‌یان دژایه‌تیی ئه‌مه‌ریکا و ڕۆژاوا ده‌ده‌رێنن، لێ ئه‌مه‌ له‌ بناخه‌دا کارێکه‌، دژی خه‌ڵکی وڵاته‌که‌ی خۆیان و گێڕانه‌وه‌ی ئه‌و وڵاته‌یه‌، بۆ جۆرێکی دیکه‌ی دیکتاتۆری. ئه‌وان به‌ هه‌ر مه‌به‌ستێک، ئه‌و کارانه‌ ده‌که‌ن، ئاره‌زووی خۆیانه‌، به‌ڵام ئه‌و که‌رایه‌تییه‌ی ئه‌وانیش، ئه‌گه‌ر کورد لێی بزانێت، هه‌ر به‌ قازانج و سوودی کورد و خه‌ڵکی کوردستان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌. گرنگ ئه‌وه‌یه‌، هه‌ر له‌ یه‌که‌م گوندی کوردستانه‌وه‌ له‌ بناری حه‌مرین و ده‌شتاییه‌کانی مه‌نده‌لییه‌وه‌ تا ده‌گاته‌ ئاوێسه‌ر و قه‌ندیل و ئامێدی و خواکورک و گاره‌، به‌ربه‌ستێک بۆ  ئه‌و ده‌ردیسه‌رییه‌  چێبکرێت و نه‌هێڵرێت کولله‌ئاسا وه‌سه‌ر کوردستاندا ڕابگات و بدات. گرنگ ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و نموونه‌ ناشارستانی و توندڕۆیی و دڕنده‌یه‌تییه‌ی، ئه‌وانه‌ی له‌ هه‌مبه‌ری کورد و مافی ڕه‌وای کورد  و چێکردنی کوردستان ڕاده‌وه‌ستن، بخرێنه‌ به‌رچاوی ده‌سه‌ڵاتدارانی ڕاستینه‌ی ئه‌وڕۆی عیراق و ببنه‌ هانده‌رێکیش بۆ سه‌رانی کورد، بۆ وه‌ئاگاهاتنه‌وه‌ و خۆته‌یارکردن، بۆ دوورکه‌وتنه‌وه‌، له‌و جۆره‌ مرۆڤانه‌ و دوورکه‌تنه‌وه‌ له‌ خۆیان و  هزریان و سیاسه‌تیان و  جوێکردنه‌وه‌ی ماڵی کورد لێیان. سه‌رانی کورد، ده‌بوو و ده‌بێ له‌یه‌ک شت دڵنیا بن، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌، که‌ هیچ یه‌کێک، نه‌ له‌ ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی فه‌رمانڕه‌وایی عیراق و نه‌ له‌ ئه‌ندامانی حوکوومه‌ته‌که‌ی عیراق و نه‌ ئه‌ندامانی ته‌واوی حیزبه‌ عه‌ره‌بییه‌کانی عیراق و نه‌ له‌ ئه‌ندامانی ته‌واوی حیزبه‌ ئایینییه‌کانی عیراق و نه‌ له‌ ئه‌ندامانی حیزبه‌ تورکمانییه‌کانی عیراق و نه‌ له‌ ئه‌ندامانی ته‌واوی حیزبه‌ مه‌سیحییه‌کانی عیراق و نه‌ هیچ عه‌ره‌ب و تورکمان و کلدۆ-سریان-ئاشوورییه‌کی عیراق و نه‌ هیچ سریان و ئاشووری و کلدانێکی، هیچ به‌شێکی کوردستان و نه‌هیچ عه‌ره‌بێکی وڵاتانی عه‌ره‌ب و تورکانی تورکیا و تورکانی بوڵگاریا و فارسانی ئێران و ته‌نانه‌ت موسوڵمانانی پاکستان و ئیندۆنیسیا و فیلیپپین و مالاییزیا و ئه‌لبانیا و بۆسنیایش، به‌ هیچ شێوه‌یه‌ک دان به‌ ڕه‌وایه‌تی مه‌سه‌له‌ی کورددا، نانێن و تا ئه‌وده‌مه‌ له‌گه‌ڵ کورددان، که‌ باسی یه‌کیه‌تیی خاکی عیراق و برایه‌تی عه‌ره‌ب و کورد و ئیسلامه‌تی کرا و ده‌کرێت، ده‌نا ئیدی له‌وه‌ بترازێت، توخنی ئه‌و باسه‌ ناکه‌ون و گوێی خۆیان له‌ باسی کوردستان داده‌خه‌ن و هه‌ر گوته‌یه‌کیش له‌و باره‌وه‌ ده‌خه‌نه‌ ڕیزی بێئایینی و کوفر و دژایه‌تیی خودا و ئیسلام و لادانه‌وه‌. جا که‌ وایه‌ ئه‌م بچووکایه‌تییه‌ بۆ عه‌ره‌ب و ئه‌وانی دی له‌ پای چی؟  بچووکایه‌تیی بۆ تورک بۆ چی؟ سه‌رانی کورد، هیچ پێویست ناکات وشترمه‌ل ئاسا، سه‌ری خۆیان له‌ بن عه‌ردی و نێو لمان بکه‌ن و خۆیان وا پێشان بده‌ن، که‌ هیچ نابینن و ناژنه‌فن. خانمێکی تورک، که‌ یه‌کێک له‌ شاره‌زایانی له‌شکر و جه‌نگ و ئه‌و باسانه‌یه‌، له‌و شه‌وانه‌دا، که‌ باس له‌ هاتنه‌ژووره‌وه‌ی تورکیا ده‌کرا بۆ نێو کوردستان و عیراق، له‌ یه‌کێک له‌ که‌ناڵه‌ ته‌له‌ڤزیۆنییه‌ عه‌ره‌بییه‌کانه‌وه‌، زۆر ڕاشکاوانه‌، ده‌یگوت:"تورکیا ده‌بێ هێزی له‌شکری خۆی بنێرێته‌ نێو عیراقه‌وه‌ و له‌وێ هه‌بێت، مه‌گه‌ر ئه‌وه‌ نییه‌ کورده‌کان، حوکوومه‌تێکی سه‌ربه‌خۆیان قوت کردووه‌ته‌وه‌، ئێمه‌ چۆن ڕێگه‌ به‌ شتێکی له‌و جۆره‌ بده‌ین و لێی بێده‌نگ بین!". تورکیا، وه‌ک خۆیان سه‌دان جار گوتوویانه‌، ئه‌گه‌ر کورد له‌ ئه‌رژه‌نتینیش شتێکی ده‌ستکه‌وێت، ئه‌وان تێکی ده‌ده‌ن. ئه‌وه‌ جۆری بیرکردنه‌وه‌ی، بێجگه‌ له‌ تورکان، ته‌واوی خه‌ڵکه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی عه‌ره‌ب و فارس و ئاشووری و سریان و تورکمانیشه‌. جا بۆ ڕێک و ڕه‌وان بۆیان ڕوون نه‌کرێته‌وه‌، که‌ کورد چی ده‌وێت! بۆ ڕێک و ڕه‌وان باسی سه‌ربه‌خۆیی کوردستانیان له‌گه‌ڵدا نه‌کرێت! ئه‌و باسه‌ و ئه‌و ویسته‌ و ئه‌و داخوازییه‌، هی ئه‌وه‌ نییه‌، سه‌رانی کورد بیکه‌ن به‌ ژێر لێوه‌وه‌ و به‌ شه‌رمیشه‌وه‌ نه‌وێرن خۆیانی له‌قه‌ره‌ بده‌ن و باسی بکه‌ن. ئه‌وه‌ باسێکه‌ هه‌موو کورد بۆی هه‌یه‌ بیبزوێنێت و بیڵێت و هاواری بۆ بکات و خۆی لێ نه‌بوێرێنێت.                                                                                
ئوکتۆبه‌ری 2003
  


  

 



[1] واژه‌ی "پارێزگه‌ یا پارێزگا"، له‌ موحافه‌زه‌"محافظة"ی عه‌ره‌بییه‌وه‌ وه‌رگیراوه‌ و ئه‌و که‌سه‌یشی، که‌ کارگێڕ و فه‌رمانڕه‌وای موحافه‌زه‌ ده‌کات به‌ عه‌ره‌بی پێی ده‌گوترێ موحافیز"محافظ" و به‌ کوردی کراوه‌ به‌"پارێزگار". من به‌کاربردنی واژه‌ی "پارێزگه‌" و "پارێزگا" و "پارێزگار"م، پێ هه‌ڵه‌یه‌ و واژه‌ی"ئوستان"م، بۆ "پارێزگا، پارێزگه‌" و واژه‌ی "ئوستاندار"م، بۆ "پارێزگار"، پێ  ڕاست و دروستترن. واژه‌ی "ئوستان"، له‌ بنه‌مادا واژه‌یه‌کی په‌هله‌وییه‌ و به‌ واتای: شوێن، جێگه‌، جێی نیشته‌جێبوون، دێت، وه‌ک، کوردستان: شوێن و جێگه‌ی کورد، هیندوستان:شوێن و جێگه‌ی هیندییان، ئه‌رمه‌نستان: شوێن و جێگه‌ی ئه‌رمه‌نییان، تاجیکستان:شوێن و جێگه‌ی تاجیکان، ئه‌فغانستان: شوێن و جێگه‌ی ئه‌فغانان. "ئوستاندار"یش، به‌ واتای: کارگێڕ و فه‌رمانڕه‌وای ئوستان دێت. ئێمه‌ له‌ واژه‌ی"کوردستان"ه‌که‌ی خۆماندا، واژه‌ی "ستان یا ئوستان"ه‌که‌ی به‌کار ده‌به‌ین، ئیدی بۆ نه‌توانین له‌بری پارێزگا و پارێزگه‌ی عه‌ره‌بی به‌کاری ببه‌ین!. هه‌ردوو "ئوستان" و "ئوستاندار"، له‌  بنه‌مادا،  وشه‌گه‌لێکی په‌هله‌ویین و چه‌نده‌ موڵکی فارس و زمانی فارسیین، هێنده‌ش موڵکی کورد و زمانی کوردیین.