که‌رکووکێکم خه‌م له‌دڵدایه‌

که‌رکووکێکم خه‌م له‌دڵدایه‌

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

دۆکتۆ شاکر خه‌سباک (شاکر خصباك) ، نووسه‌ر و مامۆستای زانستگه‌ و لێکۆڵه‌ڤانی عه‌ره‌ب، له‌مه‌ڕ جوگرافیای باشووریی کوردستانه‌وه‌، ده‌ڵێت:"کوردستانی عیراق بریتییه‌ له‌ چوار پارێزگه‌ (لیوا) : پارێزگه‌کانی مووسڵ، هه‌ولێر، سلێمانی و که‌رکووک، هه‌روه‌ها به‌ نێو پارێزگه‌ی دیاله‌شدا درێژه‌ی هه‌یه‌ و ناوچه‌کانی خانه‌قین و مه‌نده‌لی ده‌گرێته‌وه‌."[1]. دۆکتۆر خه‌سباک، له‌مه‌ڕ ڕێژه‌ی دانیشتووانی کورد، له‌ ئوستانه‌ کوردییه‌کانی باشووری کوردستاندا، که‌ زانیاری و ژماره‌کانی له‌"Edmunds، C.J، The Kurds of Iraq، Middle East Journal، vol. 11، No 1، 1952، p 52 "ه‌وه‌ وه‌رگرتووه‌، به‌م جۆره‌ دایانده‌نێت: پارێزگه‌ی سلێمانی: 100%، پارێزگه‌ی هه‌ولێر: 91%، پارێزگه‌ی که‌رکووک: 55،2%، پارێزگه‌ی مووسڵ: 35% [2]. ساڵانی سه‌رده‌مانی ڕێژیمه‌کانی پاشایه‌تی و کۆمارییه‌که‌ی عه‌بدولکه‌ریم قاسم، کوردستانیبوونی ته‌واوی خاک و سنووره‌ جوگرافییه‌کانی ئوستانه‌کانی سلێمانی، هه‌ولێر، که‌رکووک و مووسل و باژێڕه‌کانی خانه‌قین و مه‌نده‌لی، هیچ کێشه‌یه‌کی له‌ سه‌ر نه‌بوو و که‌س ته‌نانه‌ت ناکوردانیش، چ گومانێکیان له‌ کوردستانبوونی ئه‌و ده‌ڤه‌رانه‌ نه‌بوو و نه‌یانده‌گوت، ئه‌وانه‌ کوردستان نین و که‌س به‌خۆیشیدا نه‌یده‌په‌رموو، ته‌نانه‌ت وه‌ها بیرێکیش به‌ مێشکیدا بێت. پاش کوودێتای 1963ی به‌عس، ئیدی ئه‌و په‌رژینی ترسه‌ی عه‌ره‌به‌ شکا و هه‌ر، که‌ بۆیان لوا، ده‌ستیان کرد به‌ گۆڕینی سیمای که‌رکووک و مووسڵ و عه‌ره‌باندیانن. پاش ئه‌وه‌ی مه‌راییکاران و پاره‌په‌رستان و ڕه‌دووکه‌وتووانی پووڵ و ناوبانگ و پایه‌ و ده‌وڵه‌مه‌ندبوون، که‌ له‌ هه‌مووده‌م و له‌ هه‌موو شوێنێک هه‌ن، به‌ هه‌ر شێوه‌یه‌ک بێت، توانییان، پێش مۆرکردنی پێکهاتنی 11ی مارسی 1970ی نێوان سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانی و حوکوومه‌تی به‌غدا، بارزانی به‌وه‌ قایل بکه‌ن، که‌ پرسی که‌رکووک، دوابخرێت، بۆ کاتێکی دیکه‌ و دوای ئه‌نجامدانی ئامار و سه‌رژمێرییه‌کی گشتیی، پاشان قسه‌ی له‌ سه‌ر بکرێت و چاره‌نووسی دیاری بکرێت. حوکوومه‌تی به‌عس، له‌و ماوه‌ی چوار ساڵه‌ی پێکهاتنه‌که‌دا، شاڵاوی کۆچپێکردنی کوردی که‌رکووکی، ده‌ست پێ کرد و عه‌ره‌باندنی کرده‌ کارێکی یه‌کجار چالاک و ڕۆژانه‌ و ته‌واوی ده‌نگ و ڕه‌نگ و سیمای، که‌رکووک و ته‌واوی ده‌ڤه‌ری گه‌رمیانی، به‌و جۆره‌ی بۆ خۆی ویستی، گۆڕیی. ساڵی 1972، ئیدی ته‌واوی نیاز و ورده‌کاری و ئه‌نجامه‌کانی سیاسه‌تی به‌عس و ئه‌و گۆڕانانه‌ی، که‌ به‌ سه‌ر ئه‌و ده‌ڤه‌رانه‌دا هاتن، بۆ بارزانی و بۆ هه‌موو کوردێکی دیکه‌ی وڵاتپارێز و خودان هه‌ڵوێستیش، وه‌ک ڕۆژی نیوه‌ڕۆ ئاشکرا بوو. له‌ دانیشتنێکیدا، له‌گه‌ڵ مورته‌زا ئه‌لحه‌دیسی (ﻤﺭﺘﻀﻰالحدیثي) ی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عیراقدا، که‌ له‌ ناوپردان ده‌بێته‌ میوانی مه‌لا مسته‌فای بارزانی، بارزانی ڕووی لێ ده‌کات و پێی ده‌ڵێت:"گۆڕینی باژێڕی که‌رکووک به‌ کرده‌وه‌ ئه‌نجام درا. ئیدی هیچ پێویستییه‌ک بۆ ئامار و سه‌رژمێرییش نییه‌، چونکه‌ ئه‌نجامه‌که‌یشی نیشانه‌یه‌کی زیاده‌ی دیکه‌یه‌، له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ی، که‌ ئێمه‌ خۆمان له‌ ڕاستی بوارد و دوورخسته‌وه‌"[3]. بارزانی، ئه‌وه‌ هیچ که‌ نه‌ده‌بوو، گوێ بۆ ده‌ستوپێوه‌نده‌ مه‌راییکاره‌کانی ده‌وروبه‌ری خۆی ڕادێرێت، ده‌بوو پێی له‌ سه‌ر چاره‌سه‌رکردنی ده‌سبه‌جێی کێشه‌ی که‌رکووک داگرتایه‌ و سووربووایه‌ له‌ سه‌ر، هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ و تێکدانی هه‌موو پێکهاتنه‌که‌، ئه‌گه‌ر پێویستی کردبا. که‌ وای نه‌کردووه‌، من بۆ خۆم پێموایه‌، هه‌ڵه‌ی کردووه‌ و ئیدی کاره‌کان به‌و جۆره‌ی، که‌ ده‌بوو بچن، نه‌چوون و کێشه‌که‌، هه‌ر مایه‌وه‌. سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد، ئه‌وڕۆیش دوای 52 ساڵان، له‌و نووسینه‌ی سی. جه‌ی. ئێدمۆندز (Edmunds،C. J) و دوای 45 ساڵان، له‌و نووسینه‌ی دۆکتۆر شاکر خه‌سباک و دوای سیودوو ساڵان، له‌و قسه‌یه‌ی بارزانی به‌ مورته‌زا ئه‌لحه‌دیسی و دوای چلوئه‌وه‌نده‌ ساڵ له‌ عه‌ره‌باندن، تازه‌ به‌ تازه‌ دێت و به‌ ئامار و سه‌رژمێریی که‌رکووک، قایل ده‌بێت و کێشه‌که‌ بۆ چه‌ندین ساڵی دیکه‌ش، دوا ده‌خات. هه‌ڵه‌ی هه‌ره‌ زه‌ق و مه‌زنیی سه‌رانی کورد، پێش هه‌ر شتێک، له‌وه‌دایه‌، که‌ تا ئێستاش له‌وه‌ تێنه‌گه‌یشتوون و ده‌رک به‌وه‌ ناکه‌ن و ناتوانن و ناوێرن، به‌ ئاشکرا بیڵێن و هاوار که‌ن، که‌ که‌رکووک، به‌ ئامار و بێ ئامار و به‌ عه‌ره‌بێنراوی و به‌ نه‌عه‌ره‌بێنراوی، به‌شێکی جیانه‌کراوه‌یه‌ له‌ کوردستان و هه‌روا بووه‌ و هه‌روایش ده‌بێت. که‌رکووک، ئه‌گه‌ر یه‌ک کوردیشی تێدا نه‌مێنێته‌وه‌، وه‌ک خاک، کوردستانه‌ و هه‌رگیز نابێت، به‌ هیچ جۆرێک، هیچ جۆره‌ سازشێکی له‌ سه‌ر بکرێت. که‌رکووک هێنده‌ی ئامه‌د و ئورفه‌ و کرماشان و قامیشلوو و هه‌ڵه‌بجه‌، کوردستانه‌. به‌وه‌ نییه‌، که‌ ئه‌وڕۆ کێ له‌ که‌رکووک ده‌ژی، به‌ڵکه‌ هه‌رکه‌سانێکی تێدا بژین و هه‌ر زمانێک قسان بکه‌ن و ڕه‌نگی پێستیان هه‌رچۆنێک بێت، کوردستانیبوونی که‌رکووک، نایه‌ته‌ گۆڕان. شاری به‌غدای پێته‌ختی عیراق، پتر له‌ یه‌ک میلیۆن کورد و سه‌دان هه‌زار ئه‌رمه‌ن و سریان و فارس و ئاشووری و جوو و ناعه‌ره‌بی تێدا ده‌ژین، که‌چی بۆ یه‌ک چرکه‌یش عه‌ره‌بایه‌تیی شاری به‌غدا، به‌ر گومان نه‌بووه‌ و ناعه‌ره‌باتیشی نه‌خراوه‌ته‌ به‌ر باس. ئیسته‌نبوولی تورکیا، پتر له‌ سێ میلیۆن کورد و ده‌یان نه‌ته‌وه‌ و خه‌ڵکی دیکه‌یشی تێدا ده‌ژین، که‌چی هه‌ر باژێڕێکی تورکه‌. ته‌واوی باژێڕه‌کانی خواره‌وه‌ی ویلایه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مه‌ریکا و هاوسێی ئه‌مه‌ریکای لاتین، له‌ لاتین ئه‌مه‌ریکاییدا جممه‌یان دێت و تژین لێیان، تا ڕاده‌ی ئه‌وه‌ی له‌و ده‌ڤه‌ره‌، زمانی ئیسپانیۆلی، له‌ پێش زمانی ئینگلیزییه‌وه‌ دێت، که‌چی هیچ که‌سێکیش ناڵێت، ئه‌و باژێڕانه‌، مه‌کسیکایی یا ئه‌مه‌ریکای لاتینین. میلیۆنان کوردی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان، که‌ونه‌ شاکانی ئێران، له‌ کوردستان، وه‌ده‌ریاننان و له‌ خوراسان و ئه‌و ناوه‌ نیشته‌جێیان کردن، کێ هه‌یه‌ بڵێت ئه‌و شارانه‌ی ئێران، کوردن؟. دوڕگه‌یه‌کی فینلاندی هه‌یه‌، به‌ ناوی ئۆلاند (Åland) ه‌، که‌ ده‌که‌وێته‌ نێو زه‌ریاچه‌ی به‌ڵتیک (Baltic Lake) ، به‌ سوێدی "ئوێسته‌رشوێن (Östersjön) "، و ته‌واوی دانیشتووانی سوێدین و نیمچه‌ سه‌ربه‌خۆییه‌کیشیان هه‌یه‌ (ئۆتۆنۆمی) و له‌ سوێدیشه‌وه‌ نێزیکتره‌ تا فینلاند، هه‌رگیز سوێد به‌ هی خۆی نه‌زانیوه‌ و به‌ هی فینلاندی زانیوه‌ و که‌سیش گومانی له‌ فینلاندیبوونی نه‌بووه‌، چونکه‌ وه‌ک خاک هی فینلانده‌. نموونه‌ی له‌م بابه‌تانه‌ گه‌لێک زۆرن و سه‌رانی کورد، ئه‌گه‌ر بڕێک وه‌دووی ئه‌و زانیاری و ڕاستییانه‌دا گه‌ڕابان، ده‌یانتوانی هه‌ندێک بوێرانه‌تر خۆنیشانده‌ن. سه‌رانی کورد، به‌ ته‌ته‌ڵه‌کردنی زمانیان و لاڵبوونیان له‌ گوتنی ڕاستییه‌کان و کوێراییان له‌ دیتنی ڕاستییه‌کان، بۆ خۆیان، تۆوی ئه‌و گومان و دوودڵی و نه‌وێرانه‌ی، به‌ ئاشکرا باسکردنی کوردستانیبوونی که‌رکووک، ده‌چێنن. سه‌رانی کورد، به‌ سیاسه‌ته‌ چه‌وته‌ ترسنۆکانه‌ و نێره‌مووکانه‌کانیان، به‌رپرسن له‌ زیندووکردنه‌وه‌ و زیندووڕاگرتنی ته‌وژمی نه‌ته‌وه‌یی عه‌ره‌بی- تورکمانی- کلدۆئاشووری، له‌ کوردستاندا، که‌ ئه‌وڕۆ هه‌ر سێیان کلکیان لێک ئاڵاندووه‌ و بۆ یه‌ک مه‌به‌ست کار ده‌که‌ن، ئه‌ویش ده‌رخستنی که‌رکووکه‌ له‌ کوردستان و ئه‌گه‌ر ده‌ستیشیان بڕوات ده‌یان ئه‌نفال و هه‌ڵه‌بجه‌ی دیکه‌، پێشانی کورد ده‌ده‌ن. ئه‌وانه‌ی ئه‌وڕۆ، بۆ که‌رکووک، باس له‌ ئامار و سه‌رژمێری و ئه‌و بابه‌تانه‌ ده‌که‌ن، هه‌رچه‌نده‌ مێزه‌ری مه‌لایه‌تی و کڵاوی ئه‌مه‌ریکاییان له‌ سه‌ر ناوه‌، یا سه‌رکۆتن، هیچیان له‌گه‌ڵ سه‌ددامییه‌کاندا جیاواز نییه‌ و بگره‌ ئه‌گه‌ر جاران سه‌ددام، یه‌ک دانه‌ بوو و ڕوون و ئاشکرا و خویا بوو، ئه‌وڕۆ هه‌موو هه‌ر سه‌ددامن، لێ له‌ که‌وڵی مارینز و مه‌لا و سه‌یید و سه‌رۆکهۆز و ده‌ده‌ و دایی و میخا و حه‌ننادا. سه‌رانی کورد و تاکه‌کانی کوردیش، که‌ له‌ سه‌ر ئاوازی ڕه‌بابه‌ و ته‌پڵ و چه‌قه‌نه‌کانی ئه‌وان، سه‌ما ده‌که‌ن، هیچ جیاوازییه‌کیان له‌گه‌ڵ ئه‌واندا نییه‌ و کاره‌کانیان هه‌ر ده‌ڕژێته‌ ئاوه‌ڕۆ و ئه‌ستێڵی ئه‌وانه‌وه‌. من یه‌ک جاری دیکه‌یش دووپاتی ده‌که‌مه‌وه‌ و حه‌زیش ده‌که‌م سه‌رانی کورد بزانن، که‌: که‌رکووک، به‌ ئامار و بێ ئامار، به‌ عه‌ره‌بێنراوی و به‌ نه‌عه‌ره‌بێنراوی، به‌ زۆریی تورکمان و عه‌ره‌ب و کلدۆئاشووری، یا که‌میی ئه‌وان و به‌ نه‌مانی هه‌رچی کوردیشه‌ تێیدا، به‌شێکی جیانه‌کراوه‌یه‌ له‌ کوردستان و هه‌روا بووه‌ و هه‌روایش ده‌بێت. هه‌رچییه‌کیش بۆ که‌رکووکی ده‌ڵێم، پێموایه‌ مووسڵ و خانه‌قین و مه‌نده‌لی و به‌دره‌ و ئه‌و ده‌ڤه‌رانه‌یش ده‌گرێته‌وه‌. شاعیری عه‌ره‌ب نه‌زار قه‌ببانی(نزار قباني) له‌ شیعرێکیدا به‌ ناوی"گێڕانه‌وه‌یه‌ک له‌ دادگه‌ی شیعردا" ده‌ڵێ:"من برینێکم، که‌ به‌ پێیه‌کانی خۆی ده‌ڕوات و ئه‌سپه‌کانم شه‌که‌تیی پڕووکاندوونی، برینه‌کانی حوسه‌ین بڕێکی برینه‌کانمن و که‌ربه‌لایه‌کم خه‌م له‌ دڵدایه‌"[4]. ده‌ڵێن ئیمام خومه‌ینییش هه‌مووده‌م ئه‌و"که‌ربه‌لایه‌کم خه‌م له‌ دڵدایه‌"ی ده‌گوته‌وه‌. منیش ده‌ڵێم:" که‌رکووکێکم خه‌م له‌ دڵدایه‌".

 27/1/2004

 

 

---

[1] خه‌سباک، دۆکتۆر شاکر، کورد و مه‌سه‌له‌ی کورد، ئه‌مجه‌د شاکه‌لی کردوویه‌ به‌ کوردی، بنکه‌ی چاپه‌مه‌نی ڕۆژ، سوێد 1997، ل43.

 سه‌رچاوه‌ی پێشوو.[2]

[3] فتح الله، جرجیس، زیارة‌ إﻟﻰ الماضي القریب، دارالشمس للطباعة‌ والنشر، ستوکهولم، 1998،ص192. هه‌روه‌ها بنۆڕه‌: جرجیس فتح الله، مدینة کرکوك، تاریخیا - اثنوگرافیا- ومحاولة‌التعریب، کرکوك: بحوث الندوة‌ العلمیة‌ حول کرکوك 2-5 نیسان 2001 اربیل، دار ئاراس للطباعة‌ والنشر، ص47.

[4]  شیعره‌که‌ی نه‌زار قه‌ببانی، که‌ به‌ ناوی" إفادة في محکمة الشعر"ه‌، له‌ نۆیه‌م گردبوونه‌وه‌ی شیعریدا له‌ به‌غدا له‌ ئه‌پریلی 1969دا خوێنراوه‌ته‌وه‌ و به‌ عه‌ره‌بی وه‌هایه‌:" أنا جرح یمشي علی قدمیه‌ و خیولي قد هدها الإعیاء، فجراح الحسین بعض من جراحي و بصدري من الأسی کربلاء"، 

که‌رکووک، زایه‌ڵه‌ی خه‌مێک، که‌ هه‌میشه‌ له‌ گوێماندا ده‌زرنگێته‌وه‌

که‌رکووک، زایه‌ڵه‌ی خه‌مێک، که‌ هه‌میشه‌ له‌ گوێماندا ده‌زرنگێته‌وه‌

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

یه‌کێک له‌و هه‌ڵه‌ سه‌خت و کوشندانه‌ی، که‌ زۆرجاران سه‌رانی کورد کردوویانه‌ و چه‌ند باره‌یشیان کردووه‌ته‌وه‌، دواخستنی چاره‌سه‌رکردن و بڕینه‌وه‌ی، کێشه‌ هه‌ره‌مه‌زن و گرنگ و گه‌رم و چاره‌نووسسازه‌کانی کورده‌، بۆ داهاتوو. سه‌رانی کورد، کاتێک له‌گه‌ڵ خه‌ڵکانێک، که‌ به‌ نێوی ئۆپۆزیسیۆنی عیراقه‌وه‌، کاریان ده‌کرد و ئه‌مڕۆ بوونه‌ته‌، شاگردانی فه‌رمانڕه‌وایانی ڕاسته‌قینه‌ی عیراق(ئه‌مه‌ریکاییه‌کان)، داده‌نیشتن و بۆ یه‌کدی پێده‌که‌نین و فه‌رموو فه‌رموویان، له‌یه‌کدی ده‌کرد و پێکه‌وه‌ ده‌یانخوارد و ده‌یانخوارده‌وه‌ و ده‌مه‌ته‌قه‌یان ده‌کرد، ده‌بوو هه‌ر پێش ڕووخانی سه‌ددام حوسه‌ین و هه‌ر له‌ جڤینه‌کانی له‌نده‌ن و پیرمامه‌وه‌، ته‌واوی ئه‌و پرۆژه‌ی فیدرالییه‌ی، دایانڕشتبوو و له‌ سه‌ری پێکهاتبوون و ته‌واوی ورده‌کارییه‌کانیشی، که‌ که‌مترین مافێکه‌ بۆ کورد، بخه‌نه‌ پێش چاوی هه‌موو حیزب و ڕێکخراو و ده‌سته‌ و تاقمێکه‌وه‌، که‌ به‌ خۆیان ده‌گوت، ئۆپۆزیسیۆنی عیراقی. ده‌بوو هه‌ر ئه‌وده‌می، کارێکی وایان کردبا و به‌ زۆر بووایه‌ یا به‌ خۆشی و ڕه‌زامه‌ندی، به‌ په‌نجه‌مۆر و قایلبوون و ناونووسینه‌وه‌، به‌ڵگه‌نامه‌ و کاغه‌زیان، به‌ ئاگاداری زلهێزانی نێوده‌وڵه‌تی، و یه‌کیه‌تیی ده‌وڵه‌ته‌یه‌کگرتووه‌کان، و یه‌کیه‌تیی ئه‌وروپا، به‌و ئۆپۆزیسیۆنانه‌، مۆر کردبا و هیچ بوارێکی، پاشگه‌زبوونه‌وه‌ و په‌شیمانییان، تێدا نه‌هێشتبایه‌وه‌. سه‌رانی کورد، که‌ بۆ خۆیان پێیانوابوو و پێیانوایه‌، ئه‌مه‌ریکا و هاوپه‌یمانانیی، دۆستی کوردن و به‌ ته‌نگ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی کورده‌وه‌ دێن و به‌ هاواری کورده‌وه‌ هاتوون، ده‌بوو بیانتوانیبا، ته‌واوی خواست و ئامانجه‌کانی خه‌ڵکی کوردستان، بخه‌نه‌ پێش چاویان و بێ سێودوولێکردن و ڕاشکاوانه‌ له‌گه‌ڵیاندا، هه‌موو باسێکیان کردبا. کارێکی له‌و جۆره‌یش، پێویستییه‌کی یه‌کجار زۆری، به‌ یه‌کده‌نگیی کورد خۆیه‌وه‌ هه‌بوو و هه‌یه‌. هه‌ر ئه‌و ده‌می ده‌کرا، به‌ مه‌رج، نه‌ک هه‌روا و هه‌ڕه‌مه‌کی و به‌ گوێره‌ی تیۆریی"په‌نا به‌خوا"، هاریکارییان له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریکادا کردبا. هه‌ر ئه‌و ده‌می ده‌کرا، بێ هیچ دوودڵییه‌ک، باسی سه‌رخۆبوون و ئازادی و دروستکردنی ده‌وڵه‌تی باشووری کوردستانیان هێنابایه‌ زمان. سه‌رکرده‌یه‌تیی کورد، به‌ ئاوڕدانه‌وه‌یه‌کی ته‌نانه‌ت خێرایش، له‌ ڕابوردوویه‌کی زۆر نێزیک، ئه‌و ڕاستییه‌یان بۆ ده‌رده‌که‌وێت، که‌ باسنه‌کردن و دواخستنی پرسگه‌لێکی مه‌زن و هه‌ڵگرتنیان بۆ ده‌مێکی دیکه‌، هیچ کاتێک به‌ قازانجی گه‌لی کوردستان نه‌بووه‌. ساڵی 1970، له‌ ده‌سپێکی دانیشتنه‌کانی سه‌رکرده‌یه‌تیی بزاڤی کورددا، له‌گه‌ڵ نوێنه‌رانی حوکوومه‌تی به‌غدای به‌عسدا، له‌ ناوپردان، که‌ پێکهاتنی 11ی مارسی 1970ی لێ که‌وته‌وه‌، باسی ئه‌وه‌ هاتبووه‌ گۆڕی، که‌ ئه‌و ده‌ڤه‌ری ئۆتۆنۆمییه‌ی کوردستان، کوێ ده‌گرێته‌وه‌، عه‌بدوڵڵا سه‌للووم ئه‌سسامه‌ڕائی(عبدالله سلوم السامرائي)، سه‌رۆکی شاندی گفتوگۆی عیراق گوتبووی:"که‌رکووک شارێکی عه‌ره‌بییه‌". مه‌لا مسته‌فای بارزانییش، به‌ تووڕه‌ییه‌وه‌ پێی گوتبوو:"تۆ کێی تا بڵێیت که‌رکووک عه‌ره‌بییه‌؟". بارزانی هه‌ستابووه‌ سه‌ر پێ و گوتبووی:"من له‌ جڤینێکدا دانانیشم، ئه‌م کابرایه‌ی تێدا بێت" و ویستبووی له‌ جڤینه‌که‌ وه‌ده‌رکه‌وێت. ئیدی ئاماده‌بووان، تکای لێ ده‌که‌ن و ئه‌ویش ناگه‌ڕێته‌وه‌ نێو دانیشتنه‌که‌ و سوور ده‌بێت، له‌ سه‌ر وه‌ده‌رنانی ئه‌سسامه‌ڕائی، له‌ هۆڵی کۆبوونه‌وه‌که‌. پاشان ئه‌وه‌یشی بۆ ئه‌نجام ده‌درێت و ئیدی ئاماده‌بووانی جڤینه‌که‌، له‌ سه‌ر مه‌سه‌له‌ی که‌رکووک بێده‌نگ ده‌بن[1]. ئه‌و بێده‌نگبوونه‌، بوو به‌ هۆی، دواخستنی باسکردنی کۆمه‌ڵێک پرسی گرنگ. پرسی باژێڕی که‌رکووک و ده‌وروبه‌ری ئه‌و شاره‌، یه‌کێک بوو. له‌و پرسانه‌ی، که‌ دواخرا بۆ دواترێکی نادیار. گفتوگۆی نێوان سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانی و شاندی حوکوومه‌تی به‌عس، تا ڕاده‌یه‌ک له‌و باره‌وه‌، گه‌یشتبووه‌ بنبه‌ست و  به‌ره‌و پێکنه‌هاتن و بڕینی دانوستاندن ده‌چوو. بارزانی، سوور بوو له‌ سه‌ر، کوردستانیی که‌رکووک و عیراقییه‌کانیش پێچه‌وانه‌وه‌ی وی بوون. ئه‌وه‌ی بوو به‌ هۆی، درێژه‌پێدانی گفتوگۆ و به‌رده‌وامیی و نه‌پچڕانی، هه‌وڵ و ته‌قه‌لای، کۆمه‌ڵێک له‌و ماستاوساردکه‌ره‌وه‌ و خۆگه‌هێن و هه‌لپه‌رست و مه‌راییکار و کوژراوی کورسی و ده‌سه‌ڵاتی، نێو سه‌رکرده‌یه‌تیی پارتیی و ده‌وروبه‌ری سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانی بوون، که‌ ئێستایش هه‌ندێکیان ماون و درێژه‌ به‌ سازشکاری و کاری سیاسی خۆیان ده‌ده‌ن. ئه‌وان ئه‌وده‌م، بۆ ئه‌وه‌ی به‌غدایان له‌ده‌ست نه‌چێت و ببنه‌ وه‌زیر و گزیر و کارمه‌ندی گه‌وره‌ و خاوه‌ن پاره‌ و به‌رژه‌وه‌نده‌کانی خۆیان بپارێزن، که‌وتنه‌ نێوان بارزانی و شاندی حوکوومه‌ته‌وه‌ و جۆره‌ سازشکارییه‌کیان کرد و بارزانییان، به‌ بێده‌نگبوون و دواخستنی ئه‌و باسه‌، بۆ ده‌رفه‌تێکی دیکه‌، قایل کرد. پێکهاتن له‌گه‌ڵ شاندی حوکوومه‌تی به‌غدادا، له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ کرا، که‌ دواتر له‌ ئامارێکی گشتیدا، که‌ ده‌بێ بکرێت و له‌ سه‌ر بنه‌مای زۆرینه‌ و که‌مینه‌، کوردستانیبوونی باژێڕی که‌رکووک دیاری بکرێت. بارزانی، له‌وه‌ گه‌یشتبوو، که‌ دواخستنی ئه‌و باسه‌ و چاوه‌ڕوانکردنی ئه‌نجامدانی ئامار و سه‌رژمێری، هه‌رگیز به‌ قازانجی کورد ناگه‌ڕێته‌وه‌ و حوکوومه‌تی به‌عس، ئیدی دوای ئه‌وه‌ی، که‌ خۆی گرت و جێی خۆی قایم کرد، زۆر به‌ هاسانی و به‌ هۆی ڕاگواستن و کۆچپێکردنه‌وه‌ ده‌توانێت، باری دیمۆگرافی که‌رکووک و ئه‌نجامی ته‌واوی ئه‌و ئامار و سه‌رژمێرییه‌، به‌ قازانجی خۆی و ناکوردستانیبوونی که‌رکووک بگۆڕێت و فڕوفێڵی تێدا بکات. هه‌ر بۆیه‌ش بارزانی، له‌ کاتی گفتوگۆدا له‌گه‌ڵ شاندی حوکوومه‌تی به‌غدادا له‌ ناوپردان، پێی گوتبوون، که‌:"ئه‌گه‌ر له‌ که‌رکووک ته‌نێ دوو کوردیش بمێننه‌وه‌، که‌رکووک هه‌ر کوردستانه‌"[2]. دیاره‌ ئه‌و باسی ئامار و سه‌رژمێرییه‌ی، که‌ هاته‌ گۆڕێ، بێجگه‌ له‌ که‌رکووک، ده‌ڤه‌ره‌کانی شه‌نگال و خانه‌قینیشی ده‌گرته‌وه‌. هه‌رچه‌نده‌، خه‌ڵکانێک له‌ ده‌ره‌وه‌ی سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانی و پارتیی هه‌بوون، که‌ نه‌یانده‌ویست باسی کوردستانیبوونی که‌رکووک و ده‌ڤه‌ره‌کانی دیکه‌، دوابخرێت و ده‌یانویست، هه‌ر ده‌سبه‌جێ چاره‌سه‌ر بکرێت و ده‌نگی خۆیشیان بڵند کردبووه‌وه‌، لێ ده‌نگی ئه‌وان له‌چاو ده‌نگی سازشکاران و هه‌لپه‌رستاندا، ته‌نێ وه‌ک نووزه‌یه‌ک به‌رگوێ که‌وت و سازشکاران سه‌رکه‌وتن. 29/9/1971، به‌ هۆی ناردنی چه‌ند "بۆمبه‌مه‌لا" و "بۆمبه‌ئۆتۆمبیل"ێکه‌وه‌، بۆ باره‌گای بارزانی، له‌ ناوپردان، هه‌وڵێکی کۆشتنی مه‌لا مسته‌فای بارزانی درا. هه‌وڵه‌که‌ سه‌رنه‌که‌وت و بارزانی ڕزگاری بوو. پاش ئه‌وه‌، ئه‌وانه‌ی ده‌وروبه‌ری بارزانی، چاوه‌نۆڕی ئه‌وه‌ بوون، له‌ سه‌ر ئه‌و کاره‌ی حوکوومه‌تی عیراق، بارزانی جاڕی جه‌نگ بدات و بیکات به‌ هه‌را. بارزانی، ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی، که‌ به‌و کرداره‌ په‌ست و تووڕه‌ بووبوون، هێور کردنه‌وه‌ و جه‌ختی له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ کرده‌وه‌، که‌ هیچ جۆره‌ دژه‌کردارێک، له‌هه‌مبه‌ر ئه‌و کاره‌دا نابێ بکرێت و پێیشی گوتن:"ئه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌ ئه‌گه‌ر له‌به‌ر من ، یا له‌به‌ر که‌سێکی دیکه‌، جه‌نگ ده‌ست پێ بکه‌ینه‌وه‌، ئه‌گه‌ر ئه‌و کاره‌ بکه‌ین، ئه‌وا له‌ سه‌ر کێشه‌یه‌کی چاره‌نووسساز، بۆ نموونه‌ که‌رکووک، ده‌یکه‌ین"[3]. دواخستنی چاره‌سه‌رکردنی، کێشه‌یه‌کی چاره‌نووسسازی وه‌ک که‌رکووک و جێهێشتنی بۆ کات و سه‌رده‌مێکی دیکه‌ و داهاتوو، نه‌ک هه‌ر هیچ خزمه‌تێک به‌ کێشه‌ی ڕه‌وای نه‌ته‌وه‌ی کورد و کوردستان ناکات، به‌ڵکه‌ کاریگه‌رییه‌کی نه‌یێنیش، ده‌کاته‌ سه‌ر ئه‌و پرسه‌ و چاره‌سه‌رکردنی دوا ده‌خات و ده‌یمرێنێت. بۆ  بڕواکردن به‌ به‌ڵێن و بانگاشه‌ی ئه‌مه‌ریکاییه‌کان و عه‌ره‌بی عیراق، که‌ پرسی که‌رکووکیان به‌ مۆله‌قی هه‌ڵگرتووه‌، بۆ داهاتوویه‌ک، که‌ هیچ تروسکه‌ و ڕووناکییه‌کی لێوه‌ دیار نییه‌، ده‌بوو هه‌ر هیچ نه‌بێت و وه‌ک کارێکی کتوپڕی و هه‌نووکه‌یی، خانه‌قین و مه‌نده‌لی و جه‌له‌ولا و قزڕه‌بات و به‌دره‌، بخه‌نه‌ سه‌ر هه‌رێمی کوردستان و کفری و که‌لار و چه‌مچه‌ماڵ و پردێ و دووبز و خورماتوویش بخه‌نه‌وه‌ سه‌ر که‌رکووک و ته‌واوی ده‌ڤه‌ره‌ کورده‌کانی ده‌وروبه‌ری باژێڕی مووسڵیش بخه‌نه‌ سه‌ر هه‌ریمی کوردستان، ئیدی له‌ هه‌مان کاتیشدا، عه‌ره‌بی هاورده‌، وه‌ده‌رنرابان و کوردی وه‌ده‌رنراو، بگێڕدرابانه‌وه‌ سه‌ر خاکی خۆیان. ئه‌وی دیاره‌ و له‌به‌رچاوه‌، سه‌رانی کورد، له‌ باسی باژێڕی مووسڵیش، ده‌ستیان شۆردووه‌ و ناوی مووسڵیان به‌ زاردا نایه‌ت و خۆیان لێ که‌ڕ کردووه‌، لێ مووسڵیش به‌شێکی جیانه‌کراوه‌ی خاکی کوردستانه‌ و ئه‌گه‌ر ئه‌وان که‌رکووکیان به‌ یه‌کلانه‌کراوه‌یی و مۆله‌قی هێشتووه‌ته‌وه‌، ده‌کرا ڕه‌وشێکی له‌و جۆره‌یش بۆ مووسڵ بێته‌ گۆڕێ و باسی لێوه‌ بکرێت، چونکه‌ ئه‌و عیراقه‌ی، که‌ سه‌رانی کورد، به‌ پیرۆزی ده‌زانن و دژی له‌تکردنین و له‌گه‌ڵ یه‌کپارچه‌ییدان و بۆ خۆیشیان خزمه‌ت به‌و ئاراسته‌یه‌ ده‌که‌ن، بۆ خۆی هه‌رگیز:"یه‌که‌یه‌کی سیاسیی و خاوه‌ن ڕابوردوویه‌کی سه‌ربه‌خۆ نه‌بووه‌. ئه‌م سنوورانه‌ی ئێستای، پتر به‌ ویستی ده‌وڵه‌تگه‌لێکی بیانی و بۆ خزمه‌تکردنی به‌رژه‌وه‌ندی ده‌ره‌کی، سه‌رده‌مێک کێشراون و دانراون، خه‌ڵکانێک که‌ ئێستاش زیندوون، باشیان به‌ بیر دێت"[4]. ته‌واوی ئه‌و بزاڤه‌ سیاسیی و ڕزگاریخواز و نه‌ته‌وه‌ییانه‌ی، که‌ له‌ کوردستاندا به‌رپا بوون، هه‌ر به‌شێکی کوردستان، هه‌میشه‌ دروشمی سه‌ربه‌خۆیی کوردستانیان، بڵند کردووه‌ته‌وه‌ و خه‌باتیان، بۆ ئه‌و ئارمانجه‌ کردووه‌. بزاڤه‌کانی شێخ عوبه‌یدوڵڵای نه‌هری، به‌درخانییه‌کان، شێخی پیران، شێخ مه‌حموودی حه‌فید، حیزبی هیوا، ژێکاف، هه‌ر هه‌موویان، له‌ سه‌رخۆبوونی کوردستان و کورد، داخوازییه‌کی که‌متریان نه‌بووه‌. به‌ کاریگه‌ریی سۆڤیێت و به‌ره‌ی سۆسیال ئیمپریالیزمی جیهانی، بره‌و به‌ تێزی ئۆتۆنۆمی و نانێوه‌نده‌کی و فیدرالی و یه‌کپارچه‌یی خاک و برایه‌تی و ته‌واوی ئه‌و پێناسه‌ و چه‌مکانه‌ درا. ژێکاف، که‌ به‌ کاریگه‌ریی سۆڤیێت، کرا به‌ حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران و له‌ باشووری کوردستانیش پارتیی دیموکراتیی کوردستانی عیراق، دامه‌زرا و هه‌ردووکیان، وشه‌گه‌لی ئێران و عیراقیان خرایه‌ سه‌ر، ئیدی پرسی کورد، بوو به‌ پرسێکی نێوخۆیی ئه‌و وڵاتگه‌له‌ی، که‌ کوردستانیان پێوه‌ لکێنراوه‌. به‌و جۆره‌، هه‌موو هاوار و خه‌باتێکی کورد، گۆڕدرا بۆ، خه‌بات بۆ دیموکراتی له‌و وڵاتانه‌دا و ئۆتۆنۆمی و... بۆ فڵانه‌ به‌شی کوردستان. سه‌ره‌تای هه‌ڵه‌کان، ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ عیراقییاندن و ئێرانییاندن و تورکیایاندن و سووریایاندنی، پرسی کورد. سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد، به‌ بارزانیشه‌وه‌، هه‌رچه‌نده‌ ئه‌گه‌ر وه‌ک بیرکردنه‌وه‌ش، به‌ مه‌به‌ستی سه‌ربه‌خۆیی و یه‌کپارچه‌یی کوردستان خه‌باتیان کردبێت، له‌ واقیع و پراکتیکدا و له‌ کۆتایی ساڵانی 1940ه‌کانه‌وه‌، وه‌ها کارێکیان نه‌کردووه‌، هه‌ربۆیه‌ هیچ یه‌کێک له‌وان، له‌و هه‌ڵه‌یه‌ ده‌رباز نابن. به‌شێکی زۆری ئه‌و هه‌ڵه‌یه‌ش، ده‌که‌وێته‌ ئه‌ستۆی بارزانی، چونکه‌ بێجگه‌ له‌وه‌ی دیارترین سه‌رکرده‌ی کورد بووه‌، درێژترین ماوه‌یش، سه‌رکردیه‌تیی بزاڤ و سیاسه‌تیی کوردی کردووه‌ و ڕێبه‌ری گشت کوردی، هه‌موو کوردستانیش بووه‌. بارزانی، ته‌نێ بارزانی، ده‌یتوانی ئه‌و هاوکێشه‌یه‌ی کورد، له‌ پرسێکی هه‌رێمیی نێو عیراق، ئێران، سووریا، تورکیاوه‌، بگۆڕێت و بگوێزێته‌وه‌ و بیکاته‌ پرسێکی سه‌دله‌سه‌د کوردستانیی و له‌ باشووری کوردستانه‌وه‌، ده‌ستی پێ کردبا و خه‌ڵکی له‌ سه‌ر، بارهێنابا و په‌روه‌رده‌ کردبا و پاشانیش، به‌ره‌و به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستانی بردبا. ئێمه‌، که‌ ده‌نۆڕینه‌ بزاڤه‌ سیاسییه‌کانی زۆرینه‌ی جیهان، به‌ ده‌گمه‌ن بزاڤێک هه‌یه‌ له‌م جیهانه‌دا، ئه‌گه‌ر بزاڤێکی نه‌ته‌وه‌یی بێت و خودانی تایبه‌تمه‌ندیگه‌لێک بێت، که‌ زۆر خویا، له‌ نه‌ته‌وه‌ی سه‌رده‌ست و ده‌سه‌ڵاتدار و داگیرکار، جوێی ده‌کاته‌وه‌، هه‌وڵ بۆ ئه‌وه‌ بدات، له‌ چوارچێوه‌ی وڵاتێکدا بمێنێته‌وه‌، که‌ بۆ خۆی دژی ده‌جه‌نگێت. فلستینی، ئێریتریایی، باسک، ئێرلاندییه‌کان، تیمووری ڕۆژهه‌ڵات، خوارووی سوودان، مه‌که‌دۆنییه‌کان، چێچنییه‌کان و ده‌یان نموونه‌ی دیکه‌ی ئه‌م جیهانه‌، هیچ یه‌کێک له‌وانه‌، باسی ئه‌وه‌یان نه‌کردووه‌، که‌ له‌گه‌ڵ و له‌ نێو ئه‌و گه‌ل و وڵاتانه‌ی تێیدان، پێکه‌وه‌ ده‌ژین و بران و کێشه‌کانیان چاره‌سه‌ر ده‌کرێت. له‌ سیاسه‌تدا برایه‌تی و ئه‌و جۆره‌ ده‌سته‌واژانه‌ نییه‌. تۆیه‌ک، که‌ کوردیت و خاکێکت هه‌یه‌ نێوی کوردستانه‌ و خاوه‌نی زمان و دیرۆک و فه‌رهه‌نگی خۆتی و دژی تورکیا، عیراق، ئێران، سووریا، ده‌جه‌نگیت، ئیدی بۆ خه‌بات بۆ دوورکه‌وتنه‌وه‌ و دابڕان ناکه‌یت، له‌ تورکیا، ئێران، سووریا، عیراق؟ بۆ ڕێک و ڕه‌وان باسی سه‌ربه‌خۆیی کوردستان، له‌گه‌ڵ که‌سانێکدا، که‌ تۆ به‌ دۆستی خۆتیان ده‌زانیت و کاریان پێ ده‌کرێت، ناکه‌یت؟ بۆ له‌ پشتی په‌رده‌وه‌ و بێ پێزانینی خه‌ڵکی کورد و ته‌نانه‌ت هێزه‌ سیاسییه‌کانی دیکه‌ی کوردستانیش، له‌ خۆته‌وه‌ و  بێ ڕاوێژ و گفتۆگۆکردنێک له‌گه‌ڵیاندا و بێ سازکردنی یه‌کده‌نگییه‌ک، له‌ کوردستانه‌که‌ی خۆتدا، سه‌ودا و مامه‌ڵه‌ به‌ چاره‌نووسی گه‌ل و وڵاتێکه‌وه‌ ده‌که‌یت؟ جۆره‌ ماسییه‌ک هه‌یه‌ پێی ده‌گوترێ"ماسییه‌زێڕینه‌"، که‌ به‌ عه‌ره‌بی ده‌بێته‌"سمکة ‌ذهبیة‌" و به‌ ئینگلیزی ده‌بێته‌"Golden Fish" به‌ سوێدییش ده‌بێته‌"Guld Fisk"، ده‌ڵێن ئه‌م ماسییه‌، ته‌نێ سێ چرکه‌ کاتی دێته‌وه‌ بیر، واته‌: که‌ شتێک ده‌بینێت و به‌ ڕێگه‌یه‌کدا ده‌ڕوات، دوای سێ چرکه‌، له‌ بیری ده‌چێته‌وه‌، که‌ ئه‌و شته‌ی دیوه‌ و به‌و ڕێگه‌یه‌دا چووه‌. وا پێده‌چێت، سه‌رانی کوردیش، سروشتی ماسییه‌زێڕینه‌یان هه‌بێت و هه‌ر یه‌کجار زوو، دیرۆکی ده‌رده‌سه‌ری کورد و خۆشباوه‌ڕی خۆیان، له‌ بیر بکه‌ن. هێشتنه‌وه‌ی پرسی که‌رکووک بۆ دواتر، سه‌رانی کورد، هه‌رچوونی لێکده‌ده‌نه‌وه‌، ته‌نێ یه‌ک شت ده‌گه‌یه‌نێت، ئه‌ویش بیرته‌سکی و که‌مبینین و په‌ندوه‌رنه‌گرتنی ئه‌وانه‌ له‌ دیرۆک و فریوخواردنیانه‌ له‌ نه‌به‌رده‌ سیاسییه‌کاندا.

11/1/2004                                                                                                                   

---

 فتح الله، جرجیس، زیارة‌ الی الماضي القریب،دارالشمس للطباعة‌ والنشر، ستوکهولم،1998،ص188.[1]

  سه‌رچاوه‌ی پێشوو، ،ل53.[2]

 سه‌رچاوه‌ی پێشوو، ل198-201.[3]

[4] دان، اوریل، العراق فی عهد قاسم، تاریخ سیاسی1958-1963، نقله الی العربیة‌ وعلق علیه جرجیس فتح الله المحامي، الجزء الاول، دار نبز للطباعة‌ والنشر، السوید1989، ص18.

سه‌ری ساڵ و بڕێک ورده‌سه‌رنج

سه‌ری ساڵ و بڕێک ورده‌سه‌رنج

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

خۆراوا به‌ هۆی پێشکه‌وتنێکی ته‌کنۆلۆژی و ئابووری و ده‌سه‌ڵاتێکه‌وه‌، که‌ هه‌یه‌تی، له‌وه‌ ده‌رچووه‌، که‌ ته‌نێ وه‌ک چه‌ند وڵاتێک لێی بنۆڕدرێت. خۆراوا، ئه‌مڕۆ، لافاوێکی فه‌رهه‌نگییه‌ و ئه‌وه‌ی دێته‌ ڕێی، به‌ شه‌پۆلی توند و به‌هێزی خۆی ڕایده‌ماڵێت و لوولی ده‌دات و ده‌یپێچێته‌وه‌ و ئاوه‌ودیوی ده‌کات. خۆراوا، ئه‌مڕۆ، ئه‌وه‌ی دێته‌ ڕێی، له‌ فلته‌ری خۆی ده‌دات و کلک و گوێی ده‌کات و په‌ڕ و باڵی ده‌کات و ئه‌وده‌می و دوای خۆراوایاندنی ده‌یکاته‌وه‌ به‌ گه‌رووی هه‌موو جیهاندا و ده‌رخواردی مێشکی هه‌موو مرۆڤایه‌تیی ده‌داته‌وه‌. خۆراوا، زۆر له‌ مێژه‌، کار بۆ ئه‌وه‌ ده‌کات، عیسای په‌یامبه‌ر، له‌ پیاوێکی گه‌نمڕه‌نگی، ئه‌سمه‌ری، پتر به‌ لای ڕه‌شتاڵه‌ییدا چووی، پرچڕه‌شی، لات و پێخاوس و هه‌ژاری، جووله‌که‌ی فلستیننشینی، خۆرهه‌ڵاتیی، بکاته‌ که‌سێکی پرچزه‌ردی، چاوشینی، سووروسپی و پێستسپی ئه‌وروپایی ئاسا و خۆراوایی، زۆر چاکیش له‌و کاره‌یدا سه‌رکه‌وتووه‌. ئێستا ئیدی، که‌ عیسا بوو به‌ خۆراوایی، زۆر به‌ ئاسانی، خۆراوا ده‌توانێت، وه‌ک هه‌نارده‌یه‌کی کاڵائاسا، له‌گه‌ڵ هه‌موو هه‌نگاوێکیدا، به‌ره‌و هه‌موو شوێنێکی جیهان و له‌گه‌ڵ هه‌موو ورده‌واڵه‌یه‌کی ته‌کنۆلۆژیایی و هه‌موو چالاکییه‌کی ئابووری و هه‌موو کاڵایه‌کی بازرگانی و هه‌موو ئامێر و ئامرازێکی ژیان و هه‌موو چه‌مکێکی فه‌رهه‌نگیدا، عیسایه‌تیشی تێکه‌ڵ کات، و که‌رته‌ عیسایه‌کی، له‌گه‌ڵدا بنێرێت و هه‌وڵی عیسایاندنی، هه‌رچی کون و قوژبنێکی جیهانه‌ بدات. ئێستا ئه‌و به‌زم و خۆ ئاماده‌کردن و ڕازاندنه‌وه‌ و چالاکییانه‌ی، له‌ هه‌ر وڵاتێکی عیسایی ئاییندا، به‌ بۆنه‌ی له‌دایکبوونی عیسا و هاتنی سه‌ری ساڵی عیساییه‌وه‌، ساز ده‌کرێن، خه‌ریکن هه‌موو جیهان ده‌ته‌ننه‌وه‌ و هه‌ر له‌ خۆڕا و بێ هیچ بیرکردنه‌وه‌ و خوێندنه‌وه‌یه‌ک، هه‌موو جیهان ده‌یانکه‌نه‌ جه‌ژن و شایی و ئاهه‌نگگێڕان. ئاهه‌نگگێڕانی سه‌ری ساڵی عیسایی، که‌ په‌یوه‌سته‌ به‌ له‌دایکبوونی عیساوه‌ و به‌شێکه‌ له‌ ئایینی عیسایی، ئێستا وا چین و ژاپۆن و مالایزیا و هیندوستان و ئه‌مه‌ریکای خواروو و ئه‌فریقا و ئاسیا و ته‌نانه‌ت کوردیشی، گرتووه‌ته‌وه‌. کورد، به‌ تایبه‌ت نه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ، که‌ ده‌یدوێنیت، خۆی به‌ موسوڵمان نازانێت و خۆی به‌ ڕۆڵه‌ی میدیا و که‌یخوسره‌و ده‌زانێت و باسی زه‌رده‌شتایه‌تی و ئاهۆرامه‌زدا و ئه‌هریمه‌ن و ئێزدیایه‌تی و ئه‌وانه‌ت بۆ ده‌کات و هه‌وڵده‌دات، خۆی له‌ بازنه‌ و "قه‌فه‌زی" ئیسلامه‌تی بهێنێته‌ ده‌ر و ده‌رباز بکات و باس له‌ نه‌ورۆز و ساڵی کوردی ده‌کات، که‌چی شایی و به‌زم و خۆبادان و که‌یف و خۆشییه‌ک، له‌ سه‌ری ساڵی عیساییدا ده‌یکات، هه‌رگیز له‌ نه‌ورۆزدا نایکات. کورد، ئه‌گه‌ر وه‌ک نه‌ته‌وه‌ و گه‌لێکیش ته‌ماشای بکه‌یت، پڕانی خه‌ڵکه‌که‌ی موسوڵمانن، لێ، نه‌ له‌ سه‌ر ساڵی کۆچی(هجري) دا، که‌ ساڵی موسوڵمانانه‌، و نه‌ له‌ له‌دایکبوونی په‌یامبه‌ر(موحه‌ممه‌د)دا، که‌ په‌یامبه‌ری موسوڵمانانه‌، هه‌رگیز ئه‌و به‌زم و هه‌رایه‌ی، که‌ له‌ سه‌ری ساڵیی زایینیدا ده‌یکات، له‌وه‌ی خۆیدا نایکات. خۆ ئه‌گه‌ر وه‌ک ئێزدی و یارسانیش بنۆڕیته‌ کورد، یا به‌شێک له‌ کورد، ئه‌وا هه‌رگیز له‌و بۆنه‌ ئایینییانه‌ی، که‌ پێوه‌ندیان به‌و دوو ئایینه‌وه‌ هه‌یه‌ و ئه‌و دوو ئایینه‌ش دوو ئایینی کوردین، ئه‌و به‌زمه‌ی، که‌ بۆ ساڵی عیسایی ده‌یکات، بۆ ئه‌وانه‌ی ناکات. له‌ سه‌ری ساڵی عیساییدا، هێنده‌ی کورد، پیرۆزبایی له‌ یه‌کدی ده‌که‌ن، به‌ ته‌له‌فۆن، ناردنی کارت، ئیمه‌یل، نامه‌، سه‌ردان و... یه‌ک له‌ سه‌ر سه‌دی ئه‌وه‌، له‌ سه‌ری ساڵی کۆچی و جه‌ژنی نه‌ورۆز و له‌دایکبوونی په‌یامبه‌ر و بۆنه‌ی ئێزدی و یارساناندا، ناکه‌ن. نه‌ک هه‌ر ئه‌وه‌ش، به‌ڵکه‌ پڕانیی کورد، هه‌ر ناشزانن، که‌نگێ سه‌ری ساڵی کۆچییه‌ و که‌نگێ ڕۆژی له‌دایکبوونی په‌یامبه‌ره‌!. زۆرجاران مرۆڤ گوێی له‌ وه‌ها بانگاشه‌یه‌ک ده‌بێت، که‌ کورد چی داوه‌، له‌و یادانه‌(سه‌ری ساڵی کۆچی و له‌دایکبوونی په‌یامبه‌ر موحه‌ممه‌د)، به‌ بیانووی ئه‌وه‌ی، که‌ ئه‌وانه‌ هی عه‌ره‌بن و کورد بۆ خۆی شتێکی تایبه‌ته‌ و ئایینی خۆی هه‌یه‌. که‌ دێیته‌ سه‌ر ئایینه‌که‌ی خۆیشی، ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست ئێزدیایه‌تی و یارسان و زه‌رده‌شتایه‌تی بێت، ئه‌وا له‌ باره‌ی ئه‌وانه‌شه‌وه‌، هیچ نازانێت. ئه‌وه‌ی، که‌ له‌ ته‌له‌ڤزیۆنه‌کانی کوردستانه‌وه‌ پێشان ده‌درێن، جه‌ژن و شایی و ئاهه‌نگگێڕان و ڕازاندنه‌وه‌ی جاده‌ و کۆڵان و پیاسه‌ی سه‌ر جادان و دانانی چراخان و ته‌قاندنه‌وه‌ی فیشه‌که‌شێته‌ و سازکردنی کۆنسێرت و گۆڕینه‌وه‌ی پیرۆزبایی و خواردنه‌وه‌ و ...گه‌لێک له‌و به‌زمانه‌ی، که‌ له‌ ئه‌وروپا ده‌کرێن، ئه‌وانه‌ی کوردستان، زیاترن و پتر گرنگییان پێده‌درێن و گه‌لێک زێده‌ڕۆییشیان تێدا ده‌کرێن. هه‌ڵه‌یه‌کی یه‌کجار زه‌ق و له‌به‌رچاویش، که‌  له‌ کوردستان ده‌یکه‌ن و هه‌رگیز بیری لێ ناکه‌نه‌وه‌ ئه‌وه‌یه‌، ئه‌وان له‌وێ دوو شت تێکه‌ڵ ده‌که‌ن، له‌دایکبوونی عیسا، له‌گه‌ڵ سه‌ری ساڵی زاییندا. دانانی داره‌کاژه‌که‌ و هاتنی ئه‌و شته‌ی، که‌ له‌ کوردستان پێی ده‌ڵێن"بابانۆئێل"، هه‌ردووکیان پێوه‌ندیان به‌ له‌دایکبوونی عیساوه‌ هه‌یه‌ و هیچ پێوه‌ندیان به‌ سه‌ری ساڵه‌وه‌ نییه‌. بابانۆئێله‌که‌، شه‌وی 24 له‌ سه‌ر 25ی مانگی 12 دێت، و دیاری به‌ سه‌ر هه‌موو ئه‌ندامانی خێزانه‌که‌دا، دابه‌ش ده‌کات. هه‌رچی دارکاژه‌که‌یشه‌ چه‌ند ڕۆژێک، پێش ئه‌و مێژووه‌ داده‌نرێت و به‌ ورده‌واڵه‌ و ته‌تکه‌وله‌رزانه‌ و چرای ڕه‌نگاوڕه‌نگ و په‌ڕۆ و ورده‌ شتی دیکه‌، ده‌ڕازێنرێته‌وه‌ و پاکه‌تی پێچراوه‌ و داخراو و ئاماده‌کراوی دیارییه‌کانی، له‌ بندا داده‌نێن و شه‌وی له‌دایکبوونی عیسا و هاتنی بابانۆئێل، دابه‌ش ده‌کرێن. ته‌واوی ئه‌وانه‌، جه‌ژن و ئاهه‌نگگێڕانێکی ئایینین و پێوه‌ندیان به‌ ئایینی عیساییه‌وه‌ هه‌یه‌. که‌سێک، که‌ عیسایی نه‌بێت و سه‌ر به‌و ئایینه‌ نه‌بێت، چ پێویست ده‌کات، ئه‌و جه‌ژنه‌ بکات. ئه‌و جه‌ژنه‌ش له‌گه‌ڵ سه‌ری ساڵدا، دوو شتی جیاوازن و ئه‌وانه‌ پێوه‌ندیان به‌ سه‌ری ساڵ و ئاهه‌نگی سه‌ری ساڵه‌وه‌ نییه‌. مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه‌ ئاهه‌نگی سه‌ری ساڵ، نه‌ داره‌کاژه‌که‌ی تێدایه‌ و نه‌ بابانۆئێله‌که‌یشی تێدایه‌. له‌ کوردستان ئه‌و به‌زم و ئاهه‌نگگێڕان و شاییه‌، به‌ شێوه‌یه‌کی هه‌ڵه‌، ئه‌نجام ده‌درێت. هه‌رچی ئاهه‌نگی سه‌ری ساڵه‌که‌یشه‌، که‌ ئێستا و به‌ کاریگه‌ری خۆراوا و ئه‌وروپا و ئه‌مه‌ریکا و به‌ زۆر و زۆرداره‌کی و به‌ ناوی ساڵی نوێ و پێشکه‌وتن و هاوچه‌رخی و جیهانگه‌ری و سه‌دان ناوی دیکه‌وه‌، وا خه‌ریکه‌، به‌ سه‌ر هه‌موو جیهاندا ده‌سه‌پێنرێت. ئه‌وه‌ی من تێیناگه‌م و پێم سه‌یره‌، ئه‌وه‌یه‌، کورد چی داوه‌ له‌و به‌زمه‌؟ ئایا ئه‌گه‌ر سه‌ری ساڵ ئاهه‌نگ نه‌گێڕێت، به‌ دواکه‌وتوو و کۆنه‌په‌رست ده‌ژمێردرێت؟ ئه‌ی ئه‌و هه‌موو پاره‌یه‌، له‌ وڵاتێکی هه‌ژاری وه‌ک کوردستان، بۆ له‌ به‌زمێکی وه‌هادا سه‌رف ده‌کرێت و بۆ کارێکی پێناکرێت، که‌ قازانجی بۆ پێشخستنی وڵات و بووژانه‌وه‌ و ژیانی هه‌ژارانی کوردستانه‌وه‌ هه‌بێت؟ ده‌بێ چه‌ندی پاره‌ بۆ په‌خشکردنه‌وه‌ی ئه‌و ئاهه‌نگگێڕانه‌ی  سه‌ری ساڵ و پێشاندانی پیاسه‌ی خه‌ڵک و دانیشتنی سه‌ر مێز و ئه‌وانه‌، له‌ ته‌له‌ڤزیۆنه‌کانی کوردستانه‌وه‌ سه‌رف بکرێت؟ ئایا ئاهه‌نگگێڕانی سه‌ری ساڵ و بابانۆئێل و دارکاژه‌که‌، به‌شێکن له‌ فه‌رهه‌نگی کورد؟ ئه‌گه‌ر وه‌ڵامه‌که‌ "نا" بێت، ئه‌ی که‌واته‌ فه‌رهه‌نگی کورد چییه‌؟ ئه‌گه‌ر فه‌رهه‌نگی کورد، هه‌ر هه‌مان فه‌رهه‌نگه‌ ڕۆژهه‌ڵاتییه‌ ئیسلامییه‌ عه‌ره‌بییه‌ فارسییه‌ تورکییه‌ ئێزدییه‌ یارسانییه‌که‌یه‌، که‌واته‌ بابانۆئێل و دارکاژ و ئاهه‌نگگێڕانی سه‌ری ساڵی زایینی، هیچ پێوه‌ندێکیان به‌ کورد و فه‌رهه‌نگی کورده‌وه‌ نییه‌، که‌وایه‌، ئیدی بۆ کورد ده‌یکاته‌ جه‌ژن و شایی و به‌زم؟ ئه‌گه‌ر عه‌ره‌باندن و تورکاندن و فارساندن، دژوارترین کێشه‌ و مه‌ترسیگه‌لێک بووبن، که‌ کوردستان و خه‌ڵکی کورد، تا ئێستا، دووچاری بووبن و به‌ تۆبزی به‌ سه‌ر خه‌ڵکی کورددا سه‌پێنرابن، ئه‌وا پرۆسه‌ی عیسایاندن و ڕۆژاوایاندن، له‌گه‌ڵ بزه‌ و پێکه‌نین و مووزیکی بێچێژ و فه‌رهه‌نگی چه‌واشه‌کار و سووکایه‌تیکردن به‌ ژن و بێبه‌هاکردنی شتگه‌لی خۆماڵیدا، ده‌رخواردی کورد و ڕۆژهه‌ڵات ده‌درێت و هه‌رگیز دژوارییه‌کی له‌وانه‌(عه‌ره‌باندن و تورکاندن و فارساندن)یش که‌متر نین! خۆهه‌ڵواسین  به‌ هه‌موو شت و دیارده‌یه‌کی ئه‌وروپایی و لاساییکردنه‌وه‌یه‌کی کوێرانه‌ی هه‌رچییه‌ک له‌ خۆراواوه‌ دێت، بێ لێوردبوونه‌وه‌ و بیرکردنه‌وه‌ و خوێندنه‌وه‌یه‌کی وردی ڕه‌خنه‌گرانه‌، ئه‌گه‌ر تاکه‌ یه‌ک شت پێشان بدات، ئه‌وا له‌ باشترین حاڵدا، لاوازی و بیرکولی و ته‌نکیی فه‌رهه‌نگی ده‌گه‌یه‌نێت و هیچی دی، ده‌نا بێفه‌رهه‌نگییه‌که‌ له‌و گۆڕه‌ی.                                                                                                      

1/1/2004