Tuesday 30 August 2005

تێزه‌کانی جه‌لال تاڵه‌بانی، خزمه‌ت به‌ شۆڤینیزم و ناسیۆنالیزمی عه‌ره‌ب و تورک و فارس ده‌که‌ن

تێزه‌کانی جه‌لال تاڵه‌بانی، خزمه‌ت به‌ شۆڤینیزم و ناسیۆنالیزمی عه‌ره‌ب و تورک و فارس ده‌که‌ن

 

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

ئه‌وه‌ی بڕێک شاره‌زایی له‌مه‌ڕ که‌سیه‌تیی جه‌لال تاڵه‌بانییه‌وه‌ هه‌بێت، ده‌زانێت ئه‌و پیاوێکه‌ به‌ گوێره‌ی ڕۆژ و بازاڕ و کات و سه‌رده‌م ده‌ئاخڤێ. ئه‌و پیاوێکه‌ به‌ گوێره‌ی ئه‌وه‌ی به‌رانبه‌ره‌که‌ی کێیه‌ قسه‌ ده‌کات و دڵی هه‌مووان ڕاده‌گرێ و دێنێته‌ جێ و هه‌مووان ده‌لاوێنێته‌وه‌. که‌ بیه‌وێ له‌ پاسۆکه‌کان نه‌ته‌وه‌ییتره‌[1] و که‌ بیشیه‌وێ له‌ کۆمۆنیسته‌کان چه‌پتره‌ و ده‌شتوانێت ئیسلامی بێت و پێشی ده‌کرێ له‌گه‌ڵ عه‌ره‌بدا عه‌ره‌ب و له‌گه‌ڵ تورکدا تورک و له‌گه‌ڵ فارسدا فارس بێت. دیاره‌ ئه‌مه‌ زانیارییه‌کی نوێ و په‌نهان نییه‌، که‌ من دۆزیبێتمه‌وه‌، به‌ڵکه‌ بۆ خۆی وایه‌ و هه‌یه‌، مه‌گه‌ر که‌سێک تا ڕاده‌ی ده‌روێشیی لێیه‌وه‌ نێزیک بێت، هه‌ست به‌و به‌رگۆڕانی و هه‌ڵبه‌زودابه‌زه‌ی ئه‌و پیاوه‌ نه‌کات، یا بۆی داپۆشێت، ده‌نا وه‌ک ڕۆژی نیوه‌ڕۆ دیاره‌ و مرۆڤ هه‌ستی پێ ده‌کات و ده‌یبینێت و ده‌یبیسێت. له‌ وه‌ڵامی چه‌ند پرسیارێکی که‌ناڵی ته‌له‌ڤزیۆنی ئه‌لعه‌ره‌بییه ‌(العربیة‌)[2]دا، پێش دوو ڕۆژێک، جه‌لال تاڵه‌بانی وه‌ک پیشه‌ی هه‌موو جارێکی، ته‌واوی ڕیسه‌کانی کوردی کرده‌وه‌ خوری و هه‌رچی خه‌ونی کورده‌ پێشێلی کرد و له‌ عه‌ره‌ب عه‌ره‌بتر هاته‌ گۆ. تاڵه‌بانی له‌مه‌ڕ ناسنامه‌ی عیراقه‌وه‌ وه‌ک ده‌وڵه‌تێک ده‌ڵێ:"عیراق وڵاتێکی عه‌ره‌بییه‌ و له‌ کۆمکاری عه‌ره‌بیشدا وه‌ک ئه‌ندام ده‌مێنێته‌وه‌ و چونکه‌ عیراق عه‌ره‌بی و ئیسلامییه‌". تاڵه‌بانی له‌مه‌ڕ فیدرالییه‌وه‌ ده‌ڵێ:"عیراق هه‌بووه‌ بۆ ئه‌وه‌ی یه‌کپارچه‌ بێت و هی دابه‌شکرن نییه‌ و هه‌ر به‌ یه‌کپارچه‌ییش ده‌مێنێته‌وه‌". له‌مه‌ڕ ئه‌وه‌ی، که‌ کورد له‌ عیراقدا چییان ده‌وێ، تاڵه‌بانی ده‌ڵێ:"کورد له‌ عیراقدا داوای یه‌کگرتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌ی کورد ناکه‌ن له‌ یه‌ک ده‌وڵه‌تدا" و پاشان هه‌ر له‌و گفتوگۆیه‌دا تاڵه‌بانی باس له‌وه‌ ده‌کات، که‌ ئه‌و هیچ سه‌رکرده‌یه‌کی کوردی نه‌بینیوه‌، وه‌ها داوایه‌کی وه‌ک (یه‌کخستنی نه‌ته‌وه‌ی کورد)ی هه‌بێت و پاشان وه‌ک گاڵته‌پێکردنێک، تاڵه‌بانی پێیوایه‌ ته‌نێ سه‌رۆکی لیبیا موعه‌ممه‌ر ئه‌لقه‌ززافی(معمرالقذافي) داخوازیی یه‌کگرتنی کورد و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی کوردستان ده‌کات.

جه‌لال تاڵه‌بانی،  بێجگه‌ له‌وه‌ی سه‌رۆککۆماری عیراقه‌ و پێش ئه‌وه‌ی ئه‌و پۆسته‌ی وه‌ربگرێ و ئێستاش، سکرتێری زلحیزبێکی کوردستانه‌، که‌ فه‌رمانڕه‌وای نیوه‌ی کوردستانه‌(یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان)، که‌ بۆ عه‌ره‌ب و له‌گه‌ڵ عه‌ره‌بدا ده‌په‌یڤێ و دێته‌ گۆ، ئه‌گه‌ر مرۆڤ نه‌یناسێت و نه‌زانێت ئه‌و کابرایه‌ بۆ خۆی کورده‌، هه‌رگیز له‌ عه‌ره‌بێک جودا ناکرێته‌وه‌. ئه‌و ڕێک هاوڕای عه‌ره‌بانه‌ و به‌ ناوی ئه‌وانه‌وه‌ و له‌بری ئه‌وان قسان ده‌کات. ئه‌و ئه‌گه‌ر بۆ تورک و فارسیش بدوێ، هه‌رگیز له‌وان جودا ناکرێته‌وه‌ و ده‌توانێت له‌مه‌ڕ پرسی کورده‌وه‌، ڕێک هاوڕای ئه‌وان بێت. که‌ تاڵه‌بانی عیراقی پێ عه‌ره‌ب بێت و خه‌ڵکه‌که‌یشی به‌ به‌شێک له‌ نه‌ته‌وه‌ی عه‌ره‌ب بزانێت، ئیدی عه‌ره‌ب خۆیان بۆ وا بیر نه‌که‌نه‌وه‌ و وا نه‌ڵێن!

 تاڵه‌بانی پیاوێک نییه‌ شاره‌زای مێژوو نه‌بێت، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا و بۆ ڕازیکردنی دڵی عه‌ره‌ب، ده‌توانێت مێژوو سه‌روبن بکات و دیوه‌که‌ی دیکه‌ی پێشانی خه‌ڵک بدات. ئه‌و باش ده‌زانێت عیراق وه‌ک ده‌وڵه‌تێک، زۆر له‌ مێژ نییه‌ دروست بووه‌ و هه‌ر چه‌ند ساڵێک پێش هاتنه‌دنیاوه‌ی  تاڵه‌بانی خۆی چێ بووه‌. ئه‌گه‌ر عیراق به‌ لای تاڵه‌بانییه‌وه‌ هێنده‌ پیرۆزه‌ و بۆ ئه‌وه‌ دروستکراوه‌ هه‌ر هه‌بێت و یه‌کپارچه‌ بێت و هی دابه‌شکردن نییه‌، ئه‌وا لای خه‌ڵکی دیکه‌، به‌ تایبه‌ت کورد و به‌ ئاوڕدانه‌وه‌یک له‌ مێژوو و ته‌ماشاکردنی سیاسه‌تی نێو ده‌وڵه‌تیی و خوێندنه‌وه‌ی گۆڕانکارییه‌کانی جیهان و بزاڤ و ڕه‌وتی مرۆڤایه‌تیی و...، به‌ ڕوونی ئه‌وه‌ ئاشکرا ده‌بێت، که‌ هیچ وانییه‌ و عیراق له‌ هیچ ده‌وڵه‌ت و خاکێکی دیکه‌ی ئه‌و دنیایه‌ پیرۆزتر نییه‌ و بۆ ئه‌وه‌یش نه‌کراوه‌ هه‌ر هه‌بێت و زۆر چاکیش ده‌شێ له‌توپه‌ت بکرێت. عیراق هیچ له‌ سۆڤیێت و یۆگوسلاڤیا و چیکۆسلاڤاکیا و ئه‌سیووپیا و ئه‌ندۆنیزیا و...پیرۆزتر نییه‌ و هه‌رچی بنه‌ما و بنگه‌یه‌کی له‌باریش هه‌یه‌ تێیدایه‌ بۆ پارچه‌پارچه‌کردنی و دابه‌شکردنیشی، ئه‌گه‌ر کوتکوتکردنی له‌و وڵاتانه‌یش ئاسانتر نه‌بێت، ئه‌وا هه‌رگیز سه‌ختتر نییه‌. ئه‌گه‌ر تاڵه‌بانی ته‌ماشایاکی نه‌خشه‌ی ئه‌فریقا بکات، ده‌بینێت چۆن کۆڵۆنیالیستانی ئینگلیز و فرانسه‌ هه‌ر له‌ سه‌ر خوانی خواردن و مێزی خواردنه‌وه‌ و قومار ته‌واوی ئه‌فریقایان به‌ ڕاسته‌ دابه‌ش کردووه‌ و نه‌ک هه‌ر نه‌ته‌وه‌ و خاک، به‌ڵکه‌ هۆز و خێڵ و به‌ره‌بابیشیان چه‌ند له‌ت کردووه‌. مه‌گه‌ر کوردستانیش هه‌ر به‌و شێوه‌یه‌ له‌ت نه‌کراوه‌، ئیدی بۆ ده‌بێ دابه‌شکردنی عیراق کارێکی نه‌کرده‌ و هێنده‌ گران بێت! ئه‌و ده‌ستووره‌ی تاڵه‌بانی و سه‌رانی دیکه‌ی کورد مۆریان کردووه‌ و ئه‌و فیدرالییه‌ی ئه‌وان بۆ کورد باسی ده‌که‌ن، هه‌ر ئه‌و مزگێنییه‌ی "پاراستنی یه‌کپارچه‌یی خاکی عیراق" و "هه‌رگیز دابه‌شنه‌کردنی عیراق" ه‌ی پێیه‌ بۆ عه‌ره‌ب، که‌ له‌ سه‌ر زاری تاڵه‌بانی خۆیه‌وه‌ به‌ عه‌ره‌ب ڕاده‌گه‌یه‌ندرێ. ئه‌وه‌ بۆ عه‌ره‌ب مزگێنییه‌ و بۆ کوردیش هه‌واڵێکی پڕناسۆر و پڕخه‌م و نیگه‌رانییه‌ و چه‌پۆکێکه‌ به‌ نێو ده‌می کورددا ده‌درێت. 

تاڵه‌بانی، بۆ خۆی داوای یه‌کگرتنی نه‌ته‌وه‌ی کورد له‌ یه‌ک ده‌وڵه‌تدا ناکات و پێیوایه‌ کوردیش له‌ عیراقدا وا بیر ده‌که‌نه‌وه‌. ئه‌گه‌ر کورد له‌ عیراقدا وه‌ک تاڵه‌بانی بیریان کردبایه‌وه‌، ئه‌وا 98%ی خه‌ڵکی باشووری کوردستان، هه‌ر له‌و هه‌ڵبژاردنه‌ی، که‌ تاڵه‌بانی گه‌یانده‌ ده‌ڤه‌ری که‌سکی به‌غدا و پۆستی سه‌رۆککۆماریی پێدرا، ده‌نگیان بۆ سه‌ربه‌خۆیی کوردستان نه‌ده‌دا! هیچ پێویست ناکات تاڵه‌بانی له‌بری خه‌ڵکی باشووری کوردستان بیر بکاته‌وه‌ و پێچه‌وانه‌ی دید و بۆچوون و خواسته‌کانی ئه‌وان به‌ عه‌ره‌ب ڕابگه‌یه‌نێت. تاڵه‌بانی ئه‌و تێزه‌ عیراقیه‌تییه‌ با بۆ خۆی و هاوبیرانی دیکه‌ی له‌ سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستان هه‌ڵگرێت. ئه‌وه‌ی تاڵه‌بانی ده‌یڵێت، خواست و ڕای خه‌ڵکی باشووری کوردستان نییه‌، به‌ڵکه‌ هی خۆی و هاوبیران و دۆستانی عه‌ره‌بیه‌تیی.  

وا پێده‌چێت تاڵه‌بانی، کاتێک پێیوایه‌، که‌ هیچ سه‌رکرده‌یه‌کی کوردی نه‌بینیوه‌ باس له‌ یه‌کخستنی نه‌ته‌وه‌ی کورد له‌ ده‌وڵه‌تێکی کوردیدا بکات، مێژوو له‌بیر خۆی ده‌باته‌وه‌ و ڕاستییه‌کان پێشێل ده‌کات. ڕه‌نگه‌ ئه‌و بۆ خۆی به‌ چاو و بینین نه‌یانیدیبێت، به‌ڵام ئه‌و باش ده‌زانێت، که‌ سه‌رکرده‌کانی پێشتری کورد، نه‌ک باسی یه‌کخستنی کورد و دروستکردنی ده‌وڵه‌تی کوردستانیان کردووه‌، به‌ڵکه‌ هه‌وڵ و قوربانییان بۆ داوه‌ و بناخه‌یان داناوه‌ و له‌ پێناویدا سه‌ریان ناوه‌ته‌وه‌. ئه‌ی هه‌ر شێخ عوبه‌یدوڵڵای نه‌هری و شێخ مه‌حموودی حه‌فید و کۆمه‌ڵه‌ی خۆیبوون و ژێکاف و حیزبی هیوا نه‌بوون، باسیان له‌ یه‌کگرتنه‌وه‌ی هه‌موو کورد له‌ کوردستانێکی گه‌وره‌دا ده‌کرد! ئه‌ی هه‌ر قازی موحه‌ممه‌د و مه‌لا مسته‌فای بارزانی نه‌بوون، که‌ کوردیان به‌ره‌و ئاقاری یه‌کخستن و یه‌کگرتنه‌وه‌ له‌ وڵاتێکی یه‌کگرتووی کورددا ده‌برد! یا تاڵه‌بانی ئه‌وانه‌ی پێ سه‌رکرده‌ نییه‌ و به‌ به‌شێک له‌ مێژووی کوردیان ناژمێرێت!  تاڵه‌بانی بۆ خۆی ساڵانی هاوسه‌نگه‌ریی 1966-1970ی له‌گه‌ڵ به‌عس و حوکووته‌کانی دیکه‌ی عیراقدا، یه‌کێک له‌ به‌ڵگه‌ و پاساوه‌به‌هێزه‌کانی، له‌کن ئاغاکانی ئه‌وسه‌رده‌مه‌ی، دژی شۆڕشی کوردستان و بارزانی، تۆمه‌تبارکردن و ناوزڕاندنی بارزانی بوو به‌وه‌ی جیابوونه‌خوازه‌ و ده‌یه‌وێت عیراق له‌تله‌ت بکات و هه‌ر تاڵه‌بانی و ده‌سته‌که‌ی بوون نێوی "چۆمبی"[3]یان له‌ بارزانی نا و پێیان ده‌گوت"مه‌لا چۆمبی"، وه‌ک نیشانه‌ی جیابوونه‌وه‌خوازێک!

تاڵه‌بانی دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی کوردستان و سه‌ربه‌خۆیی کوردستانی پێ خه‌یاڵی شاعیران و خه‌ونه‌ و بۆ خۆی ده‌ڵێ، که‌ له‌ هه‌موو ژیانیدا بیری لێ نه‌کردووه‌ته‌وه‌. وه‌ک خۆی نه‌یتوانیوه‌ وه‌ها خه‌یاڵێک به‌ مێشکیدا تێپه‌ڕێت، گاڵته‌یش به‌ خه‌ڵکانێک ده‌کات، که‌ وا بیر ده‌که‌نه‌وه‌ و داوای یه‌کخستنی نه‌ته‌وه‌ی کورد له‌ یه‌ک ده‌وڵه‌تدا ده‌که‌ن. له‌ نێو سه‌رکرده‌ سیاسییه‌کانی هه‌موو جیهاندا، تاکه‌ که‌سێک، که‌ زۆر بوێرانه‌ و به‌ ڕاشکاویی و ئاشکرا و به‌ ده‌نگی به‌رز، باسی یه‌کگرتنه‌وه‌ی هه‌موو کورد و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی کوردستانی کردبێت، موعه‌ممه‌ر ئه‌لقه‌ززافی لیبیا بووه‌، که‌چی تاڵه‌بانی شۆخیی پێ ده‌کات و به‌ ئاشکرا نایڵێ، به‌ڵام وه‌ک خه‌یاڵپڵاوێک ته‌ماشای ده‌کات. تاڵه‌بانی و هاوبیرانی کاتێک، که‌ پێویستیان به‌ قه‌ززافی بوو، بۆ وه‌رگێڕانی "کتێبی که‌سک"ی وی پێشبڕکێیان ده‌کرد و زۆرجاران ده‌خه‌ریکان سه‌ریشیان له‌و ڕێگه‌یه‌دا دانێن. تاڵه‌بانی و سه‌رانی حیزبه‌کانی تری باشووری کوردستان، کاتێک پێویستییان به‌ قه‌ززافی بوو  و قه‌ززافی به‌ لێشاو پاره‌ی ده‌دانێ و هه‌میشه‌ ده‌ستیان له‌ نێو گیرفانه‌کانی قه‌ززافییدا بوو و هه‌میشه‌ "ته‌ڕاح" ئاسا له‌ دیوه‌خانه‌کانی قه‌ززافیدا لێی که‌وتبوون، ئه‌وده‌می هێنده‌ چاوه‌خواری ئه‌و هه‌موو نان و پاره‌وپووڵ و چاکه‌یه‌ی قه‌ززافی بوون، که‌  تێزه‌کانی ئه‌ویان پێ خه‌یاڵ نه‌بوو. تاڵه‌بانی و سه‌رانی دیکه‌ی کورد، هه‌رگیز ڕۆژێک له‌ ڕۆژان، هێنده‌ی قه‌ززافی بڕوایان به‌ ڕه‌وایی خواستی گه‌لی کوردستان و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی کوردستان نه‌بووه‌. ئه‌وان نه‌ ئه‌و بڕوایه‌یان بووه‌ و نه‌ وێراویشیانه‌ به‌و ڕاشکاوییه‌ی قه‌ززافی باسی لێوه‌ بکه‌ن. ئێستاش ئه‌گه‌ر کونێک له‌ زگی سه‌رانی کورد بکرێت، دۆلار و خۆراکه‌کانی قه‌ززافییان لێ دێته‌ ده‌رێ. سه‌یره‌ مرۆڤ هێنده‌ بێئه‌مه‌گ و پێنه‌زان و سپڵه‌ بێت و هه‌ر ئێستای له‌به‌رچاو بێت و هه‌ر هه‌نووکه‌ بخوێنێته‌وه‌. دیاره‌ ئه‌وه‌ی ئێستا تاڵه‌بانی له‌ ئه‌مه‌ریکا و ئینگلیز و عیراقی وه‌رده‌گرێت، گه‌لێک زۆرتر و چه‌ورتره‌ له‌وه‌ی کاتی خۆی له‌ قه‌ززافی وه‌ریده‌گرت، بۆیه‌ هێنده‌ بێباکانه‌، لاقرتێ به‌ قه‌ززافی ده‌کات! ئه‌و تیره‌ی تاڵه‌بانی ده‌یگرێته‌ قه‌ززافی، سبه‌ینێش ده‌یهاوێژێته‌ ئیسماعیل بێشکچی و که‌سانێکی دیکه‌، که‌ وه‌ک قه‌ززافی ده‌نۆڕنه‌ کێشه‌ی گه‌لی کورد، ئه‌گه‌ر هه‌بن. ئه‌وه‌ تیرێکه‌ تاڵه‌بانی ده‌یهاوێژێته‌ پێچکه‌ی ڕه‌وڕه‌وه‌ی کاروانی به‌ره‌وسه‌رخۆبوونی گه‌لی کوردستان و ئازادی کوردستان. تیرێکه‌ تاڵه‌بانی ڕووبه‌ڕووی گه‌لی کوردستانی ده‌کاته‌وه‌ و گه‌رکیه‌تیی هه‌رچی تروسکه‌یه‌کی هیوا و هه‌رچی ڕووناکییه‌که‌ له‌ دڵ و ده‌روونی مرۆڤی کورددا، هه‌مووی له‌گۆڕ نێت و تۆوی بێئومیدی له‌ جێی وی بچێنێت و ئومێد و هیواش به‌ نه‌یارانی کورد ببه‌خشێت. تاڵه‌بانی به‌ بڕوابوونی به‌ یه‌کپارچه‌یی خاکی عیراق و هه‌رگیز دابه‌شنه‌کردنی عیراق و عه‌ره‌بایه‌تیی عیراق و بڕوانه‌بوونی به‌ یه‌کگرتنی گه‌لی کورد و ده‌وڵه‌تی کوردستان، وه‌ک هه‌موو ژیانی، دڵی شۆڤینیستان و ناسیۆنالیستانی عه‌ره‌ب و تورک و فارس ڕاده‌گرێت و خزمه‌تێکی گه‌لێک گه‌وره‌ به‌ شۆڤینیزم و ناسیۆنالیزمی عه‌ره‌ب و تورک و فارس ده‌کات. ئه‌گه‌ر ئه‌و بۆ خۆی، له‌ پێناوی ده‌سه‌ڵات و پایه‌ و سامان و ناودا، ئاماده‌ی هه‌موو جۆره‌ سازش و نزمییه‌ک بێت و هه‌موو کارێک و گوتارێک به‌ ڕه‌وا بزانێت بۆ خۆی، پێویست ناکات سه‌ری خه‌ڵکی کوردیش نه‌ویی بکات.

        30/8/2005




 [1] هاوڕێیه‌کم، ساڵانێکی زوو، که‌ بۆ خۆی له‌گه‌ڵ پاسۆکدا بوو، کتێبێکی جه‌لال تاڵه‌بانی، که‌ وه‌ڵامدانه‌وه‌یه‌کی ساڵح دوگڵه‌(صالح دگله‌) ناوێک بوو، به‌ عه‌ره‌بی به‌ نێوی"اغد دیمقراطي ام..." خوێندبووه‌ و ده‌یگوت: "ئه‌و جه‌لال تاڵه‌بانییه‌ له‌ ئێمه‌ی پاسۆک پاسۆکتره‌". هه‌ر ئه‌و جه‌لال تاڵه‌بانییه‌ و حیزبه‌که‌ی وی بوون له‌گه‌ڵ پاسۆکدا به‌شه‌ڕ هاتن و چه‌ندین که‌سیان له‌یه‌کدی کوشت. ساڵانێکی، که‌ ئاش (ئاڵای شۆڕش) له‌ یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان جیابووبووه‌وه‌، یه‌کیه‌تییان ئاشیان به‌ عیراقچییه‌تی تۆمه‌تبار ده‌کرد و خۆیانیان پێ کوردستانیی بوو.                                                                                                                      
 ، 29/8/2005.http://www.sotkurdistan.com ماڵپه‌ڕی  [2]
 [3] مۆیسی کاپێندا چۆمبی (Moïse Kapenda Tshombe 1919-1969)، سیاسییه‌کی کۆنگۆیی بوو. له‌ 1950کاندا، هاته‌ نێو کاری سیاسه‌ته‌وه‌ و له‌ ده‌ڤه‌ری کاتانگا، پارتییه‌کی به‌ ناوی کۆناکات(Konakat) دامه‌زراند، که‌ ئامانجی سه‌ربه‌خۆیی کاتانگا بوو. له‌ 1960دا کۆناکات له‌ هه‌ڵبژاردندا له‌ ده‌ڤه‌ری کاتانگا بردییه‌وه‌ و هه‌ر له‌و ساڵه‌شدا کۆنگۆ ئازاد بوو و بوو به‌ کۆمارێکی سه‌ربه‌خۆ و چۆمبی و کۆناکاتیش جاڕی جیابوونه‌وه‌ی کاتانگا  و سه‌ربه‌خۆیییان دا. چۆمبی پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ بێلژیکییه‌کاندا هه‌بوو و داوای کۆمه‌کی له‌وان کرد و که‌ بوو به‌ سه‌رۆکی کاتانگایش نه‌یده‌ویست له‌گه‌ڵ بێلژیکی کۆڵۆنیالدا پێوه‌نده‌کانی بقرتێنێت و به‌ڵکو ده‌یه‌ویست به‌هێزتری بکات. سه‌رۆکی ئه‌وده‌می حوکوومه‌تی کۆنگۆ پاتریس لۆمۆمبا(Patrice Lumumba) بوو. لۆمۆمبا داوای کۆمه‌کی له‌ ده‌وڵه‌تانی یه‌کگرتوو(UN) کرد. لۆمۆمبا دواتر له‌لایه‌ن هێزه‌کانی بێلژیکه‌وه یا به‌ کۆمه‌کی ئه‌وان،‌ کورژرا. دوای دوو ساڵێکیش واته‌: له‌ 1963دا، له‌ جه‌نگدا دژی چۆمبی، هێزه‌کانی ده‌و‌ڵه‌تانی یه‌کگرتوو، کاتانگایان گرت و چۆمبییان ناچار کرد به‌وه‌ی وڵات جێبهێڵێت و هه‌ڵبێت بۆ ڕۆدیسیای باکوور و دواتر چووه‌ ئیسپانیا. له‌ 1964دا، چۆمبی، گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ کۆنگۆ بۆ ئه‌وه‌ی ببێته‌ سه‌رۆکی حوکوومه‌تێکی هاوپه‌یمان و تێکه‌ڵ، لێ ساڵێک دوای ئه‌وه‌ له‌ کار لابرا. جۆمبی به‌پێچه‌وانه‌ی لۆمۆمبای دژه‌کۆڵۆنیال و پان- ئه‌فریقاییه‌وه‌، مه‌سیحی و دژه‌ کۆمۆنیست بوو. جه‌لالییان، ئه‌وده‌می بارزانییان به‌ دژه‌ کۆمۆنیست و پیاوی ئیمپریالیزم داده‌نا و خۆیشیان به‌ کۆمۆنیست، لێ له‌ ڕاستیدا نه‌ ئه‌وان کۆمۆنیست بوون و نه‌ بارزانیش پیاوی ئیمپریالیزم و دژه‌ کۆمۆنیست بوو.

Monday 29 August 2005

فیدرالی ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات نییه‌

فیدرالی ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات نییه‌

 

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

 

که‌ په‌رله‌مانی کوردستان له‌ ساڵی 1992دا، وه‌ک شێوه‌ی کارگێڕی بۆ باشووری کوردستان، بڕیاری هه‌ڵبژاردنی سیستمی فیدرالی دا، دوو هۆی سه‌ره‌کی له‌ پشت ئه‌و بڕیاره‌وه‌ بوون:

1. پڕکردنه‌وه‌ی ئه‌و بۆشاییه‌ی حوکوومه‌تی به‌عسی عیراق جێهێشتبوو، کاتێک کارگێڕی و ده‌سه‌ڵاتی خۆی له‌و به‌شه‌ی کوردستان، که‌ بۆ خۆی پێی ده‌گوت: ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی، کێشایه‌وه‌. به‌ هه‌ڵبژاردنی فیدرالی، بواری دانانی حوکوومه‌ت و ده‌سگا کارگێڕییه‌کانی دیکه‌ بۆ گه‌لی کوردستان ڕه‌خسا، که‌ به‌ جۆرێکی دیکه‌ی سیستمی کارگێڕی نه‌ده‌ڕه‌خسا.

2. هه‌ڵبژاردنی فیدرالی به‌رزکردنه‌وه‌ی پایه‌ی خواسته‌کانی حیزبه‌کانی کوردستان بوو، له‌ نانێوه‌نده‌کی و ئۆتۆنۆمی و ئۆتۆنۆمی ڕاسته‌قینه‌وه‌، که‌ ساڵانێک بوو ئه‌و حیزبانه‌ وه‌ک دروشم بڵندیان کردبووه‌ و چه‌ندین جار گوتوبێژ و دانوستاندنیان له‌گه‌ڵ حوکوومه‌ته‌ جیاوازه‌کانی عیراقدا له‌ سه‌ر کردبوون و عیراقیش جارێک پێیان قایل ده‌بوو و جارێکی شۆخیی پێیان ده‌هات.

ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنی فیدرالی وه‌ک سیستمی کارگێڕی و ده‌سه‌ڵات له‌ عیراق و کوردستاندا ته‌نێ به‌ واتای دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات بێت[1] له‌ نێوان نێوه‌ند و کوردستاندا و هیچ جۆره‌ گرنگییه‌کی تێدا نه‌درێت به‌ خاک و جوگرافیا و جیاوازیی نه‌ته‌وه‌یی و ئایینی(له‌ حاڵه‌تی ده‌ڤه‌ره‌کانی دیکه‌ی عیراقدا)و..ئه‌و جیاوازییانه‌ له‌به‌رچاو نه‌گیرێن، که‌واته‌ گه‌لی کوردستان یا ڕاستتر سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستان(چونکه‌ فیدرالی خواستی ئه‌وانه‌ نه‌ک گه‌لی کوردستان، گه‌لی کوردستان جیابوونه‌وه‌ی کوردستانی له‌ عیراق و سه‌ربه‌خۆیی ده‌وێت) چ پێویستییه‌کی به‌ گۆڕینی نێوی نانێوه‌نده‌کی و ئۆتۆنۆمی و ئۆتۆنۆمی ڕاسته‌قینه‌ نه‌بوو به‌ فیدرالی! ده‌کرا هه‌ر به‌و ناوانه‌وه‌ یا هه‌ر ناوێکی دیکه‌وه‌ باس له‌ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات له‌گه‌ڵ حوکوومه‌تی نێوه‌نددا بکرێت. ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵاتیش بێت، ده‌بێ ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ به‌ سه‌ر ناوچه‌یه‌کی دیاریکراودا بێت و ئه‌و ناوچه‌یه‌ سنووری خۆی هه‌بێت، که‌ له‌ به‌شه‌کانی دیکه‌ی عیراق جوێی بکاته‌وه‌. که‌ سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستان باس له‌ فیدرالی جوگرافیایی و نه‌ته‌وه‌یی و مێژوویی بۆ کوردستان ده‌کات، گه‌ره‌که‌ باس له‌ دیاریکردنی سنووری کوردستان بکات و مه‌به‌ستی فیدرالییه‌ک بێت، ئه‌گه‌ر گوێی خۆی لێ که‌ڕ نه‌کات و خۆی لێ گێل نه‌کات و پاساو بۆ دۆڕانه‌کانی خۆی نه‌هێنێته‌وه‌ و خۆی و گه‌لی کوردستانیش هه‌ڵنه‌خه‌ڵه‌تێنێت وه‌ک له‌م ده‌ستووره‌دا کردیان ، ته‌واوی باشووری کوردستان(ئوستانه‌کانی مووسڵ و دهۆک و هه‌ولێر و که‌رکووک و سلێمانی و ده‌ڤه‌ره‌کانی خانه‌قین و مه‌نده‌لی و تا ده‌گاته‌ به‌دره‌ و جه‌سسان و کووتیش) بگرێته‌وه‌.

ئه‌و فیدرالییه‌ی ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵاته‌ له‌ نێوان نێوه‌ند و هه‌رێمه‌کاندا و چ تایبه‌تمه‌ندییه‌کی نه‌ته‌وه‌یی و ئایینی و جوگرافیایی و مێژوویی له‌به‌رچاو ناگرێت، جۆره‌ فیدرالییه‌که‌ بۆ وڵاتێکی یه‌ک نه‌ته‌وه‌ و یه‌ک ئایین و یه‌ک جوگرافیا و یه‌ک مێژوو ده‌ست ده‌دات، وه‌ک ئه‌ڵمانیا و ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مه‌ریکا، که‌ دوو وڵاتی له‌و جۆره‌ن. ئه‌گه‌ر وڵاتانێکی وه‌ک لیبیا، ئوردون، توونس، دانمارک، ببن به‌ وڵاتگه‌لێکی فیدرالی، ئه‌وا ئه‌وانیش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی یه‌ک نه‌ته‌وه‌ و یه‌ک ئایین و یه‌ک خاکن، فیدرالییه‌ک چێ ده‌که‌ن، که‌ ته‌نێ ده‌سه‌ڵات له‌ نێوان هه‌رێم یا ئوستان یا کانتۆنه‌کاندا دابه‌ش ده‌که‌ن. فیدرالییه‌ک، که‌ سوودانییه‌کان باسی لێوه‌ ده‌که‌ن و گه‌لی خوارووی سوودان په‌سه‌ندیان کردووه‌، بێجگه‌ له‌ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات و جیاوازیی خاک و نه‌ته‌وه‌ و ئایینیشی له‌به‌رچاو گرتووه‌. ئه‌گه‌ر فیدرالییه‌ک له‌ ئه‌لجه‌زائیر و مه‌غریب و ئیسپانیا و فره‌نسا ساز ببێت، له‌به‌ر جیاوازیی به‌ربه‌ره‌کان له‌ عه‌ره‌ب و جیاوازیی باسکه‌کان له‌ ئیسپانیایی و فرانسییه‌کان، ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات نابێت، به‌ڵکه‌ خاک و خه‌ڵکیش ده‌گرێته‌وه‌. سکۆتلاند و ئیرلاندی باکووری بریتانیای ئێستا، له‌به‌ر جیاوازیی نه‌ته‌وه‌یی و ئایینییش له‌ حاڵه‌تی ئیرلانددا، هه‌ریه‌که‌و خاوه‌نی خاک و خه‌ڵکی خۆیه‌تی و ته‌نێ ده‌سه‌ڵات نییه‌ له‌وێ دابه‌شکراوه‌. ئه‌و فیدرالییه‌یشی بۆ عیراق و ئێران و تورکیا و سووریا و...ده‌ست ده‌دات، ده‌بێ فیدرالییه‌ک بێت سنووری کوردستان له‌ نێو عیراق و ئێران و تورکیا و سووریادا، دیاری بکات و به‌ گوێره‌ی جوگرافیا و مێژوو و جیاوازیی نه‌ته‌وه‌یی سنووری خاک و گه‌لی کوردستان له‌ سنووری خاک و گه‌لانی دیکه‌ی ئه‌و وڵاتانه‌ جیاکاته‌وه‌. ده‌کرێ ئه‌م جۆره‌ فیدرالییانه‌ی عیراق و ئێران و تورکیا و سووریا، ئه‌گه‌ر ڕۆژێک له‌ ڕۆژان چێ ببن، وه‌ک نموونه‌ی که‌ونه‌سۆڤیێت و که‌ونه‌چیکۆسلۆڤاکیا و که‌ونه‌یۆگوسلاڤیا ببینین، که‌ پاشتر هه‌موو هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ و کۆمه‌ڵێک ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆیان لێ دروست بوو.

ئه‌و فیدرالییه‌ی عه‌ره‌بی شیعه‌یش داوای ده‌که‌ن، ته‌واوی ئوستانه‌ شیعه‌کان له‌ یه‌ک چوارچێوه‌دا خڕده‌کاته‌وه‌ و یه‌کده‌خات و به‌و جۆره‌ ده‌توانن تایبه‌تمه‌ندیی ئایینزایی خۆیان بپارێزن و خۆیان له‌ سوننه‌ی عه‌ره‌ب(که‌ ته‌نێ له‌ ڕووی ئایینزاییه‌وه‌ جیاوازن ده‌نا له‌ ڕووی نه‌ته‌وه‌ییه‌وه‌ یه‌کن و هه‌ردوو هه‌ر عه‌ره‌بن) و کورد جیا بکه‌نه‌وه‌. خۆ ئه‌گه‌ر فیدرالی ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات بووایه‌، ئه‌وا پێویست نه‌ده‌بوو شیعه‌ خۆیان له‌ سوننه‌ جیا کردایه‌ته‌وه‌ و ده‌کرا ده‌سه‌ڵاتی ئوستانه‌کانی خۆیان گرتبایه‌ ده‌ست و باسی یه‌کخستنی ته‌واوی ده‌ڤه‌ره‌ شیعه‌که‌یان نه‌کردایه‌، که‌ به‌شه‌ زۆر و گه‌وره‌که‌ی عیراق ده‌گرێته‌وه‌.

ئه‌گه‌ر فیدرالییه‌ک له‌ باشووری کوردستاندا مۆرک و سیمایه‌کی کوردستانی نه‌بێت و تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی گه‌لی کوردستان نه‌پارێزێت و نه‌یانخاته‌ یه‌ک چوارچێوه‌وه‌ و گه‌لی کوردستان نه‌کاته‌ خاوه‌نی سامانی وڵاتی خۆی و ڕێگه‌خۆشکه‌رێک نه‌بێت بۆ خۆجیاکردنه‌وه‌ له‌ عیراق و سنووری خاک و خه‌ڵکی کوردستان دیاری نه‌کات و  هه‌نگاوێک نه‌بێت به‌ره‌و سه‌ربه‌خۆیی، ئه‌وا به‌ که‌ڵکی هیچ نایه‌ت و یه‌ک پووڵی قه‌ڵب ناهێنێت. خۆ ئه‌وه‌ی ئێستا له‌ هه‌ولێر و سلێمانی له‌ ئارادایه‌ و دوودانه‌ حوکوومه‌ت سواری سه‌ری ئه‌و خه‌ڵکه‌ بوون، دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵاته‌، به‌ڵام به‌ زۆره‌ملێ و بێ خواست و قایلبوونی گه‌لی کوردستان. فیدرالی ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات نییه‌، به‌ڵکه‌ دابه‌شکردنی خاک و خه‌ڵکیشه‌، ئه‌گه‌ر وا نه‌بێت ئه‌وا سه‌رانی کورد هیچ پێویستیان به‌ نه‌خشه‌ و به‌ڵگه‌هێنانه‌وه‌ی مێژوویی و جوگرافیایی، بۆ سه‌لماندنی کوردستانیبوونی که‌رکووک و کوێ و کوێ نییه‌ و  ئه‌وه‌ ته‌نێ خۆشه‌که‌تکردنه‌ و ده‌کرێ  به‌ ئاسانی له‌ سه‌ر دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات له‌ سه‌ر ئاستی ئوستان بێت یا چه‌ند ئوستانێک پێکه‌وه‌، له‌گه‌ڵ حوکوومه‌تی نێوه‌نددا پێک بێن.                                                                                                                                                  
عه‌ره‌بی عیراق و ته‌واوی ناکوردانی دیکه‌ی عیراق له‌خوایان ده‌وێت، فیدرالی ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات بێت و به‌س و به‌هیچ شێوه‌یه‌ک توخنی دابه‌شکردنی خاک و خه‌ڵک نه‌که‌وێت، چونکه‌ ئه‌وه‌ بۆ ئه‌وان ده‌کاته‌ یه‌کیه‌تیی خاکی عیراق و یه‌کیه‌تیی گه‌لان و نه‌ته‌وه‌کانی عیراق و تواندنه‌وه‌یان له‌ یه‌ک گه‌ل و نه‌ته‌وه‌دا و کردنیان به‌ عه‌ره‌ب. عه‌ره‌بی عیراق پێیانوایه‌ عیراق یه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌ و به‌شێکه‌ له‌ ئوممه‌(مه‌)ی عه‌ره‌بی و خاکی عیراقیش به‌شێکه‌ له‌ نیشتمانی عه‌ره‌بی و ئیدی باس له‌ کوردستان و بوونی کورد له‌ ئارادا نییه‌. هه‌ر عه‌ره‌بی عیراق به‌و جۆره‌ بیر ناکه‌نه‌وه‌، سه‌رانی کوردیش وه‌ها بیر ده‌که‌نه‌وه‌. که‌ فیدرالی ته‌نێ وه‌ک تێزی دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات سه‌یر بکرێت و چ کارێکی به‌ سه‌ر خاک و خه‌ڵکه‌وه‌ نه‌بێت، ئه‌مه‌ خزمه‌تێکی گه‌وره‌یه‌ به‌ تێزی عیراقییاندنی خاکی کوردستان و گه‌لی کوردستان، که‌ سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی باشووری کوردستان بۆ خۆی بره‌وی پێ ده‌دات و پێڕۆی ده‌کات. گوتنه‌وه‌ و په‌ره‌پێدانی وه‌ها تێزێک له‌ لایه‌ن هه‌ر که‌سێکه‌وه‌ بێت، ڕێکلامه‌ بۆ بیری عیراقییانه‌ی سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستان و دووباره‌کردنه‌وه‌ی بۆچوونی ناکوردستانییانه‌ی ده‌سه‌ڵاتی کوردستانه‌ و پێچه‌وانه‌ی خواستی گه‌لی کوردستانه‌. خواستی سه‌ربه‌خۆیی و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تیی خۆ له‌کن ئێریترییایه‌کان و تیموورییه‌ڕۆژهه‌ڵاتییه‌کان پێش سه‌ربه‌خۆبوونیان و له‌کن چیک و سلۆڤاک و کروات و سه‌رب و بۆزنیایی و گورجی و ئه‌رمه‌ن و لیتوانی و ئه‌ستۆنی و کازاخی و تاجیکی و...دوای له‌به‌ریه‌کهه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی چیکۆسلۆڤاکیا و یۆگوسلاڤیا و سۆڤیێت و له‌کن باسکه‌کان و خوارووی سوودان له‌ ڕۆژگاری ئه‌مڕۆدا، نیشانه‌ی شکستهێنانی فیدرالی و نه‌گونجانی کێشه‌ی خاک و خه‌ڵک و ئایینه‌، که‌ ده‌کرێ بۆ حاڵه‌تی گه‌لی کوردستانیش هه‌ر به‌و جۆره‌ بێت. گه‌لی کوردستان فیدرالییه‌کی نه‌گه‌ره‌که‌ بیعیراقێنێت و بیعه‌ره‌بێنێت، ئه‌گه‌ر هه‌ر ناچار بێت و فیدرالی به‌ سه‌ردا بسه‌پێنرێت، ئه‌وا فیدرالییه‌کی گه‌ره‌که‌ دایبڕێ له‌ عیراق و له‌ عه‌ره‌ب  و بیکاته‌ خاوه‌نی خاک و وڵات و گه‌لی خۆی.                                                                                                
                                                                                                  
29/8/2005





 [1]جه‌مال عه‌بدوڵا، فیدرالی دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵاته‌ نه‌ک خاک و خه‌ڵک، کوردستانی نوێ ، ژماره‌ 3758، پێنجشه‌ممه‌ 25/8/2005.

فیدرالی ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات نییه‌

فیدرالی ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات نییه‌

 

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

 

که‌ په‌رله‌مانی کوردستان له‌ ساڵی 1992دا، وه‌ک شێوه‌ی کارگێڕی بۆ باشووری کوردستان، بڕیاری هه‌ڵبژاردنی سیستمی فیدرالی دا، دوو هۆی سه‌ره‌کی له‌ پشت ئه‌و بڕیاره‌وه‌ بوون:

1. پڕکردنه‌وه‌ی ئه‌و بۆشاییه‌ی حوکوومه‌تی به‌عسی عیراق جێهێشتبوو، کاتێک کارگێڕی و ده‌سه‌ڵاتی خۆی له‌و به‌شه‌ی کوردستان، که‌ بۆ خۆی پێی ده‌گوت: ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی، کێشایه‌وه‌. به‌ هه‌ڵبژاردنی فیدرالی، بواری دانانی حوکوومه‌ت و ده‌سگا کارگێڕییه‌کانی دیکه‌ بۆ گه‌لی کوردستان ڕه‌خسا، که‌ به‌ جۆرێکی دیکه‌ی سیستمی کارگێڕی نه‌ده‌ڕه‌خسا.

2. هه‌ڵبژاردنی فیدرالی به‌رزکردنه‌وه‌ی پایه‌ی خواسته‌کانی حیزبه‌کانی کوردستان بوو، له‌ نانێوه‌نده‌کی و ئۆتۆنۆمی و ئۆتۆنۆمی ڕاسته‌قینه‌وه‌، که‌ ساڵانێک بوو ئه‌و حیزبانه‌ وه‌ک دروشم بڵندیان کردبووه‌ و چه‌ندین جار گوتوبێژ و دانوستاندنیان له‌گه‌ڵ حوکوومه‌ته‌ جیاوازه‌کانی عیراقدا له‌ سه‌ر کردبوون و عیراقیش جارێک پێیان قایل ده‌بوو و جارێکی شۆخیی پێیان ده‌هات.

ئه‌گه‌ر هه‌ڵبژاردنی فیدرالی وه‌ک سیستمی کارگێڕی و ده‌سه‌ڵات له‌ عیراق و کوردستاندا ته‌نێ به‌ واتای دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات بێت[1] له‌ نێوان نێوه‌ند و کوردستاندا و هیچ جۆره‌ گرنگییه‌کی تێدا نه‌درێت به‌ خاک و جوگرافیا و جیاوازیی نه‌ته‌وه‌یی و ئایینی(له‌ حاڵه‌تی ده‌ڤه‌ره‌کانی دیکه‌ی عیراقدا)و..ئه‌و جیاوازییانه‌ له‌به‌رچاو نه‌گیرێن، که‌واته‌ گه‌لی کوردستان یا ڕاستتر سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستان(چونکه‌ فیدرالی خواستی ئه‌وانه‌ نه‌ک گه‌لی کوردستان، گه‌لی کوردستان جیابوونه‌وه‌ی کوردستانی له‌ عیراق و سه‌ربه‌خۆیی ده‌وێت) چ پێویستییه‌کی به‌ گۆڕینی نێوی نانێوه‌نده‌کی و ئۆتۆنۆمی و ئۆتۆنۆمی ڕاسته‌قینه‌ نه‌بوو به‌ فیدرالی! ده‌کرا هه‌ر به‌و ناوانه‌وه‌ یا هه‌ر ناوێکی دیکه‌وه‌ باس له‌ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات له‌گه‌ڵ حوکوومه‌تی نێوه‌نددا بکرێت. ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵاتیش بێت، ده‌بێ ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ به‌ سه‌ر ناوچه‌یه‌کی دیاریکراودا بێت و ئه‌و ناوچه‌یه‌ سنووری خۆی هه‌بێت، که‌ له‌ به‌شه‌کانی دیکه‌ی عیراق جوێی بکاته‌وه‌. که‌ سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستان باس له‌ فیدرالی جوگرافیایی و نه‌ته‌وه‌یی و مێژوویی بۆ کوردستان ده‌کات، گه‌ره‌که‌ باس له‌ دیاریکردنی سنووری کوردستان بکات و مه‌به‌ستی فیدرالییه‌ک بێت، ئه‌گه‌ر گوێی خۆی لێ که‌ڕ نه‌کات و خۆی لێ گێل نه‌کات و پاساو بۆ دۆڕانه‌کانی خۆی نه‌هێنێته‌وه‌ و خۆی و گه‌لی کوردستانیش هه‌ڵنه‌خه‌ڵه‌تێنێت وه‌ک له‌م ده‌ستووره‌دا کردیان ، ته‌واوی باشووری کوردستان(ئوستانه‌کانی مووسڵ و دهۆک و هه‌ولێر و که‌رکووک و سلێمانی و ده‌ڤه‌ره‌کانی خانه‌قین و مه‌نده‌لی و تا ده‌گاته‌ به‌دره‌ و جه‌سسان و کووتیش) بگرێته‌وه‌.

ئه‌و فیدرالییه‌ی ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵاته‌ له‌ نێوان نێوه‌ند و هه‌رێمه‌کاندا و چ تایبه‌تمه‌ندییه‌کی نه‌ته‌وه‌یی و ئایینی و جوگرافیایی و مێژوویی له‌به‌رچاو ناگرێت، جۆره‌ فیدرالییه‌که‌ بۆ وڵاتێکی یه‌ک نه‌ته‌وه‌ و یه‌ک ئایین و یه‌ک جوگرافیا و یه‌ک مێژوو ده‌ست ده‌دات، وه‌ک ئه‌ڵمانیا و ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مه‌ریکا، که‌ دوو وڵاتی له‌و جۆره‌ن. ئه‌گه‌ر وڵاتانێکی وه‌ک لیبیا، ئوردون، توونس، دانمارک، ببن به‌ وڵاتگه‌لێکی فیدرالی، ئه‌وا ئه‌وانیش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی یه‌ک نه‌ته‌وه‌ و یه‌ک ئایین و یه‌ک خاکن، فیدرالییه‌ک چێ ده‌که‌ن، که‌ ته‌نێ ده‌سه‌ڵات له‌ نێوان هه‌رێم یا ئوستان یا کانتۆنه‌کاندا دابه‌ش ده‌که‌ن. فیدرالییه‌ک، که‌ سوودانییه‌کان باسی لێوه‌ ده‌که‌ن و گه‌لی خوارووی سوودان په‌سه‌ندیان کردووه‌، بێجگه‌ له‌ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات و جیاوازیی خاک و نه‌ته‌وه‌ و ئایینیشی له‌به‌رچاو گرتووه‌. ئه‌گه‌ر فیدرالییه‌ک له‌ ئه‌لجه‌زائیر و مه‌غریب و ئیسپانیا و فره‌نسا ساز ببێت، له‌به‌ر جیاوازیی به‌ربه‌ره‌کان له‌ عه‌ره‌ب و جیاوازیی باسکه‌کان له‌ ئیسپانیایی و فرانسییه‌کان، ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات نابێت، به‌ڵکه‌ خاک و خه‌ڵکیش ده‌گرێته‌وه‌. سکۆتلاند و ئیرلاندی باکووری بریتانیای ئێستا، له‌به‌ر جیاوازیی نه‌ته‌وه‌یی و ئایینییش له‌ حاڵه‌تی ئیرلانددا، هه‌ریه‌که‌و خاوه‌نی خاک و خه‌ڵکی خۆیه‌تی و ته‌نێ ده‌سه‌ڵات نییه‌ له‌وێ دابه‌شکراوه‌. ئه‌و فیدرالییه‌یشی بۆ عیراق و ئێران و تورکیا و سووریا و...ده‌ست ده‌دات، ده‌بێ فیدرالییه‌ک بێت سنووری کوردستان له‌ نێو عیراق و ئێران و تورکیا و سووریادا، دیاری بکات و به‌ گوێره‌ی جوگرافیا و مێژوو و جیاوازیی نه‌ته‌وه‌یی سنووری خاک و گه‌لی کوردستان له‌ سنووری خاک و گه‌لانی دیکه‌ی ئه‌و وڵاتانه‌ جیاکاته‌وه‌. ده‌کرێ ئه‌م جۆره‌ فیدرالییانه‌ی عیراق و ئێران و تورکیا و سووریا، ئه‌گه‌ر ڕۆژێک له‌ ڕۆژان چێ ببن، وه‌ک نموونه‌ی که‌ونه‌سۆڤیێت و که‌ونه‌چیکۆسلۆڤاکیا و که‌ونه‌یۆگوسلاڤیا ببینین، که‌ پاشتر هه‌موو هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ و کۆمه‌ڵێک ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆیان لێ دروست بوو.

ئه‌و فیدرالییه‌ی عه‌ره‌بی شیعه‌یش داوای ده‌که‌ن، ته‌واوی ئوستانه‌ شیعه‌کان له‌ یه‌ک چوارچێوه‌دا خڕده‌کاته‌وه‌ و یه‌کده‌خات و به‌و جۆره‌ ده‌توانن تایبه‌تمه‌ندیی ئایینزایی خۆیان بپارێزن و خۆیان له‌ سوننه‌ی عه‌ره‌ب(که‌ ته‌نێ له‌ ڕووی ئایینزاییه‌وه‌ جیاوازن ده‌نا له‌ ڕووی نه‌ته‌وه‌ییه‌وه‌ یه‌کن و هه‌ردوو هه‌ر عه‌ره‌بن) و کورد جیا بکه‌نه‌وه‌. خۆ ئه‌گه‌ر فیدرالی ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات بووایه‌، ئه‌وا پێویست نه‌ده‌بوو شیعه‌ خۆیان له‌ سوننه‌ جیا کردایه‌ته‌وه‌ و ده‌کرا ده‌سه‌ڵاتی ئوستانه‌کانی خۆیان گرتبایه‌ ده‌ست و باسی یه‌کخستنی ته‌واوی ده‌ڤه‌ره‌ شیعه‌که‌یان نه‌کردایه‌، که‌ به‌شه‌ زۆر و گه‌وره‌که‌ی عیراق ده‌گرێته‌وه‌.

ئه‌گه‌ر فیدرالییه‌ک له‌ باشووری کوردستاندا مۆرک و سیمایه‌کی کوردستانی نه‌بێت و تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی گه‌لی کوردستان نه‌پارێزێت و نه‌یانخاته‌ یه‌ک چوارچێوه‌وه‌ و گه‌لی کوردستان نه‌کاته‌ خاوه‌نی سامانی وڵاتی خۆی و ڕێگه‌خۆشکه‌رێک نه‌بێت بۆ خۆجیاکردنه‌وه‌ له‌ عیراق و سنووری خاک و خه‌ڵکی کوردستان دیاری نه‌کات و  هه‌نگاوێک نه‌بێت به‌ره‌و سه‌ربه‌خۆیی، ئه‌وا به‌ که‌ڵکی هیچ نایه‌ت و یه‌ک پووڵی قه‌ڵب ناهێنێت. خۆ ئه‌وه‌ی ئێستا له‌ هه‌ولێر و سلێمانی له‌ ئارادایه‌ و دوودانه‌ حوکوومه‌ت سواری سه‌ری ئه‌و خه‌ڵکه‌ بوون، دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵاته‌، به‌ڵام به‌ زۆره‌ملێ و بێ خواست و قایلبوونی گه‌لی کوردستان. فیدرالی ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات نییه‌، به‌ڵکه‌ دابه‌شکردنی خاک و خه‌ڵکیشه‌، ئه‌گه‌ر وا نه‌بێت ئه‌وا سه‌رانی کورد هیچ پێویستیان به‌ نه‌خشه‌ و به‌ڵگه‌هێنانه‌وه‌ی مێژوویی و جوگرافیایی، بۆ سه‌لماندنی کوردستانیبوونی که‌رکووک و کوێ و کوێ نییه‌ و  ئه‌وه‌ ته‌نێ خۆشه‌که‌تکردنه‌ و ده‌کرێ  به‌ ئاسانی له‌ سه‌ر دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات له‌ سه‌ر ئاستی ئوستان بێت یا چه‌ند ئوستانێک پێکه‌وه‌، له‌گه‌ڵ حوکوومه‌تی نێوه‌نددا پێک بێن.                                                                                                            
عه‌ره‌بی عیراق و ته‌واوی ناکوردانی دیکه‌ی عیراق له‌خوایان ده‌وێت، فیدرالی ته‌نێ دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات بێت و به‌س و به‌هیچ شێوه‌یه‌ک توخنی دابه‌شکردنی خاک و خه‌ڵک نه‌که‌وێت، چونکه‌ ئه‌وه‌ بۆ ئه‌وان ده‌کاته‌ یه‌کیه‌تیی خاکی عیراق و یه‌کیه‌تیی گه‌لان و نه‌ته‌وه‌کانی عیراق و تواندنه‌وه‌یان له‌ یه‌ک گه‌ل و نه‌ته‌وه‌دا و کردنیان به‌ عه‌ره‌ب. عه‌ره‌بی عیراق پێیانوایه‌ عیراق یه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌ و به‌شێکه‌ له‌ ئوممه‌(مه‌)ی عه‌ره‌بی و خاکی عیراقیش به‌شێکه‌ له‌ نیشتمانی عه‌ره‌بی و ئیدی باس له‌ کوردستان و بوونی کورد له‌ ئارادا نییه‌. هه‌ر عه‌ره‌بی عیراق به‌و جۆره‌ بیر ناکه‌نه‌وه‌، سه‌رانی کوردیش وه‌ها بیر ده‌که‌نه‌وه‌. که‌ فیدرالی ته‌نێ وه‌ک تێزی دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵات سه‌یر بکرێت و چ کارێکی به‌ سه‌ر خاک و خه‌ڵکه‌وه‌ نه‌بێت، ئه‌مه‌ خزمه‌تێکی گه‌وره‌یه‌ به‌ تێزی عیراقییاندنی خاکی کوردستان و گه‌لی کوردستان، که‌ سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی باشووری کوردستان بۆ خۆی بره‌وی پێ ده‌دات و پێڕۆی ده‌کات. گوتنه‌وه‌ و په‌ره‌پێدانی وه‌ها تێزێک له‌ لایه‌ن هه‌ر که‌سێکه‌وه‌ بێت، ڕێکلامه‌ بۆ بیری عیراقییانه‌ی سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستان و دووباره‌کردنه‌وه‌ی بۆچوونی ناکوردستانییانه‌ی ده‌سه‌ڵاتی کوردستانه‌ و پێچه‌وانه‌ی خواستی گه‌لی کوردستانه‌. خواستی سه‌ربه‌خۆیی و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تیی خۆ له‌کن ئێریترییایه‌کان و تیموورییه‌ڕۆژهه‌ڵاتییه‌کان پێش سه‌ربه‌خۆبوونیان و له‌کن چیک و سلۆڤاک و کروات و سه‌رب و بۆزنیایی و گورجی و ئه‌رمه‌ن و لیتوانی و ئه‌ستۆنی و کازاخی و تاجیکی و...دوای له‌به‌ریه‌کهه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی چیکۆسلۆڤاکیا و یۆگوسلاڤیا و سۆڤیێت و له‌کن باسکه‌کان و خوارووی سوودان له‌ ڕۆژگاری ئه‌مڕۆدا، نیشانه‌ی شکستهێنانی فیدرالی و نه‌گونجانی کێشه‌ی خاک و خه‌ڵک و ئایینه‌، که‌ ده‌کرێ بۆ حاڵه‌تی گه‌لی کوردستانیش هه‌ر به‌و جۆره‌ بێت. گه‌لی کوردستان فیدرالییه‌کی نه‌گه‌ره‌که‌ بیعیراقێنێت و بیعه‌ره‌بێنێت، ئه‌گه‌ر هه‌ر ناچار بێت و فیدرالی به‌ سه‌ردا بسه‌پێنرێت، ئه‌وا فیدرالییه‌کی گه‌ره‌که‌ دایبڕێ له‌ عیراق و له‌ عه‌ره‌ب  و بیکاته‌ خاوه‌نی خاک و وڵات و گه‌لی خۆی.                                                                                                
                                                 

29/8/2005





 [1]جه‌مال عه‌بدوڵا، فیدرالی دابه‌شکردنی ده‌سه‌ڵاته‌ نه‌ک خاک و خه‌ڵک، کوردستانی نوێ ، ژماره‌ 3758، پێنجشه‌ممه‌ 25/8/2005.

Friday 26 August 2005

په‌رله‌مانی مردووان

په‌رله‌مانی مردووان

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

 

په‌رله‌مانی کوردستان وه‌ک پیشه‌ی هه‌موو جارێکی، ده‌سته‌ی ئه‌شهه‌دوبیللائاسا، یه‌کسه‌ر به ‌گرێی ملدا ده‌دات و ده‌ستووره‌ ناته‌واو و ئیفلیجه‌که‌ی عیراقی پێ په‌سه‌نده‌ و به‌ هیچ ناڵێ "نا". ئه‌و ده‌ستووره‌ی، که‌ وشه‌ی فیدرالی له‌ ناوی عیراق کردووه‌ته‌وه‌ و سامانی سروشتی داوه‌ته‌ ده‌ست نێوه‌نده‌وه‌ و باس له‌ مافی چاره‌نووسی کوردستان ناکات و که‌رکووک و ده‌ڤه‌ره‌کانی دیکه‌ی وه‌ک که‌رکووک تا کۆتایی 2007 وه‌ک خۆ ده‌هێڵێته‌وه‌ و سنووری کوردستانیش تێیدا، هه‌ر ئه‌و سنووره‌یه‌، که‌ سه‌ددام حوسه‌ین داینابوو، په‌رله‌مانی کوردستان یه‌ک خاڵی نه‌ئێنیی تێدا نه‌دیت، ئه‌وه‌ چ په‌رله‌مانێکه‌! ئه‌وه‌ په‌رله‌مانه‌ یا یانه‌ی فه‌رمانبه‌ر و مووچه‌خۆر و نوێنه‌رانی ده‌سه‌ڵاته‌! ئه‌وانه‌ په‌رله‌مانتارن یا کۆمه‌ڵه‌ قه‌ل و تووتییه‌کن له‌ هۆڵێکدا کۆبوونه‌وه‌ و هه‌ر که‌ ڕێبه‌رانیان گوتیان یاڵڵا ئیدی ئه‌وانیش سه‌ریان بۆ ده‌له‌قێنن و ده‌یکه‌ن به‌ قیڕه‌ی "به‌ڵێ به‌ڵێ"!. په‌رله‌مانی کوردستان هیچ جیاوازییه‌کی له‌گه‌ڵ ئه‌نجومه‌نه‌ نیشتمانییه‌که‌ی حیزبی به‌عس و سه‌ددام حوسه‌یندا نییه‌، چونکه‌ له‌ ته‌واوی جیهاندا ته‌نێ ئه‌و ئه‌نجومه‌نه‌ی به‌عس وشه‌ی"نا" ی تێدا به‌کار نه‌ده‌برا و هه‌مووان ده‌بوو به‌ "ئا" و "به‌ڵێ" ده‌ست بڵند بکه‌نه‌وه‌. ئه‌و گه‌ڕه‌لاوژه‌یه‌ی  له‌ په‌رله‌مانی کوردستاندا به‌ نێوی ده‌نگدانه‌وه‌ جێبه‌جێ ده‌کرێت، ته‌نێ نواندنێکی شانۆیی و پێشاندانێکی ڕووکه‌شه‌، ده‌نا هه‌موو کار و بڕیار و قانوون و قسه‌وباسێک، که‌ له‌وێ دێته‌ گۆڕێ، هه‌ر پێشه‌کی بڕیاری له‌ سه‌ر دراوه‌ و هه‌ردوو زلحیزب(یه‌کیه‌تیی و پارتیی) نه‌خشه‌یان بۆ داناوه‌ و ته‌واوی ئه‌ندامانی په‌رله‌مانیشیان تێگه‌یاندووه‌، که‌ چۆن بکه‌ن و چ بڵێن. ئه‌ندامانی په‌رله‌مانی کوردستان، وه‌ک ته‌واوی نووسه‌ر و به‌ناو "ڕۆشنبیر" و قه‌ڵه‌مفرۆش و به‌رپرس و کارگێڕ و خه‌ڵکه‌ حیزبییه‌کان، له‌ پێناوی پاراستنی خۆشگوزه‌رانی و ژیانی تایبه‌تی و مووچه‌ و ڕابواردن و که‌یفوسه‌فا و پاره‌وپووڵ و به‌زمی دیکه‌ی خۆیان، هه‌رگیز وشه‌ی "نا"یان به‌ سه‌ر زاردا نایه‌ت و له‌ خۆیانی تێکناده‌ن. ئه‌گه‌ر وا نه‌بێت چۆن هه‌رچی بڕیارێک  یا پێشنیازێک یا کێشه‌یه‌ک ده‌چێته‌ پێش ئه‌و ئه‌ندامانه‌ی په‌رله‌مان، ئه‌وان بێ سێودوو و ده‌سبه‌جێ "به‌ کۆی ده‌نگ" بڕیاری له‌ سه‌ر ده‌ده‌ن و په‌سه‌ندی ده‌که‌ن!. "به‌ کۆی ده‌نگ"، ته‌نێ له‌ په‌رله‌مانه‌ پاشکۆ و سست و بێگیان و مردووه‌کاندا ڕووده‌دات، که‌ په‌رله‌مانی کوردستان نموونه‌یه‌کی هه‌ره‌ له‌به‌رچاویانه‌. ئه‌گه‌ر مردووان په‌رله‌مانێکیان هه‌بووایه‌، هه‌ر په‌رله‌مانێکی وه‌ک ئه‌وه‌ی کوردستانیان ده‌بوو، ئه‌گه‌ر چالاکتر و باشتریش نه‌بووایه‌.


26/8/2005

Thursday 25 August 2005

عیراقیه‌تیی سه‌رانی کورد

عیراقیه‌تیی سه‌رانی کورد

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

 

هیچ جه‌نگ و کوشتارێک خۆش نییه‌ و به‌ قازانجی مرۆڤ نییه‌. که‌ مرۆڤ په‌نا ده‌باته‌ به‌ر چه‌ک، ئیدی ده‌کاته‌ ئه‌وه‌ی، که‌ هیچ ڕێگه‌یه‌کی دیکه‌ی گفتوگۆ و لێکتێگه‌یشتن نه‌ماوه‌ و هه‌موو ئه‌و ڕێگه‌یانه‌ گه‌یشتوونه‌ته‌ بنبه‌ست. له‌ 1964ه‌وه‌ تا پێش چه‌ند ساڵێک کوردی باشووری کوردستان یا ڕاستتر حیزبه‌کانی باشووری کوردستان، یه‌کدییان ده‌کوشت و ئه‌وه‌ی ناشێ به‌یه‌کدییان ده‌کرد، عه‌ره‌ب نه‌ک هه‌ر نێوبژییان نه‌ده‌کردن، به‌ڵکه‌ ئاگری جه‌نگی کورد- کوردیان خۆش ده‌کرد و به‌نزینیان پێدا ده‌کرد و کۆمه‌کیان به‌ هه‌ردوو یا هه‌ر چه‌ند لای جه‌نگگێڕ و به‌شه‌ڕهاتوو ده‌کرد. جه‌نگی کورد- کورد ئه‌و ئه‌نجامه‌ی لێ بووه‌وه‌، که‌ ئێستا به‌ چاوی خۆمان ده‌یبینین، ئه‌ویش دابه‌شکردنی باشووری کوردستانه‌ به‌ سه‌ر دوو ده‌سه‌ڵاتی یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان و پارتیی دیموکراتی کوردستاندا و دابه‌شکردنی مێشکی خه‌ڵکی کوردیشه‌ به‌ سه‌ر دوو جۆره‌ دید و ڕه‌وشت و هه‌ڵسوکه‌وت و جوگرافیا و دوو خوێندنه‌وه‌ی جیاوازدا بۆ مێژوو. له‌گه‌ڵ هه‌ر تێکچوونێکی نێوان دوو ده‌سته‌ی عیراقی یا دوو ده‌سته‌ی عه‌ره‌ب، وه‌ک ئه‌وه‌ی نێوان ده‌سته‌ی ئه‌سسه‌در (الصدر)و ئه‌لحه‌کیم(الحکیم)، که‌ له‌م ڕۆژانه‌دا ڕوویدا، سه‌رانی کورد زۆر به‌ جیددی ده‌که‌ونه‌ نێوانیان و ناوبژییان ده‌که‌ن، ئه‌ویش له‌ پێناوی پاراستنی یه‌کیه‌تیی خاکی عیراقدا و له‌ترسی ئه‌وه‌ی نه‌وه‌کا عیراق له‌تله‌ت بکرێت و ببێته‌ چه‌ند پارچه‌یه‌که‌وه‌!. سه‌رانی کورد ده‌بوو ئه‌و خۆشه‌که‌تکردنه‌یان هه‌ڵگرتبا بۆ یه‌کخستنه‌وه‌ی ماڵی خۆیان و چاککردنی وڵاته‌که‌ی خۆیان و هه‌موو جیاوازی و پێکدادان و ئاژاوه‌یه‌کی نێو عیراقیان، که‌ عیراق  به‌ره‌و دابه‌شکردن و پارچه‌پارچه‌بوون ببات، پێ باش بووایه‌ و به‌ قازانجی گه‌لی کوردستانیان زانیبا. شیعه‌ و سوننه‌ی عه‌ره‌ب و خه‌ڵکانی دیکه‌ی عیراق بۆ خۆیان ته‌قه‌لای خۆدابڕین و جوێبوونه‌وه‌ ده‌که‌ن له‌یه‌کدی و له‌گه‌ڵ یه‌کدیدا هه‌ڵناکه‌ن و نایانکرێت، سه‌رانی کورد وه‌دوویاندا هه‌ڕا ده‌که‌ن و ده‌سته‌ودامانیان ده‌بن بۆ ئه‌وه‌ی لێک جودا نه‌بنه‌وه‌ و ئه‌و عیراقه‌ له‌تله‌ت نه‌که‌ن و یه‌کیه‌تیی خاکه‌که‌ی، که‌ به‌ لای سه‌رانی کورده‌وه‌ گه‌لێک پیرۆزه‌، بپارێزن. سه‌رانی کورد له‌ پێشبڕکێی عیراقیبووندا هه‌میشه‌ له‌ پێشی پێشه‌وه‌ن و هه‌رگیز که‌س له‌ خۆیان به‌ عیراقیتر نازانن.                                                                                                             

           25-8-2005



Monday 22 August 2005

بڕووخێ ده‌ستوور، بڕووخێ عیراق، نا بۆ سازشکاریی سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستان

بڕووخێ ده‌ستوور، بڕووخێ عیراق، نا بۆ سازشکاریی سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستان

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

مه‌سعوود بارزانی، وه‌ک سه‌رۆکی شاندی کوردستان، پێش چوونی بۆ به‌غدا بۆ دانوستاندنی ده‌ستووری عیراق، زۆر به‌ توندی و ڕاشکاوانه‌ و گه‌رم ده‌په‌یڤی و پێی له‌ سه‌ر ته‌واوی خواسته‌کانی خه‌ڵکی کوردستان داده‌گرت و سوور بوو له‌ سه‌ر گه‌یاندنی ئه‌و په‌یامه‌ به‌ ڵایه‌نه‌ عیراقییه‌کان و هه‌رگیز به‌ ڵای ئه‌وه‌دا نه‌ده‌چوو، که‌ ده‌ستبه‌رداری گچکه‌ترین خواستی گه‌لی کوردستان بێت. خه‌ڵک هه‌موو پێیانوابوو ئه‌گه‌ر هیوایه‌ک هه‌بێت به‌ چه‌سپاندنی هه‌موو ویست و خواسته‌کانی گه‌لی کوردستان له‌و ده‌ستووره‌دا، ئه‌وا مه‌سعوود بارزانی ئه‌و هیوایه‌یه‌. خه‌ڵک پێیانوابوو مه‌سعوود بارزانی له‌ به‌غدا شێر به‌ گوێ ده‌گرێت و ئه‌وه‌ی کورد ده‌یه‌وێت ئه‌و به‌ سه‌ر هه‌موو عیراقییه‌کانیدا ده‌سه‌پێنێت و له‌ هیچ شتێکی کورد نایه‌ته‌ خوارێ و ملکه‌چی هیچ گوشار و سازشێکیش نابێت، لێ وه‌ها ده‌رنه‌چوو. مه‌سعوود بارزانی له‌وه‌تی چووه‌ته‌ به‌غدا، یه‌ک شتی بۆ گه‌لی کوردستان نه‌گوتووه‌ و مته‌قی له‌ خۆ بڕیوه‌.                                                                
*****
سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستان هێنده‌ گرێدراوی ئه‌مه‌ریکان و له‌ خزمه‌ت ئه‌مه‌ریکادان، تاکه‌ یه‌ک هه‌نگاویان بێ ئه‌مه‌ریکا نه‌توانیوه‌ و ناتوانن بنێن. به‌ هیچ جۆرێک و له‌ 1991ه‌وه‌، که‌ ئیدی ئه‌مه‌ریکا، ئه‌و چه‌تره‌ی بۆ ئه‌و له‌ته‌کوردستانه‌ هه‌ڵداوه‌، که‌ بووه‌ به‌ خێر و به‌ره‌که‌ت بۆ سه‌رانی کورد، نه‌ک بۆ هه‌موو گه‌لی کورد، سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستان هه‌رگیز ڕۆژێک له‌ ڕۆژان نه‌یتوانیوه‌ بۆ هیچ شتێک ده‌نگی به‌ ڕووی ئه‌مه‌ریکادا بڵندکاته‌وه‌ و له‌ کاتی پێویستدا، که‌ زۆرجاران پێویست بووه‌، بڵێ نا. ئه‌مه‌ریکا هه‌میشه‌ ته‌واوی ئه‌وه‌ی ویستوویه‌تیی به‌ سه‌ر سه‌رکردیه‌تیی کوردستاندا سه‌پاندوویه‌تی و له‌ ڕێگه‌ی ئه‌وانیشه‌وه‌ به‌ سه‌ر خه‌ڵکی دیکه‌یشیدا سه‌پاندووه‌. سه‌رانی کورد دارده‌ستی ئه‌مه‌ریکا بوونه‌ له‌ ته‌واوی پرۆسه‌ی سیاسیی دوای ڕووخانی به‌عس له‌ عیراقدا و ئه‌وان جێبه‌جێکه‌ری هه‌موو پرۆژه‌ و نه‌خشه‌کانی ئه‌مه‌ریکان له‌و ده‌ڤه‌ره‌ی خۆرهه‌ڵاتی ناویندا.                                                                                                
*****
گوته‌یه‌کی عه‌ره‌بی هه‌یه‌ ده‌ڵێ:"که‌ژ ژان گرتی مشکێکی بوو". وا بۆ دووساڵ و نیوێک ده‌چێت به‌عس ڕووخاوه‌ و عیراقییان و سه‌رانی کوردیش وه‌ک پاشکۆی ئه‌وان و له‌ پشتی هه‌مووشیانه‌وه‌ ئه‌مه‌ریکاییه‌کان باسی داڕشتنی ده‌ستوور ده‌که‌ن بۆ عیراق. چه‌ند حه‌فته‌یه‌کیشه‌ جڤین و گفتوگۆ و شه‌و و ڕۆژ به‌ده‌میه‌که‌وه‌دان و نه‌نووستن و هه‌زار ده‌رده‌ سه‌ری دیکه‌، تا ئه‌وه‌ی گه‌یشتنه‌ داڕشتنی ده‌ستوور و به‌ گوته‌ی به‌شداربووانی کۆمیته‌ی داڕشتنی ده‌ستوور و سه‌رکرده‌یه‌تیی په‌رله‌مانی عیراق و به‌رپرسان، ئیدی پێکهاتوون و هه‌موو ڵایه‌نه‌کان پێی قایل بوون. کۆمیته‌ی داڕشتنی ده‌ستوور و په‌رله‌مانی عیراق و سه‌رانی کورد و شیعه‌ و سوننه‌، پاش هه‌موو ئه‌و ماوه‌ درێژه‌ی ژانگرتنه‌، مشکیان بوو!                                                                                  
*****
ده‌ستوورێک ئه‌گه‌ر کێشه‌ی که‌رکووک و مووسڵ و خانه‌قین و مه‌نده‌لی و به‌دره‌ی کوردستان دوا بخات بۆ کۆتایی ساڵی 2007 و  سنووری باشووری کوردستان بێ دیاریکردن و ددانپێدانان بهێڵێته‌وه‌ و له‌ ژێر لێوه‌وه‌ نێوی فیدرالی ببات و باسی مافی چاره‌نووسی کوردستان نه‌کات، ده‌بێ ئه‌مه‌ چ ده‌ستوورێک بێت بۆ کورد! پرسی که‌رکووک و ده‌ڤه‌ره‌کانی دیکه‌ی وه‌ک که‌رکووک له‌ 1970 دوا ده‌خرێت تا به‌و ڕه‌وشه‌ی ئێستا گه‌یشت. سه‌رانی کورد ده‌بوو شه‌رمیان به‌ خۆ هاتبا، کاتێک گوێیان له‌ وشه‌ی "دواخستن" ده‌بوو و ده‌بێ و به‌ سه‌ر زاریاندا ده‌هات و دێت. ئه‌و جووله‌که‌ داگیرکارانه‌ی، که‌ ئه‌وڕۆ له‌ ده‌ڤه‌ره‌ داگیرکراوه‌کانی غه‌ززه‌ و له‌ خاکی فلستینییه‌کان به‌ تۆبزی و هه‌ڕه‌شه‌ و پاڵپێوه‌نان وه‌ده‌رده‌نرێن، ئه‌وانیش هێنده‌ی عه‌ره‌بی عه‌ره‌باندن و داگیرکارانی که‌رکووک له‌ غه‌ززه‌ ژیاون. زۆرینه‌ی عه‌ره‌بی که‌رکووکیش هه‌ر سی و سیوپێنج ساڵێکه‌ خاکی که‌رکرووکیان داگیر کردووه‌ و جووله‌که‌کانیش هه‌ر هێنده‌یه‌ له‌ غه‌ززه‌ن. گێڕانه‌وه‌ی کورد بۆ سه‌ر زێدی خۆی و نه‌هێشتنی داگیرکاری و وه‌ده‌رنانی عه‌ره‌ب له‌ که‌رکووک و گێڕانه‌وه‌ی ماف بۆ خاوه‌نه‌ ڕه‌سه‌نه‌کانی که‌رکووک ده‌بێ وه‌ک وه‌ده‌رنانی ئه‌و جووله‌کانه‌ی غه‌ززه‌ ئه‌نجام بدرێت. سه‌رانی کورد ده‌بوو چاوێکیان له‌و دیمه‌نه‌ی غه‌ززه‌ کردبا و ئه‌وده‌می له‌خۆیان پرسیبا: بۆ بکرێت جووله‌که‌ی  داگیرکار به‌و شێوه‌یه‌ وه‌ده‌رنرێت و نه‌کرێت عه‌ره‌بی داگیرکار به‌ جۆره‌ وه‌ده‌رنرێت، مه‌گه‌ر هه‌ردوو هه‌ر داگیرکار نیین!  ئه‌دی دواخستنی پرسی که‌رکووک بۆ کۆتایی 2007 چ ده‌گه‌یه‌نێت و تا که‌ی ئه‌م دواخستنانه‌ و بۆ ده‌بێ هه‌میشه‌ پرسه‌کانی کورد دوا بخرێن!                                                                                          
*****
ئه‌وه‌ چ ده‌ستوورێکه‌ تازه‌به‌تازه‌ زمانی کوردیی له‌گه‌ڵ زمانی عه‌ره‌بیدا بکاته‌ فه‌رمی له‌ کوردستاندا و له‌ عیراقدا. له‌ سه‌رده‌می به‌عس و سه‌ددام حوسه‌ینیشدا زمانی کوردی له‌پاڵ زمانی عه‌ره‌بیدا فه‌رمی بوو، لێ کێ گوێی پێ ده‌دا و کێ جێبه‌جێی ده‌کرد! ئه‌ی ئه‌وه‌ چ ده‌ستوورێکه‌ سامانی سروشتی و کانزاکان هه‌موو بۆ حوکوومه‌تی نێوند بێت له‌ به‌غدا و به‌ گوێره‌ی ژماره‌ و ڕێژه‌ی دانیشتووانی ئوستانه‌کان وه‌ک یه‌ک دابه‌ش بکرێت به‌ سه‌ر هه‌موو عیراقدا! ده‌بێ کورد چ خێرێک له‌وه‌ ببینێت!                                                                                               
*****
هه‌رچی مافی چاره‌نووسیشه‌، ئه‌گه‌ر گه‌لی کوردستان له‌ کاتی پێشێلکردنی هه‌ندێک قانوون و پێکهاتنی کورد و حوکوومه‌تی عیراقدا بۆی هه‌بێت باس له‌ مافی چاره‌نووس بکات، که‌ له‌ ده‌ستووره‌که‌شدا ڕێکوڕه‌وان ئه‌وه‌ ناگوترێ و خۆ له‌ قه‌ره‌ی وه‌ها باسێک نادرێت و ته‌نێ باس له‌وه‌ ده‌کرێت، که‌ گه‌لی کوردستان بۆی هه‌یه‌ بڕیارێکی دیکه‌ بدات، ئه‌ی بۆ وه‌ک مافێکی ڕه‌وای هه‌موو گه‌ل و نه‌ته‌وه‌یه‌ک له‌ هه‌موو کاتێکدا و هه‌ر کاتێک بیه‌وێت و له‌ ناخۆشی و خۆشیشدا مافی دیاریکردنی چاره‌نووسی خۆی و جیابوونه‌وه‌ی له‌ عیراق نه‌بێت! عیراقییه‌کان هه‌رگیز بیرکردنه‌وه‌یه‌کی له‌و جۆره‌ به‌ خه‌یاڵیش به‌ڵای مێشکیاندا ناڕوات و نایانه‌وێت بیژنه‌فن.                                                     
*****
ئه‌گه‌ر داڕشتنی ده‌ستوور به‌ شێوه‌یه‌کی دیموکراتی به‌ڕێوه‌ ده‌چێت و عیراقییه‌کان بۆ خۆیان دایده‌ڕێژن، وه‌ک سه‌رانی عیراق و کوردستان بانگاشه‌ی بۆ ده‌که‌ن، ئیدی زالمای خه‌لیلزادی باڵیۆزی ئه‌مه‌ریکا له‌و جڤینانه‌دا چ ده‌کات! ئه‌گه‌ر جاروبار یه‌کێک له‌ عیراقی یا له‌ کوردان به‌شداریی هه‌ندێ له‌و جڤین و قسه‌وباسانه‌ ناکه‌ن و دوور ده‌که‌ونه‌وه‌، ئه‌وا خه‌لیلزاد هه‌میشه‌ گوڵی مه‌جلیسه‌ و له‌وێ ئاماده‌یه‌ و هه‌رگیز یه‌ک خولکه‌یش له‌و جڤینانه‌ دوور ناکه‌وێته‌وه‌. ئه‌گه‌ر ته‌واوی ده‌ستوور و هه‌موو شته‌کانی دیکه‌ش ئیمڵای ئه‌مه‌ریکا نییه‌ و خه‌لیلزاد ته‌نێ وه‌ک ڕاوێژکار و هاریکارێک له‌و جڤینانه‌دایه‌، ئه‌دی بۆ که‌سێک یا که‌سانێکی  شاره‌زا و لێزان و ڕاوێژکار و هاریکاری، فرانسی، ئه‌ڵمانی، چینی، ڕووسی، ژاپۆنی، که‌نه‌دایی، هیندوستانی یا هی وڵاتێکی دیکه‌ی لێ نییه‌ و ته‌نێ خه‌لیلزادی ئه‌مه‌ریکای لێیه‌!                                             
*****
ئه‌وه‌ی مرۆڤ له‌ سوننه‌ و شیعه‌ و ئاشووری و تورکمان و ئه‌وانی دیکه‌ی ده‌بینێت، وه‌ک به‌راوردێک له‌گه‌ڵ قسه‌ و هه‌ڵوێستی سه‌رانی کورد، ئه‌وه‌ی ئه‌وان ده‌یڵێن و ده‌یکه‌ن و ئاشکرای ده‌که‌ن، گه‌لێک له‌ گوتار و کردار و هه‌ڵوێستی سه‌رانی کورد بوێرانه‌تر و ڕوونتره‌. ئه‌وان، که‌ دژن ڕێکوڕه‌وان دژن و که‌ له‌گه‌ڵیشن ڕێکوڕه‌وان له‌گه‌ڵن. ئه‌و منجه‌منج و خاوی و سستییه‌ی سه‌رانی کورد ده‌ینوێنن و ده‌یکه‌ن، که‌متر له‌کن ئه‌وان وه‌دی ده‌کرێت و ئه‌وان له‌ بڕیاردا گورجوگۆڵترن. پێموایه‌ هۆی ئه‌وه‌ش هه‌ر ئه‌وه‌ بێت، که‌ ئه‌وان که‌متر گوێڕایه‌ڵی ئه‌مه‌ریکان و ده‌توانن بڵێن: نا.                            
*****
من له‌ سه‌رانی کورد تێناگه‌م، که‌ بۆ هێنده‌ به‌ته‌نگ یه‌کیه‌تیی عیراقه‌وه‌ن و ئه‌و عیراقه‌ چ پیرۆزییه‌کی بۆ گه‌لی کوردستان هه‌یه‌ و بۆچی زۆرینه‌ی وڵاتانی جیهان هه‌ر له‌ ئیمپراتۆریای سۆڤیێته‌وه‌ بیگه‌ره‌ تا ده‌گاته‌ چیکۆسڵاڤاکیا و یۆگوسڵاڤیا و ده‌یان وڵاتی دیکه‌، هه‌موو به‌شبه‌ش کران، بۆ ئه‌م عیراقه‌ به‌شبه‌ش نه‌کرێت!. سه‌رانی کوردن، که‌ یه‌کیه‌تیی عیراق ده‌پارێزن و عیراق چێ ده‌که‌نه‌وه‌، ده‌نا شیعه‌ و سوننه‌ و تورکمان و ئاشووری و کلدان و ئه‌رمه‌نی و سابیئه‌ و ئه‌وانی دیکه‌ش هیچیان له‌گه‌ڵ یه‌کدیدا نایانکرێت و ئه‌گه‌ر سه‌رانی کورد ئه‌و یه‌کیه‌تییه‌ فشۆڵه‌یان نه‌پارێزێن و داکۆکیی لێ نه‌که‌ن، ئه‌وا هه‌موو وه‌ک ته‌زبێحی ده‌زووبچڕاو له‌به‌ریه‌ک هه‌ڵده‌وه‌شێنه‌وه‌. ده‌با هه‌ڵوه‌شێنه‌وه‌.                                                                           
*****
کاتی هه‌ڵبژاردنی مانگی یه‌کی 2005 و ده‌نگدان بۆ په‌رله‌مانی عیراق و کوردستان، من بۆ خۆم له‌گه‌ڵ نه‌بووم و دژی هه‌ڵبژاردن و ده‌نگدان بووم. ئێستاش پێموایه‌ هیچ نه‌گۆڕاوه‌ و ئه‌گه‌ر گۆڕابێتیش به‌ره‌و باشتر نه‌چووه‌، بۆیه‌ ئێستاش دژی ده‌ستوور و دژی یه‌کیه‌تیی خاکی عیراق و دژی عیراقییه‌تیم. با سه‌رانی کوردیش بگه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ خه‌ڵکی کورد و گوێڕادێرن بزانن خه‌ڵکی کورد چی ده‌وێ و پرس به‌ خه‌ڵکی کورد بکه‌ن له‌ هه‌موو کارێکی ده‌یکه‌ن و هه‌موو هه‌نگاوێکی ده‌ێنێن و هه‌موو بڕیارێکی ده‌یده‌ن. من له‌گه‌ڵ یه‌ک هه‌ڵبژاردندام ئه‌ویش هه‌ڵبژاردنی سه‌ربه‌خۆیی باشووری کوردستان و جودابوونه‌وه‌ی له‌ عیراق و له‌گه‌ڵ یه‌ک ده‌ستووریشدام ئه‌ویش ده‌ستووری کوردستان خۆی.                                                                                                   

22/8/2005

Saturday 20 August 2005

خۆکێشانه‌وه‌ له‌ به‌غدا به‌ قازانجی کورده‌

خۆکێشانه‌وه‌ له‌ به‌غدا به‌ قازانجی کورده‌

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

جاروبار گوێم له‌ خه‌ڵکانێک ده‌بێت، که‌ باس له‌ دانوستاندنه‌کانی ده‌ستووری عیراق ده‌که‌ن، ده‌ڵێن: خوانه‌کرده‌ ئه‌گه‌ر پێکنه‌هاتن و خودانه‌خواسته‌ ئه‌گه‌ر نه‌گه‌یشتنه‌ ئه‌نجام، ئه‌وا ڕه‌وش تێکده‌چێت و کورد بێ ئه‌نجام ده‌گه‌ڕێته‌وه‌. من ڕێک پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ بیر ده‌که‌مه‌وه‌ و ده‌ڵێم خوداخواسته‌ پێکنه‌یه‌ن و خوداکرده‌ نه‌گه‌نه‌ ئه‌نجام، به‌ڵکه‌ سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستان بگه‌ڕێته‌وه‌ کاوله‌که‌ی خۆی و ماڵه‌که‌ی خۆی یه‌کخات و بڕیاری گه‌ل، ته‌واوی گه‌لی کوردستان بهێنێته‌ جێ و له‌گه‌ڵ عیراقدا بیقرتێنێت. که‌ ته‌ماشای که‌ناڵه‌کانی ته‌له‌ڤزیۆنه‌ عه‌ره‌بییه‌کان ده‌که‌یت و گوێت له‌ قسه‌ی عه‌ره‌ب ده‌بێت و ڕۆژنامه‌کانیان ده‌خوێنییه‌وه‌ و گوتاره‌کانیان له‌ ماڵپه‌ڕی ئینته‌رنێتدا ده‌بینیت و میدیای عه‌ره‌ب ده‌هێنیته‌ پێش چاوی خۆت، هیچ وشه‌یه‌کی ئه‌رێنیت له‌مه‌ڕ خواسته‌کانی گه‌لی باشووری کوردستانه‌وه‌ گوێ لێ نابێت. دیاره‌ ئه‌مه‌ دیارده‌یه‌کی نوێ نییه‌ و منیش به‌ ته‌نێ به‌و ئه‌نجامه‌ نه‌گه‌یشتووم. عه‌ره‌ب به‌ ده‌نگی به‌رز دژ به‌ کورد هاوار ده‌که‌ن و هیچ بۆ کورد به‌ ڕه‌وا نابینن. له‌ پاڵ ده‌نگی بڵندی عه‌ره‌بدا، دیاره‌ که‌ ده‌ڵێم عه‌ره‌ب مه‌به‌ستم هه‌موو عه‌ره‌بی سه‌ر گۆی زه‌وییه‌، نووزه‌یه‌کی دیکه‌ش لێره‌ و له‌وێ به‌رگوێ ده‌که‌وێت ئه‌ویش نووزه‌ی تورکمان و بڕێک له‌ ئاشووری و ئه‌وانی دیکه‌یه‌. ئه‌و خه‌ڵکانه‌ش ڕێک به‌ بای عه‌ره‌بان شه‌ن ده‌که‌ن و به‌ زۆڕنای ئه‌وان دێنه‌ سه‌ما و هه‌موویان ته‌واوکه‌ری یه‌کدین. سه‌رکردیه‌تیی سیاسیی کورد ئه‌گه‌ر خۆی و گه‌لی کوردستانیش نه‌خه‌ڵه‌تێنێت، ئه‌وا ته‌واوی ئه‌و مانه‌وه‌یان له‌ به‌غدا و به‌شداربوونیان له‌ دانیشتنه‌کانی گوتوبێژی ده‌ستووردا و هه‌موو دانیشتنه‌کانی دیکه‌ی چێکردنی عیراق و دامه‌زراندنه‌وه‌ و یه‌کخستنی عیراق و هه‌وڵدانیان بۆ پاراستنی یه‌کیه‌تیی خاکی عیراق، ماندووبوونێکی مایه‌پووچ و بێهووده‌یه‌ و ده‌بوو هه‌ر له‌ ڕۆژی یه‌که‌می ڕووخانی ڕێژیمی به‌عسه‌وه‌ ده‌رکیان پێ کردبا. ئه‌گه‌ر ته‌واوی ئه‌و ماندووبوونه‌یان بۆ یه‌کخستنه‌وه‌ی کارگێڕی و حوکوومه‌ته‌کانی خۆیان(هه‌ولێر و سلێمانی) ته‌رخان کردبا، ئێستاکه‌ باره‌که‌ جۆرێکی دیکه‌ ده‌بوو. خۆگرێدان به‌ به‌غدا و عیراقه‌وه‌ و به‌هاواره‌وه‌چوونی عیراق له‌ لایه‌ن سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستانه‌وه‌، بۆ خۆی سازش بوو و نزمته‌ماشاکردنی گه‌لی کوردستان بوو و خۆدزینه‌وه‌ بوو له‌ خواسته‌ ڕاستینه‌کانی خه‌ڵکی کوردستان. به‌ده‌مه‌وه‌چوونی عیراق و گوێدانه‌ قسه‌ی عیراقییان و چاوه‌نواڕی خێر و به‌ره‌که‌ت له‌ عه‌ره‌ب و عیراق و  عیراقییانه‌وه‌، بۆ کورد، له‌ باشترین حاڵدا پاشه‌کشه‌ و په‌شیمانبوونه‌وه‌ و پاشگه‌زبوونه‌وه‌ی له‌ دوایه‌. ڕۆژێکی زیاتری مانه‌وه‌ی سه‌رکردیه‌تیی سیاسیی کورد له‌ به‌غدا و خۆشه‌که‌تکردنیان به‌ عیراق و عیراقییانه‌وه‌ و هه‌ر سستی نواندنێکیان، پاساوێکه‌ بۆ ئه‌مه‌ریکا، که‌ ده‌سه‌ڵاتداری ڕاستینه‌ی عیراقه‌، بۆ ناچارکردنی کورد و پتر گوشارخستنه‌ سه‌ر کورد و پتر سه‌رنه‌ویکردنی کورد بۆ پاراستنی عیراق و یه‌کیه‌تیی خاکه‌که‌ی و ده‌ستبه‌رداربوون له‌ خواسته‌ بنه‌ڕه‌تی و کرۆکییه‌کانی گه‌لی کوردستان وه‌ک ئه‌وه‌ی گه‌لی کوردستان ده‌یه‌وێت(سنووری کوردستان و مووسڵ و که‌رکووک و شه‌نگال و شێخان و خانه‌قین و مه‌نده‌لی و به‌دره‌ و جه‌سسان، فیدرالی، مافی چاره‌نووس، پێشمه‌رگه‌، سامانی سروشتی و...) و نزمبوونه‌وه‌ و چۆکدادان و دابه‌زینه‌ بۆ ئاستی ئه‌وه‌ی، که‌ عه‌ره‌ب و عیراقییان بۆ کوردی به‌ ڕه‌وا ده‌بینن. هه‌ر پێکهاتنێک له‌مه‌ڕ ده‌ستووره‌وه‌ بکرێت و ئه‌و مافه‌ ڕه‌وایانه‌ی کوردی تێدا نه‌بێت یا ڕێزه‌یه‌کی لێ که‌م کرابێته‌وه‌، ئه‌گه‌ر له‌ ژێر گوشاری ئه‌مه‌ریکا و زلهێزانی دیکه‌شدا بێت، که‌ ده‌یانه‌وێت کورد بکه‌نه‌ قوربانیی خه‌ڵکی دیکه‌، ده‌کاته‌ سازشێکی گه‌وره‌ له‌ لایه‌ن سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستانه‌وه‌ و هیچ پاساوێکی نییه‌ و ناکرێ له‌ ناپاکی زیاتر چ نێوێکی دیکه‌ی لێ بنرێت.                                                                 

20/8/2005     

Tuesday 16 August 2005

سه‌رانی کورد هه‌میشه‌ به‌ کڵاوی نوێوه‌ ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ کوردستان

سه‌رانی کورد هه‌میشه‌ به‌ کڵاوی نوێوه‌ ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ کوردستان

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد، نه‌ک هه‌ر ئه‌وڕۆ به‌ڵکه‌ به‌ درێژایی دیرۆکی کورد، له‌ هیچ دانوستاندن و گوتوبێژێکیدا له‌ته‌ک نه‌یارانی کورد و داگیرکارانی کوردستاندا، سه‌رکه‌وتوو نه‌بووه‌ و هه‌رگیز نه‌گه‌یشتووه‌ته‌ ئه‌نجامێک، که‌ سه‌دله‌سه‌د و بێ هیچ دوودڵییه‌ک ئاره‌زوو و خواسته‌کانی گه‌لی کورد وه‌دی بهێنێت. هه‌میشه‌ به‌شێکی داخوازییه‌کانی کورد،  جێبه‌جێ نه‌کراون یا بۆ دواتر وه‌دوا خراون، که‌ له‌ ئه‌نجامدا هه‌ر پشتگوێ خراون. هۆکارگه‌لێکی سه‌ره‌کی خاپاندنی سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد له‌ ته‌واوی ئه‌و دانوستاندنانه‌دا، بێجگه‌ له‌ نه‌بوونی زانیارییه‌کی ته‌واو و ورد و به‌ ژماره‌ و ئامار و نه‌خشه‌ و... له‌مه‌ڕ ته‌واوی کرده‌وه‌کانی لایه‌نی به‌رانبه‌ر و خواسته‌کانی کورده‌وه‌، پشگوێخستنی خه‌ڵکی کورد بووه‌ له‌ لایه‌ن سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورده‌وه‌. له‌ هیچ گوتوبێژێکی کورد و داگیرکارانی کوردستان و کورد و لایه‌نه‌ بیانییه‌کاندا، خه‌ڵکی کورد له‌ ورده‌کارییه‌کانی ئه‌و گوتوبێژانه‌ ئاگادار نه‌کراوه‌نه‌ته‌وه‌ و هه‌میشه‌ په‌راوێزێنراون. پرس به‌ خه‌ڵکی کورد نه‌کراوه‌ و بۆچوون و ڕای خه‌ڵکی کورد وه‌رنه‌گیراوه‌. سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد، ئیدی ئه‌گه‌ر ته‌نێ یه‌ک که‌س بووبێت یا چه‌ند که‌س و چه‌ند پارتییه‌ک، هه‌ر خۆبه‌خۆ، چوونه‌ته‌ مه‌یدانی گوتوبێژه‌وه‌ و بۆ خۆیان له‌ هه‌مبه‌ر لایه‌نه‌کانی ناکورددا ڕوونیشتوون، بێ ئه‌وه‌ی ده‌نگی خه‌ڵکیان وه‌رگرتبێت و بێ ئه‌وه‌ی بزانن خه‌ڵک چۆن ده‌نۆڕێته‌ ئه‌و کاره‌. له‌گه‌ڵ هه‌ر نێزیکبوونه‌یه‌کی سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد له‌ داگیرکارانی کوردستان و ده‌سه‌ڵاتدارانی حوکوومه‌تی نێوه‌ند و له‌گه‌ڵ هه‌ر سه‌ردانێکیان بۆ به‌غدا و له‌گه‌ڵ هه‌ر دانوستاندنێکیاندا، دڵی میلیۆنان کورد داده‌خورپێ و دێته‌ له‌رزین و هه‌موو وێکڕا هه‌ناسه‌ له‌خۆ ده‌بڕن و چاوه‌نۆڕی ئه‌وه‌ن، سه‌رانیان هه‌ڵه‌یه‌ک نه‌که‌ن و سازش له‌ سه‌ر خواسته‌کانیان نه‌که‌ن، لێ هه‌رده‌م به‌ پێچه‌وانه‌وه‌یه‌ و و هه‌رده‌م سه‌رانیان ئه‌گه‌ر شه‌قاوێک بیانبه‌نه‌ پێش، ده‌ شه‌قاو ده‌یانگێڕنه‌ دواوه‌. هه‌واڵ و ده‌نگۆیه‌کی له‌ ژوور و ڕاڕه‌وه‌ داخراوه‌کانی جێ جڤینه‌کانی سه‌رانی کورد و سه‌رانی عیراق له‌ به‌غداوه‌ ده‌گاته‌ خه‌ڵک و دزه‌ ده‌کات و ده‌ده‌رێت، مژده‌ی خۆش و په‌یامی باش به‌ خه‌ڵکی کورد ناگه‌یه‌نێت.                                              
عیراقێکی ده‌یانه‌وێت دروستی بکه‌ن، ئایینی فه‌رمیی تێیدا ئایینی ئیسلام ده‌بێت و سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌کی قانوونیش تێیدا هه‌ر ئایینی ئیسلام ده‌بێت. هه‌ر ده‌وڵه‌تێک به‌رگێکی ئایینی به‌به‌ردا کرا و قانوونه‌کانی هه‌موو له‌ ئایینه‌وه‌ وه‌رگیران ، ئیدی ناکرێ نێوی دیموکراتی و فره‌یی لێبنرێت و پێچه‌وانه‌ی هه‌موو تازه‌گه‌ری و گۆڕانێکه‌. وا پێده‌چێت سه‌رانی کورد به‌و مه‌رجه‌ قایل بووبن. قایلبوونیان به‌و مه‌رجه‌ سازشه‌ و هیچی دیکه‌.                                                                                                       
 پرسیی دابه‌شکردنی سامانی سروشتیی وڵات، که‌ به‌ پله‌ی یه‌که‌م بۆ گه‌لی کوردستان نه‌فته‌، که‌ یه‌کێکه‌ له‌ پرسه‌ هه‌ره‌گرنگه‌کان، له‌وه‌شدا سه‌رانی کورد خه‌ریکن سازش ده‌که‌ن. له‌وه‌ی که‌ 5%ی داهاتی ئه‌و سامانه‌ بۆ ئه‌و ئوستانه‌ بێت، که‌ سامانه‌که‌ی تێدایه‌ و 60%ی ئه‌و سامانه‌ بۆ ئه‌و هه‌رێمه‌ فیدرالییه‌ بێت، که‌ سامانه‌که‌ی تێدایه‌ و 35%ی سامانه‌که‌ش بۆ ده‌وڵه‌تی نێوه‌ند (فیدرال)ی بێت، که‌ باشووری کوردستان به‌ گوێره‌ی ئه‌وه‌ ده‌بێته‌ خاوه‌نی 65%ی داهات و سامانی سروشتی خۆی، وا بڕیاره‌ سامانی سروشتی بخرێته‌ ژێر کۆنترۆڵ و ده‌سه‌ڵاتی حوکوومه‌تی نێوه‌نده‌وه‌ و به‌ گوێره‌ی ڕێژه‌ی دانیشتووانی وڵات و هه‌ر ئوستانێک دابه‌ش بکرێت. به‌و پێیه‌ش گه‌لی باشووری کوردستان، که‌ له‌ نێوان 4-5  میلیۆندایه‌ و گه‌لانی دیکه‌ی عیراق، که‌ له‌ نێوان 20-21 میلیۆن و پتردان، داهاته‌که‌ له‌ نێوان خۆیاندا به‌ش ده‌که‌ن، که‌ کوردستان له‌ باشترین حاڵدا له‌ 20-25%ی ئه‌و داهاته‌ی پتر به‌ر ناکه‌وێت، به‌وه‌ش جارێکی دیکه‌ سه‌رانی کورد سازشیان کرد و کورد خاپێنرا.                                                                                                    
هه‌رچی پرسی که‌رکووک و ناوچه‌کانی دیکه‌ی کوردستانیشه‌، که‌ هێشتا له‌ ژێر ده‌سه‌ڵاتی عیراقدان، چ کارێکی جیددی بۆ نه‌کراوه‌ و عه‌ره‌ب وا به‌ سووک و سانایی، ئه‌گه‌ر سه‌رانی کورد هێنده‌ منجه‌منجکه‌ر و له‌ژێرلێوه‌وه‌قسه‌که‌ر بن، ده‌ستبه‌رداری نابن. به‌ندی 58ی قانوونی به‌ڕێوه‌بردنی کاتیی عیراق، که‌ سه‌رانی کورد هێنده‌ی باس ده‌که‌ن، تا ئه‌وڕۆ یه‌ک شتی لێ جێبه‌جێ نه‌کراوه‌. عه‌ره‌بی عه‌ره‌باندنی که‌رکووک و ده‌ڤه‌ره‌کانی دیکه‌ش هێشتا ماونه‌وه‌ و وا به‌ ئاسانییش به‌ ته‌ما نیین ملیان بشکێنن و بڕۆن و هه‌رگیزیش   ناڕۆن ئه‌گه‌ر به‌ تۆبزی وه‌ده‌رنه‌نرێن.

پرسی مافی چاره‌نووس[1]، که‌ به‌ گوێره‌ی قانوونه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌کان مافی هه‌موو گه‌ل و نه‌ته‌وه‌یه‌کی جیهانه‌، له‌وه‌ ناچێت سه‌رانی عیراق و عه‌ره‌بی عیراق بۆ کورد به‌ ڕه‌وای ببینن و له‌ ده‌ستووری هه‌میشه‌ییدا بینووسن. سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد، به‌ پشتئه‌ستووربوون به‌ ئه‌نجامی ڕاپرسییه‌که‌ی مانگی یه‌کی 2005، که‌ پتر له‌ 98%ی خه‌ڵکی کورد داخوازیی سه‌ربه‌خۆیی و کوردستانێکی ئازاد ده‌که‌ن، ده‌بوو له‌بری 8 ساڵ بۆ ڕاپرسیی له‌ سه‌ر مافی چاره‌نووس، 3-4 ساڵێکی دانابا بۆ ئه‌وه‌ی له‌ ده‌ستووردا بنووسرێت. بلا چاوێکیان له‌ خوارووی سوودان کردبا ، که‌ هه‌م ماوه‌ی ڕاپرسییان بۆ مافی چاره‌نووس و جیابوونه‌وه‌ له‌ سوودان که‌متر داناوه‌ و هه‌میش ته‌واوی سامانی سروشتیی وڵاته‌که‌یان له‌گه‌ڵ حوکوومه‌تی نێوه‌نددا، ده‌که‌نه‌ دوو به‌شه‌وه‌ و شتێک له‌وانه‌وه‌ فێر بووایه‌ن.                                          
سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد هه‌ر ته‌ونێک داده‌مه‌زرێنێت، مادام پرس به‌ خه‌ڵکی کوردستان ناکات و خه‌ڵکی کوردستان ناخوێنێته‌وه‌ و گوێ له‌ خه‌ڵکی کوردستان ناگرێت و ڕێکوڕه‌وان دانوستاندن و گفتوگۆکانی ناخاته‌ پێش چاوی خه‌ڵکی کورد و هه‌موو پرسه‌ چاره‌نووسسازه‌کان ناخاته‌ نێو خه‌ڵکه‌وه‌ و نایانکاته‌ پرسێکی ڕۆژانه‌ی هه‌موو تاکێکی کورد و هه‌موو تاکێکی کوردستانیی، هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه‌ و ڕیسه‌کانی لێ ده‌کرێنه‌وه‌ به‌ خوری و گه‌لی کوردستانیش هه‌میشه‌ له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ ڕاهاتووه‌، که‌ سه‌ری سه‌رانی به‌ کڵاوی نوێوه‌ ببینێت کاتێک له‌ به‌غدا، ئه‌نقه‌ره‌، تاران یا دیمه‌شق ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ کوردستان.                                                                      
من بۆ خۆم پێموایه‌ سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد، بۆ ئه‌وه‌ی بێ کڵاوله‌سه‌رنان بگه‌ڕێنه‌وه‌ کوردستان و گه‌لی باشووری کوردستانیش، بۆ ئه‌وه‌ی خۆی خاوه‌نی خۆی بێت، تاکه‌ یه‌ک ڕێگه‌یان له‌ به‌رده‌مدایه‌، ئه‌ویش خۆدابڕینه‌ له‌و زیندانه‌ گه‌وره‌یه‌ی نێوی عیراقه‌ و کشانه‌وه‌یه‌ له‌ ته‌واوی ئه‌وه‌ی نێوی عیراقی پێوه‌یه‌ و ئه‌وه‌ی پێوه‌ندی به‌ عیراقه‌وه‌یه‌ و هیچی دی.                                                                
      16/8/2005
         
 




 [1]ماوه‌یه‌که‌ تێرمی"مافی چانووس" له‌نێو کورددا و له‌کن کوردانێکی "خۆبه‌ڕووناکبیرزان"، گۆڕاوه‌ و کراوه‌ به‌ "مافی چاره‌ی خۆنووسین". "مافی چاره‌نووس" له‌ڕووی زمانه‌وه‌ وه‌ک ئه‌وه‌ وایه‌ بڵێین: مافی نانخواردن، مافی ئاوخواردنه‌وه‌، مافی قسه‌کردن، مافی کارکردن، مافی خوێندن، مافی نووسین، مافی ڕاده‌ربڕین.  که‌ بڵێین "مافی چاره‌ی خۆ نووسین" ده‌بێ بشڵێین: مافی نانی خۆ خواردن، مافی ئاوی خۆ خواردنه‌وه‌، مافی قسه‌ی خۆ کردن، مافی کاری خۆ کردن، مافی خوێندنی خۆ، مافی نووسینی خۆ، مافی ڕای خۆ ده‌ربڕین، که‌ ناکرێ وا بگوترێ. ڕه‌نگه‌ ئه‌مه‌ کورداندنی "حق تقریرالمصیر"ی عه‌ره‌بی بێت، که‌ وشه‌ی "المصیر" ده‌کاته‌: چاره‌نووس. کاتێک مرۆڤ باسی چاره‌نووسی که‌سێک ده‌کات، مه‌به‌ستی ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و که‌سه‌ چی به‌ سه‌ر هات و گه‌یشته‌ کوێ و چ دواڕۆژێکی هاته‌ پێش، که‌ ڕێک ده‌کاته‌ "المصیر"ه‌که‌ی عه‌ره‌ب.هه‌رچی "مافی چاره‌ی خۆ نووسین"ه‌، وه‌ک ئه‌وه‌ وایه‌ بڵێین: ده‌مووچاو و ڕوومه‌ت نووسین، واته‌: که‌سێک ڕوومه‌ت و ده‌موچاوی خۆی وه‌ک ده‌فته‌ر و ته‌خته‌ڕه‌ش به‌کار ده‌بات و له‌ سه‌ری ده‌نووسێت. پێموایه‌ "مافی چاره‌ی خۆنووسین" هه‌ڵه‌یه‌ و "مافی چاره‌نووس" ڕاسته‌.                                                             

Tuesday 9 August 2005

ئازادی بۆ ئاکۆ موحه‌ممه‌د و هاوڕێیانی

ئازادی بۆ ئاکۆ موحه‌ممه‌د و هاوڕێیانی

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

که‌ مرۆڤ باس له‌ ئازادی و دیموکراتی بکات، ده‌بێ ئازادی ڕاده‌ربڕین و بیروبۆچوون له‌ پێشی پێشه‌وه‌ی لیسته‌ی  ئازادییه‌کانه‌وه‌ بێت. که‌ مرۆڤ نه‌یتوانی قسه‌ی خۆی بکات و ئه‌وه‌ی له‌ دڵیدایه‌ هه‌ڵیڕێژێت، ئیدی چ ئازادییه‌ک له‌ گۆڕێدا نییه‌. که‌ مرۆڤ له‌ سه‌ر بیروڕا و دیتنی ده‌مکوت کرا و درایه‌ ناو ده‌میدا، ئیدی ئه‌وه‌ تاساندن له‌گۆڕنانی  ئازادییه‌. ده‌سه‌ڵاتدارانی کوردستان، یه‌کجار زۆر بانگاشه‌ی ئازادی ده‌که‌ن و زۆر خۆیان به‌ بوونی بڵاوکراوه‌ی زۆر و کۆڕ و ئه‌وانه‌وه‌ هه‌ڵده‌کێشن، به‌ڵام ده‌نگی جیاواز قه‌بووڵ ناکه‌ن. ده‌نگێک، که‌ کێماسی و ناته‌واوییه‌کانیان ده‌رخات و پێشاندات، کپ ده‌که‌ن و ده‌تاسێنن. ئه‌وان ته‌نێ ده‌نگی په‌سندان و پێداهه‌ڵگوتنیان پێ باشه‌ و قه‌بووڵه‌. ئه‌گه‌ر یه‌ک شت کرۆکی هه‌موو پێشکه‌وتن و گه‌شه‌کردنێکی وڵات و گه‌ل و مرۆڤ بێت، ئه‌وه‌ ته‌نێ ئازادیی بیروبۆچوون و ڕاده‌ربڕینه‌. کڵۆمکردنی زاری خه‌ڵک و ڕێگه‌نه‌دانیان به‌وه‌ی قسه‌ی خۆیان بکه‌ن و لێپێچینه‌وه‌ و لێپرسینه‌وه‌یان به‌ هۆی بیروڕاوه‌ و گرتنیان و زیندانیکردنیان، نیشانه‌ی نادیموکراتیه‌تی و ناشارستانیه‌تی و دیکتاتۆرییه‌. ده‌سه‌ڵاتێک ئه‌گه‌ر بڕوای به‌ ئازادی هه‌بێت، ڕێگه‌ به‌ هه‌موو ده‌نگێک ده‌دات و هیچ جۆره‌ بۆچوونێک له‌مه‌ڕ هه‌رشتێکه‌وه‌ بێت قه‌ده‌غه‌ ناکات و ڕێی لێ ناگرێت.                                                                                                                                                                        
 حه‌فته‌نامه‌ی میدیا، یه‌کێکه‌ له‌ بڵاوکراوه‌ هه‌ره‌باش و سه‌رکه‌وتووه‌کانی باشووری کوردستان. باشی و ڕێکوپێکی و سه‌رکوتوویی میدیاش ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ سه‌رنووسه‌ره‌که‌ی، که‌ کاک (ئاکۆ موحه‌ممه‌د گه‌ردی)یه‌. ئاکۆ موحه‌ممه‌د، ڕۆژنامه‌وانێکی چالاک و بزیۆ و وردکار و شاره‌زا و ڕاستگۆ و دڵسۆز و کوردپه‌روه‌ر و کوردستانییه‌.                                                                                                                   



گرتنی ئاکۆ موحه‌ممه‌د له‌ لایه‌ن پۆلیسی هه‌ولێره‌وه‌ و ئه‌وڕۆ، یا هه‌ر ڕۆژنامه‌وانێکی دیکه‌ و هه‌ر کاتێکی دیکه‌، له‌ سه‌ر بیروڕا، نیشانه‌ی ترسه‌ له‌ ئازادی و کارێکه‌ یه‌کجار خراپ و نابه‌جێ و دیارده‌یه‌کی ترسناکه‌ و گوشارخستنه‌سه‌ر و هاندانی ڕۆژنامه‌وانانی ئازادیخوازه‌ بۆ به‌جێهێشتنی کوردستان و شاردنه‌وه‌ و داپۆشینی ته‌واوی هه‌ڵه‌ و گه‌نده‌ڵییه‌کانی ده‌سه‌ڵات.                                                  
هه‌رچی زووتره‌، گه‌ره‌که‌ ئاکۆ موحه‌ممه‌د و هاوڕێیانی ئازادکرێن و داوای لێبوردنیشیان لێ بکرێن.

9/8/2005