کوردستان بۆ کاسه‌لێسان به‌هه‌شته‌

کوردستان بۆ کاسه‌لێسان به‌هه‌شته‌

ئه‌مجه‌د‌ شاکه‌لی

کوردستان وڵاتی کورد و هه‌ندێک گه‌لێ دیکه‌یه(تورکمان، کلدان، ئاشووری، ئه‌رمه‌ن، عه‌ره‌ب و...)‌ و کورد یه‌ک نه‌ته‌وه‌یه‌، ئه‌مه‌ چه‌مکێکه‌ هیچ کوردێک لاریی لێی نییه‌ و هه‌موو له‌ سه‌ری کۆکن. له‌ هه‌ر قوژبنێکی کوردستان قه‌واره‌یه‌ک یا بنکه‌یه‌ک دروست بووبێت و دروست بێت، قه‌واره‌ و بنکه‌یه‌که‌ بۆ هه‌موو گه‌لی کوردستان. که‌ کۆماری کوردستان له‌ مه‌هاباد دروست بوو، له‌ ماوه‌ی ئه‌و یه‌ک ساڵه‌ی ته‌مه‌نیدا، په‌ناگه‌ و بنکه‌ و مه‌کۆ و جێژیانێک بوو بۆ هه‌زاران کوردی باشوور و باکوور و ڕۆژاوای کوردستان. که‌ شۆڕشی ڕزگاریخوازی گه‌لی باشووری کوردستان به‌رپا بوو، بێشه‌ و په‌نا و بنکه‌یه‌ک بوو بۆ هه‌موو کوردی به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستان. که‌ شۆڕشی باکووری کوردستان ده‌ستپێکرا، بوو به‌ مه‌کۆ و سه‌نگه‌رێک بۆ هه‌موو به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستان. که‌ ئه‌م قه‌واره‌ نیمچه‌ده‌وڵه‌ت و نیمچه‌سه‌ربه‌خۆیه‌ی باشووری کوردستان چێ کرا، ده‌بوو ببێته‌ په‌ناگه‌ و پاسار و داڵده‌یه‌ک بۆ ته‌واوی کوردی هه‌موو کوردستان. جیاوازییه‌کی مه‌زنی نێوان کۆماری کوردستان له‌ مه‌هاباد و شۆڕشی گه‌لی باشووری کوردستان و شۆڕشی گه‌لی باکووری کوردستان و ئه‌م قه‌واره‌یه‌ی ئێستای باشووری کوردستان، له‌ هه‌ژاری و نه‌داری ئه‌و سێیه‌ی پێشه‌وه‌ و  ده‌وڵه‌مه‌ندی و دارایی ئه‌م قه‌واره‌یه‌ی ئێستای باشووری کوردستاندایه‌. زۆرینه‌ی خه‌ڵکانێکی، به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستان، که‌ ڕوویان ده‌کرده‌ کۆماری کوردستان له‌ مه‌هاباد و شۆڕشی باشووری کوردستان و شۆڕشی باکووری کوردستان، خه‌ڵکانێکی بێته‌ماح و شۆڕشگێڕ و خاوێن و پێشمه‌رگه‌ و ده‌ستپاک و دڵسۆز و نیشتمانپه‌روه‌ر و خاوه‌ن پرۆژه‌ بوون. زۆرینه‌ی خه‌ڵکانێکی، به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستان، دیاره‌ نه‌ک هه‌موو، که‌ ئه‌وڕۆ ڕوو ده‌که‌نه‌ باشووری کوردستان، خه‌ڵکانێکی خۆبه‌هونه‌رمه‌ندزان، خۆبه‌ڕۆشنبیرزان، خۆبه‌نووسه‌رزان، خۆبه‌سیاسییزان و خۆبه‌پسپۆرزانن. به‌شی هه‌ره‌زۆری ئه‌مانه‌ له‌ دڵسۆزی و شۆڕشگێڕی و خاوێنی و نیشتمانپه‌روه‌رییان نییه‌، به‌ڵکه‌ له‌ چه‌وری و بژێوی و ته‌ڕی باشووری کوردستانه‌. به‌شێکی زۆری ئه‌مانه‌ هه‌رچی کون و قوژبنی سیخوڕخانه‌کانی وڵاتی داگیرکاری به‌شه‌ کوردستانه‌که‌ی لێیه‌وه‌ هاتوون، تاقی کردووه‌ته‌وه‌ و له‌ هه‌زار ئاویان داوه‌ و قولیان ته‌ڕ نه‌بووه‌. ئه‌مانه‌ ته‌ماح و قازانج و به‌رژه‌وه‌ند پاڵیی پێوه‌ ناون و پاڵیان پێوه‌ ده‌نێ، بۆ ڕووکردنه‌ باشووری کوردستان. ئه‌م جۆره‌ خه‌ڵکانه‌، که‌ ده‌چنه‌ باشووری کوردستان، له‌ ده‌وری ده‌سه‌ڵات خڕ ده‌بنه‌وه‌ و کار بۆ ده‌سه‌ڵات ده‌که‌ن و له‌ سه‌ر خوانی ده‌سه‌ڵات ده‌له‌وه‌ڕێن. ئه‌مانه‌ ده‌سه‌ڵات بانگهێشتنیان ده‌کات و به‌خێویان ده‌کات. ده‌سه‌ڵات زۆرترین پاره‌، باشترین هوتێل، باشترین خانوو، خۆشترین خۆراک، نوێترین ئۆتۆمبیل، هه‌موو خزمه‌تێک، هه‌رچی میدیای کوردستانه‌، ده‌خاته‌ به‌رده‌ستیان و بۆیان ڕۆ ده‌کات. ئه‌مانه‌ ڕوو له‌ ده‌سه‌ڵات ده‌که‌ن و به‌ باڵای ده‌سه‌ڵاتدا هه‌ڵده‌ڵێن و په‌سنی ده‌سه‌ڵات ده‌ده‌ن و پشت له‌ خه‌ڵک ده‌که‌ن. ئه‌مانه‌ ئاگایان له‌ خه‌ڵک نییه‌ و بۆ ئه‌مان خه‌ڵک گرنگ نییه‌، مادام بۆ خۆیان باش ده‌ژین و گیرفانپر و زگ و به‌رزگتێرن، ئیدی هیج شتێک بۆ ئه‌وان گرنگ نییه‌ و  کوردستانیش بۆ وه‌ها خه‌ڵکانێک به‌هه‌شته‌ و بۆ هه‌ژارانیش سته‌مخانه‌!                                                                                   

له‌ کاتێکدا، که‌ له‌ کفری، که‌لار، چه‌مچه‌ماڵ، ده‌ربه‌ندیخان، زه‌ڕایه‌ن، سلێمانی و...خه‌ڵک بۆ کاره‌با، ئاو، سووته‌مه‌نی، به‌نزین و داد، ڕێپێوان و خۆپێشاندانیان ده‌کرد و هاواریان ده‌کرد و ده‌چوونه‌ سه‌ر جاده‌ و چه‌کدارانی ده‌سه‌ڵات به‌ گولله‌ وه‌ڵامیان ده‌دانه‌وه‌، له‌ کاتێکدا، که‌ له‌ تاسلووجه‌ کارگه‌ران بۆ بڕێک باشترکردنی گوزه‌رانیان و بڕێک زیادکردنی کرێیان هاواریان ده‌کرد و چه‌کدارانی کۆمپانیایه‌کی پاسه‌وانیی کۆنه‌سیخوڕێکی به‌عس وه‌به‌ر گولله‌یان ده‌دان، له‌ کاتێکدا، که‌ ته‌واوی باشووری کوردستان به‌ ده‌ستی گه‌نده‌ڵی ده‌سه‌ڵات و دزانی ده‌سه‌ڵاتدار و نه‌داری و نه‌بوونی ئازادی و به‌ڵێنی درۆ و فریودانه‌وه‌ ده‌ناڵێنێت، له‌ وه‌ها کاتێکدا سه‌رۆکی کوردستان، مه‌سعوود بارزانی، پێشوازیی له‌ گوڵستان په‌روه‌ر و شڤان په‌روه‌ر ده‌کات!                                                                                                        

سه‌رۆکی کوردستان، له‌ باره‌گای تا‌یبه‌تی خۆی چاوی به‌‌ هونه‌رمه‌ند گوڵستان په‌روه‌ر ده‌که‌وێت!

سه‌رۆکی کوردستان، گوڵستان په‌روه‌ر و شڤان په‌روه‌ر ئاشت ده‌کاته‌وه‌!

گوڵستان په‌روه‌ر و ده‌یانی وه‌ک وێ، که‌ نێوی هونه‌ر‌مه‌ندیان له‌ خۆ ناوه‌ و هه‌رچی ته‌له‌ڤزیۆنه‌کانی کوردستانه‌ له‌ خزمه‌تیاندایه‌ و شه‌و و ڕۆژ به‌ ناهونه‌ر و نامووزیک و وێنه‌ی ناپه‌سه‌ند مێشکی مرۆڤی کورد ده‌شڵه‌قێنن، ڕه‌نگه‌ هه‌ر شتێکی دیکه‌ بن، لێ هونه‌رمه‌ند نین. گوڵستان، هه‌رچی گۆرانی و هونه‌رێکی هه‌یه‌تی، هه‌مووی گوتنه‌وه‌ی کۆنه‌گۆرانییه‌کانی شڤانی کۆنه‌شوویه‌تی. گوڵستان و هاوجۆرانی وه‌ک گه‌لێک له‌و "نووسه‌ر" و "سیاسی" و "پسپۆر" و "ڕۆشنبیر"انه‌ی داکۆکیکارانی ده‌سه‌ڵات، له‌ کۆمه‌ڵێک کاسه‌لێس و خۆگه‌هێن و شوێنکه‌وتووی پاره‌وپووڵ و بژوێن زیاتر هیچی دیکه‌ نین. ئه‌مانه‌ به‌ هه‌موو بایه‌ک شه‌ن ده‌که‌ن و هه‌میشه‌ له‌ خزمه‌تی ده‌سه‌ڵاتدان و هه‌میشه‌ ئاماده‌ی خۆگۆڕین و هه‌ڵوێستگۆڕین و ڕاگۆڕینن. گوڵستان و شڤان په‌روه‌ر سه‌رده‌مێکی له‌گه‌ڵ په‌که‌که‌دا بوون، ماڵی بارزانی و پارتییان به‌ "پاشڤه‌ڕو" و "خێڵه‌کی" و "فیۆداڵ"و...ده‌زانی. وه‌نه‌بێ ته‌نێ ئه‌م په‌روه‌رانه‌ بووبن و بن، که‌ وه‌ها بیریان کردبێته‌وه‌ و بیر بکه‌نه‌وه‌، به‌ڵکه‌ سه‌دان"هونه‌رمه‌ند" و "نووسه‌ر" و "سیاسی" و "پسپۆر" و "ڕۆشنبیر" و "په‌روه‌ر"ی دیکه‌یش، که‌ ئێستاکه‌ له‌ سه‌ر خوانی سه‌رۆکی کوردستان و ده‌سه‌ڵاتی باشووری کوردستان و له‌ سه‌ر حیسابی خه‌ڵکی هه‌ژار و نه‌داری باشووری کوردستان ده‌ژین و ده‌له‌وه‌ڕێن، وه‌ها بیر ده‌که‌نه‌وه‌. ئه‌مانه‌ وه‌ک مێش و زه‌رده‌واڵه‌ و مێرووله‌، به‌ شیرینی و چه‌وریی ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ نووساون، ده‌نا هه‌ر به‌و جۆره‌ی ئێستاکه‌ له‌ خزمه‌تی ده‌سه‌ڵاتی کورددان، هه‌ر ئاوها خزمه‌تیان به‌ ده‌سه‌ڵاتی ناکوردیش کردووه‌ و ده‌شتوانن بیکه‌ن.                                                                                                             

نه‌ک ئاشتکردنه‌وه‌ی گوڵستان و شڤان په‌روه‌ر، به‌ڵکه‌ ئاشتکردنه‌وه‌ی هه‌ر دوو که‌سێک یا چه‌ند که‌سێکی دیکه‌یش، نه‌ک هه‌ر کاری سه‌رۆکی  کوردستان نییه‌، به‌ڵکه‌ کێماسییه‌کیشه‌ بۆ سه‌رۆکی کوردستان. وه‌ها کارێک، کاری مه‌لای گوندێک یا کوێخای ئاواییه‌ک یا ڕدێنچه‌رمووی خێڵێکه‌، نه‌ک سه‌رۆکی کوردستان. سه‌رۆکی کوردستان ده‌بوو سه‌رۆکی کوردستان بووایه‌ نه‌ک پێشوازیکار له زوڕناژه‌ن و سه‌ماکار و ئه‌لفبێی وه‌رزشزان و قه‌ڵه‌مفرۆشان و خه‌ڵکانێک، که‌ ده‌بوو پێشکه‌شکاری پرۆگرامیکی ته‌له‌ڤزیۆن یا کارگێڕێکی ڕادیۆ یا ته‌له‌ڤزیۆن یا کارمه‌ندێکی وه‌زاره‌تی فه‌رهه‌نگ یا ڕۆژنامه‌وانێک پێشوازی لێ کردبان. ئه‌وه‌ کاری ئه‌و جۆره‌ که‌سانه‌یه‌، نه‌ک کاری سه‌رۆکی کوردستان.  نه‌ک هه‌ر له‌ ئه‌وروپا و وڵاتانی پێشکه‌وتووی جیهاندا، به‌ڵکه‌ له‌ وڵاتانی چوارده‌وری کوردستانیش، هیچ سه‌رۆکێک پێشوازیی له‌و جۆره‌ خه‌ڵکانه‌ ناکات. تۆ بنۆڕه‌ ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد و سیزه‌ر و ئاردۆگان و ئه‌سه‌د و ئه‌لمالیکی و شای ئوردون و عه‌ره‌بستانی سعوودی و کووه‌یت و هه‌موو ئه‌وانی دیکه‌، کێیان وه‌ها کارێک ده‌کات! مه‌سعوود بارزانی، سه‌ردانێکی وڵاتی چینی هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌ و نه‌یکرد، به‌ بیانووی ئه‌وه‌ی، که‌ سه‌رۆکی ئه‌و وڵاته‌ پێشوازی لێ نه‌ده‌کرد و وه‌زیرێک دیاری کرابوو بۆ پێشوازیی لێکردنی و مادام وه‌زێر هاوتای ئه‌م(مه‌سعوود بارزانی)  نییه‌ و وه‌ک سه‌رۆکی وڵاتیک پێشوازیی لێ ناکرێت، بۆیه‌ ئه‌و سه‌ردانه‌ ناکات. ده‌ی که‌سانێکی وه‌ک 

  گوڵستان و گوڵستانه‌کان که‌ی هاوتای سه‌رۆکی کوردستانن !                                                         

له‌بری ئاشتکردنه‌وه‌ی گوڵستان و شڤان و پێشوازی ده‌یان ناهونه‌رمه‌ند و ناڕۆشنبیر و ناسیاسیی 

به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستان و به‌تایبه‌تیش باکووری کوردستان و باشووری کوردستان:             

سه‌رۆکی کوردستان با چه‌ند ڕۆژێکی له‌ چه‌ند ماڵێکی بێکاره‌بای وڵاته‌که‌ی خۆیدا به‌سه‌ر بردبا!

 سه‌رۆکی کوردستان با بۆ چه‌ند سه‌عاتیک له‌ ڕیزی وه‌رگرتنی به‌نزیندا ڕاوه‌ستابا!

سه‌رۆکی کوردستان با سه‌ردانێکی پاشماوه‌ی ئه‌نفالکراوه‌کانی سموود و گازبارانکراوه‌کانی هه‌ڵه‌بجه‌ و کوڕکوژراوه‌ فه‌یلییه‌کانی کردبا!                                                                                          

سه‌رۆکی کوردستان با ئه‌گه‌ر بۆ یه‌ک جاریش بووایه‌ سه‌ردانێکی که‌رکووک، خانه‌قین، مه‌نده‌لی، به‌دره‌، حه‌مرین، مووسڵ، شه‌نگال و کفری و خورماتووی کردبا، ته‌نێ بۆ سه‌لماندنی کوردستانیه‌تی ئه‌و ده‌ڤه‌رانه‌ و وه‌ک نیشاندان و به‌ره‌وڕووبوونه‌وه‌یه‌کی نه‌یارانی کوردستانیه‌تی ئه‌و شوێنانه‌!                               

سه‌رۆکی کوردستان با دژی گه‌نده‌ڵی و دز و سوودوه‌رگران له‌ ده‌سه‌ڵات که‌وتبایه‌ته‌ کار و ئه‌وانه‌ی بنبڕ کردبا!                                                                                                                           

سه‌رۆکی کوردستان با کۆنه‌جاش و ئه‌نفالچی و کۆنه‌به‌عسی و کۆنه‌ڕاوێژکار و کۆنه‌سیخوڕانی ڕێژیمی به‌عسی له‌ ده‌سه‌ڵاته‌که‌ی خۆی دوورخستبایه‌وه‌ و دادگایی کردبان!                                                 

سه‌رۆکی کوردستان با هێنده‌ کزۆڵه‌ و گوێڕایه‌ڵی ئه‌مه‌ریکا و عیراق و تورکیا و سووریا و ئێران و وڵاتانی عه‌ره‌ب نه‌بووایه‌!                                                                                                             

 سه‌رۆکی کوردستان با ڕێگه‌ی به‌ پتر ده‌وڵه‌مه‌ندبوونی ناڕه‌وای ده‌وڵه‌مه‌ندان نه‌دابا!

 سه‌رۆکی کوردستان با جیاوازیی چینایه‌تیی بڕێک که‌متر کردباوه‌ و ئاوڕێکی له‌ هه‌ژار و نه‌داران داباوه‌!                                                                                                                         

سه‌رۆکی کوردستان با هێنده‌ی گوێ شل نه‌کردبا بۆ کاسه‌لێس و مشه‌خۆرانی سیاسه‌ت و فه‌رهه‌نگ، که‌ مه‌به‌ستیان له‌و په‌سن و شانته‌کاندنه‌ ته‌نێ قازانج و به‌رژه‌وه‌ند و سوودی تایبه‌تی خۆیانه‌!                 

 سه‌رۆکی کوردستان با ده‌رگای دیوه‌خانه‌که‌ی بۆ خه‌ڵکی سته‌مدیده‌ و به‌شخوراو و نه‌دار و بێوه‌ژنی ئه‌نفال و دایکانی فه‌یلی و منداڵانی گازباران و خه‌ڵکانی بێکه‌س و بێده‌ره‌تان و بێپشتوپه‌نا کردبا‌وه‌ و گوێی له‌وان گرتبا، نه‌ک له‌ گوڵستان و گوڵستانه‌کانی دی، که‌ له‌ کۆمه‌ڵه‌ مفتخۆر و چلێسێک زیاتر هیچی تر نین!                                                                                                                 

سه‌رۆکی کوردستان ده‌بوو له‌وه‌ گه‌یشتبا، که‌ به‌شیکی زۆری ئه‌م ماستاوچی و کاسه‌لێسانه‌ بۆ سوودی تایبه‌تیی خۆیان ده‌سه‌ڵاتی باشووری کوردستان به‌ هه‌ڵه‌دا ده‌بن و ڕێگه‌ی پێ وێڵ ده‌که‌ن!                    

شێخ موحه‌ممه‌دی خالیسی کوڕی شێخی شاعیران، شێخ ڕه‌زای تاڵه‌بانی، له‌ نامه‌یه‌کیدا بۆ شێخ مه‌حموودی حه‌فید، شای کوردستان ده‌ڵێ:                                                                               

له‌ ڕۆژی وا پیاوێ چاتره‌ بۆ تۆ له‌ پێنجسه‌د که‌س

هه‌زاری لیره‌یێ ناکا ده‌ پاره‌ و پوول و تارانی

هه‌موویان دوژمنن، نه‌ک دۆستی تۆن ئه‌و گیپه‌خۆرانه‌

که‌ ئیمڕۆ تۆ وه‌لی نیعمه‌ت و ئاگای هه‌موویانی

هه‌موو شێر و پڵنگن وه‌قتی نانخواردن له‌ ئه‌ترافت

سمێڵبابر و کفندڕ که‌لله‌خڕ، په‌رچه‌م مه‌ریوانی

دوعات با بۆ بکه‌ن ئه‌مما به‌ ته‌دبیریان نه‌که‌ی زینهار

مه‌لا و ده‌روێش و سۆفی و شێخه‌کانی لوقمه‌ باتمانی

........................................................................

له‌به‌ر چاوت وه‌کو یه‌ک وایه‌ بێ فه‌رقن له‌ خزمه‌تتا

شه‌هێن و حاجی له‌قله‌ق، شێر و ڕێوی، مورشید و جانی

له‌ کوێت دۆزینه‌وه‌ ئه‌م کوێر و قۆڕانه‌ی له‌خوایاخی

چلۆنت که‌وته‌ خاتر مشکه‌کوێر و ورچی کوێستانی؟

که‌ر و گا خه‌رجی بار و جووته‌، هێستر ماڵی کاروانه‌

ئه‌مانه‌ نابنه‌ کوێخا و ڕه‌ئیس و میری دیوانی

به‌یارکێڵان و گای له‌ڕ، پیر و کچخواستن، ژن و ته‌دبیر

سه‌گ و جۆ، ئه‌سپ و ئێسقان، بۆق و سه‌ردار، جرج و ناوکانی

عه‌با و که‌ر، فێس و ڕێوی، ورچ و شه‌پقه‌، مێزه‌ر و مه‌یموون

حه‌یا و کوێر، شه‌رم و دۆم، قه‌حپه‌ و وه‌فا، نامووس و سۆزانی؟

شێخ ڕه‌زای تاڵه‌بانی بۆ شێخ عه‌لی برای، که‌ ئه‌و سه‌رده‌مه‌ ده‌مڕاستی تاڵه‌بانییان ده‌بێت ده‌نووسێت:                                                                                                                

بێگانه‌ هه‌موو ساحیبی جاه و جه‌به‌رووتن

بێجاره‌ برای شێخ عه‌لی موفلیس و ڕووتن

ئه‌ی شێخ عه‌لی چاکه‌ وسووقت به‌ برا بێ

باوه‌ڕ مه‌که‌ به‌م خه‌ڵقه‌ که‌ وه‌ک تووله‌ له‌دووتن

قه‌ومێ که‌ له‌ عه‌هدی پده‌رت حه‌ڵقه‌ به‌ گووش بوون

ته‌حقیقی بزانه‌ به‌خودا جومله‌ عه‌دووتن

ڕه‌حمیان نییه‌ ده‌رباره‌یی توو خزم و ئه‌قاریب

موشفیقتره‌ بێگانه‌ له‌مانه‌ که‌ عه‌مووتن

نادان و قوڕمساغ و نه‌زانن که‌ ئه‌مانه‌

گاهێ له‌ سه‌ما، گاه له‌ سه‌یری مه‌له‌کووتن

ئه‌م ته‌کیه‌ نۆشینانه، چ ده‌روێش و چ سووفی

هه‌رچه‌نده‌ به‌ دڵ موشته‌غیلی زیکر و قونووتن

وه‌ک حاجییێ مابه‌ینی سه‌فا و مه‌روه‌ به‌ ته‌عجیل

بۆ لوقمه‌ ئه‌مانیش به‌ مه‌سه‌ل یوونس و حووتن

ئه‌وه‌ی که‌ شێخ خالیسی گوتوویه‌تی و ئه‌وه‌ی شێخ ڕه‌زای مه‌زن گوتوویه‌تی، ئێستا و داهاتوویش ده‌خوات و ئه‌و گیپه‌خۆر و لوقمه‌باتمانی و سمێڵبابڕ و قوڕمساغ و که‌لله‌خڕانه‌ی ئه‌وده‌می ده‌وری شێخی حه‌فید و  ده‌وری شێخ عه‌لی تاڵه‌بانی و ئه‌مانه‌ی ده‌وری سه‌رۆکی ئێستای کوردستان، هه‌ر یه‌کن و چ جیاوازییه‌کیان له‌ نێواندا نییه‌! ساخته‌کار و مشه‌خۆر و مه‌راییکار و قۆڵبر، له‌ هه‌موو سه‌رده‌میکدا هه‌ر یه‌ک شتن!                                                                                                                     

25-8-2006

شێواندنی فه‌رهه‌نگ

شێواندنی فه‌رهه‌نگ

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

هه‌رچه‌نده‌ هه‌ر نه‌ته‌وه‌ و گه‌ل و خه‌ڵک و وڵات و کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی ئه‌م جیهانه‌، هه‌ریه‌که‌و خاوه‌نی فه‌رهه‌نگێکی تایبه‌تی خۆیانن، به‌ڵام ته‌واوی فه‌رهه‌نگه‌کانیش گرێدراوی یه‌کدین و گه‌لێک چوونیه‌کی و  هاوبه‌شیی له‌ نێوانیاندا هه‌یه‌ و کاریگه‌رییان له‌ سه‌ر یه‌کدی هه‌یه‌ و تێکه‌ڵن و دان و ستاندن، له‌ نێوانیاندا هه‌یه‌. فه‌رهه‌نگێکی سه‌دله‌سه‌دی تایبه‌ت به‌ نه‌ته‌وه‌ و گه‌ل و خه‌ڵک و وڵات و کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک، بێ ئه‌وه‌ی چ پێوه‌ندیکی به‌ فه‌رهه‌نگی نه‌ته‌وه‌ و گه‌ل و خه‌ڵک و وڵات و کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی دیکه‌وه‌ هه‌بێت و ته‌واو دابڕاو بێت له‌ فه‌رهه‌نگه‌کانی دیکه،‌ نییه‌ و چه‌ندین ڕایه‌ڵه‌ پێکیانه‌وه‌ ده‌به‌ستێته‌وه‌. فه‌رهه‌نگی ته‌واوباش و ته‌واوخراپ و فه‌رهه‌نگی خاوێن و فه‌رهه‌نگی پیس له‌ گۆڕێدا نییه. له‌ فه‌رهه‌نگێکدا باش هه‌یه‌ و خراپیش هه‌یه‌. ڕه‌نگه‌ باشیی فه‌رهه‌نگێک له‌کن فه‌رهه‌نگیکی دیکه‌ خراپ بێت و به‌ پێچه‌وانه‌یشه‌وه‌. که‌ باس له‌ که‌ڵه‌گایه‌تی ئه‌مه‌ریکا و ئه‌مه‌ریکایاندنی جیهان ده‌کرێت، مه‌به‌ست ته‌نێ داگیرکردنی له‌شکری و هێنانی تانک و تۆپ و چه‌ک و ئه‌وانه‌ نییه‌، به‌ڵکه‌ به‌ پله‌ی یه‌که‌م، بڵاوکردنه‌وه‌ و بره‌ودانه‌ به‌ فه‌رهه‌نگ و نه‌ریته‌ جڤاکییه‌ ئه‌مه‌ریکایی و ڕۆژاواییه‌کان‌، که‌ کاریگه‌رییه‌کی ده‌سبه‌جێیی و فره‌ ده‌که‌نه‌ سه‌ر خه‌ڵکی ئه‌و شوێنانه‌ی ده‌کرێنه‌ ئامانجی سیاسه‌تی ئه‌مه‌ریکا و ڕۆژاوا. دیاره‌ کوردستانیش  یه‌کێکه‌ له‌و شوێنانه‌ی، که‌ ساڵانێکه‌ وه‌به‌ر شاڵاوی هێرشی فه‌رهه‌نگی ئه‌مه‌ریکایی و ڕۆژاوایی که‌وتووه‌ و به‌و ئاراسته‌یه‌ ده‌برێت. ئه‌وه‌ هیچ، که‌ ئه‌مه‌ریکا و ڕۆژاوا بۆ خۆیان وایان ده‌وێت، ده‌سه‌ڵاتدارانی کوردستانیش، هه‌ر به‌و مێشکه‌ ده‌هزرێن و گه‌لێک خێرا به‌ره‌و باوه‌شی ئه‌و دیتنه‌ ته‌کان ده‌ده‌ن و ده‌چن. بێجگه‌ له‌ به‌رزکردنه‌وه‌ی وێنه‌ی جۆرج بووش و ئاڵای ئه‌مه‌ریکا و بڵاوکردنه‌وه‌ی بیروباوه‌ڕێکی گۆج و سه‌قه‌تی وه‌ک "ئه‌مه‌ریکا دۆستمانه‌" و "سوپاسگۆی ئه‌مه‌ریکاین" و په‌خشکردنه‌وه‌ی هه‌واڵ و ‌ ده‌نگوباسه‌کان و هه‌ڵسووڕاندنی میدیا به‌و جۆره‌ی، که‌ ئه‌مه‌ریکا پێی باشه‌ و له‌ ڕووی سیاسییه‌وه‌، له‌گه‌ڵ ڕه‌وتی بیروباوه‌ڕ و سیاسه‌تی ئه‌ودا ده‌ڕوات،  ده‌یان نه‌ریت و هزر و دیارده‌ و دیدی ژیانی ئه‌مه‌ریکاییانه‌یش، که‌ گه‌لیک نامۆن به‌ جڤاکی کورد، وه‌نێو کۆمه‌ڵه‌گه‌ی کوردستان که‌وتوون. دیاره‌ لێره‌دا مه‌به‌ست له‌ نه‌ریت و هزر و دیارده‌ و دید و ژیانی ئه‌مه‌ریکاییانه، ته‌نێ ئه‌مه‌ریکا وه‌ک ئه‌و جوگرا‌فیایه‌ی، که‌ هه‌یه‌، نییه‌، به‌ڵکه‌ ته‌واوی ڕۆژاوا و ئه‌و ڕێکخراو و گرۆ و ده‌ستانه بیانییانه‌‌یش، دیاره‌ نه‌ک هه‌مووان، ده‌گرێته‌وه‌، که‌ ئه‌مڕۆ به‌ ناوی خێرخوازی و هاریکاری و به‌رهه‌مهێنان و فێرکردن و ده‌یان ناوی دیکه‌وه‌ له‌ کوردستان جێگیرن و کار ده‌که‌ن. دیارده‌یه‌کی گه‌لێک ترسناک و دزێو و کاریگه‌ر، که‌ هێنراوه‌ته‌ نێو کوردستانه‌وه‌ و زه‌وینه‌ی بۆ خۆش ده‌کرێت و بره‌وی پێ ده‌درێت و به‌ره‌و چه‌سپاندن ده‌برێت، تێکدانی زمانی کوردییه‌، که‌ بێ هه‌ستکردن به‌ به‌رپرسیاریه‌تیی به‌رانبه‌ر فه‌رهه‌نگی کوردی و  داهاتووی کوردستان، شێواندن و ناشیرینکردنی ئه‌نجام ده‌درێت. به‌شێکی زۆری ئه‌وانه‌ی ئه‌و کاره‌ ده‌که‌ن و به‌و ئاراسته‌یه‌ هه‌نگاو ده‌نێن و زمانی کوردی به‌ره‌و ئه‌و ئاقاره‌ ده‌به‌ن، خه‌ڵکانێکی کوردن، که‌ فره‌جاران به‌ هاندانی ده‌ره‌کی و له‌ ژێر کاریگه‌ریی مێشکێکی ئاخنراوی تژیکراوی به‌های ڕۆژاواییانه‌ و واقوڕمان و سه‌رسووڕمان و حه‌په‌سان به‌رانبه‌ر پێشکه‌وتنێک، که‌ له‌ ڕۆژاوادا وه‌دیهاتووه‌، وه‌ها کارێک ده‌که‌ن. بێجگه‌ له‌وه‌ی ئه‌و تیپه‌ لاتینییه‌ی، که‌ له‌ بنه‌ڕه‌تدا تورکییه‌ و خه‌ریکه‌ له‌ کوردستان پتر و پتر په‌ره‌ی پێ ده‌درێت و خه‌ڵکی پێ فێر ده‌کرێت، وشه‌ی ناپێویستی ئه‌وروپاییش، که‌ له‌ زمانی کوردییدا به‌رانبه‌ره‌کانیان و هاوواتاکانیان هه‌ن، ده‌هێنرێنه‌ نێو زمانی کوردییه‌وه‌، ته‌نێ له‌ پێناوی نیشاندانی کورد یا کوردستان وه‌ک گه‌ل و وڵاتێکی نێزیک له‌ ئه‌مه‌ریکا و ڕۆژاوا، که‌ له‌ بنه‌ڕتیشدا به‌ مه‌به‌ستی ڕێکلام و بره‌وپێدانی کاڵا و بازاڕ و بازرگانی ده‌کرێت، یا بۆ خۆدوورخستنه‌وه‌ له‌و فه‌رهه‌نگه‌ی ده‌وروبه‌ری کوردستان له‌و جوگرافیایه‌ی کوردستانی تێدایه. نموونه‌ بۆ ئه‌م دیتنه‌ گه‌لێک هه‌ن، لێ ئه‌وه‌ی ئێستا به‌ بیری مندا دێت ئه‌م چه‌ند نموونه‌یه‌ن:                                                                                   ‌

 - نازسیتی(Naz City) نێوی گه‌ڕه‌کێکی تازه‌دروستکراوه‌ له‌ هه‌ولێر، که‌ له‌ لایه‌ن کۆمپانیای (نوورسۆی) تورکییه‌وه‌، که‌ له‌ کوردستان به‌ "نورصوی" ده‌ینووسن و بۆ خۆی به‌ تورکییش به‌(Nursoy)  ده‌نووسرێت، ناوێکی ئه‌وروپاییانه‌یه‌ و ده‌کرا له‌بری وشه‌ی سیتی(City) وشه‌ی شار، باژێڕ، گه‌ڕه‌ک، تاخ و...ی کوردی به‌کار برابا.  

- نازه‌مۆڵ(Naze Mall) نێوی بازاڕێکه‌ له ‌کوردستان و مۆڵ(Mall)  هه‌ر وشه‌یه‌کی ئه‌مه‌ریکاییه‌ و ده‌کرا  له‌بری وشه‌ی مۆڵ(Mall)، وشه‌یه‌کی کوردی وه‌ک، بازاڕ، فرۆشگه‌، گه‌وره‌بازار، گه‌وره‌فرۆشگه،‌ یا هه‌ر شتێکی دیکه‌ به‌کار برابا.

- وشه‌ی سوپه‌رمارکت(Super Market)، که‌ به‌ کوردی ده‌بێته‌(گه‌وره‌بازاڕ، گه‌وره‌فرۆشگه‌، مه‌زنه‌بازار، یا...)، باشتر نییه‌ کوردییه‌کی به‌کار ببرێت له‌بری ئه‌و وشه‌ ئینگلیزییه‌!

- نێرگزنیووز(Nergiz News)، که‌ له‌ سلێمانی وشه‌ی دوو (و) دار هه‌رگیز به‌ دوو(و) نانووسن و هه‌ر یه‌ک (و) به‌کار ده‌به‌ن، ناوی پرۆگرامێکی ته‌له‌ڤزیۆنییه‌ له‌ کوردساته‌وه‌ پێشکه‌ش ده‌کرێت، ده‌کرا له‌ بری نیووز(News) بگوترابا، نێرگزه‌هه‌واڵ و نێرگزه‌ده‌نگوباس، نێرگزه‌جاڕ یا....

- کوردستار(Kurd Star) پرۆگرامێکی ته‌له‌ڤزیۆنی کوردساته‌،  خه‌ڵکانێک تێیدا به‌شدار ده‌بن، که‌ ده‌یانه‌وێت ببنه‌ گۆرانبێژ. له‌بری وشه‌ی ستار(Star) ده‌کرا، ئه‌ستێره‌، ستێرک، هه‌ساره،‌ به‌کار برابا و پرۆگرامه‌که‌ ببوایه‌ته‌، هه‌ساره‌کورد، ئه‌ستێره‌ کورد، ستێرکه‌کورد یا....

به‌ به‌کاربردنی ئه‌و وشه‌گه‌له‌ ئه‌وروپاییانه‌، نه‌ کورد ده‌بێته‌ ئه‌وروپایی و ئه‌مه‌ریکایی و نه‌ کوردستان ده‌بێته‌ به‌شێک له‌ ئه‌وروپا و ئه‌مه‌ریکا، به‌ڵکه‌ زمانی کوردی، که‌ بۆخۆی زمانیکی هێنده‌ به‌هێز نییه‌، لاوازتر ده‌کرێت و نه‌وه‌ی داهاتووی کوردیشی پتر لێ دوور ده‌خرێته‌وه‌.

*****

پێشاندانی گؤرانی و گۆرانیبێژ و به‌رنامه‌ و پرۆگرامی تایبه‌ت به‌ مووزیک و ستران و سترانبێژ و دیداری ئه‌وان و باسی ئه‌و بابه‌تانه‌ له‌ ته‌له‌ڤزیۆنه‌ کوردییه‌کانه‌وه‌ هێنده‌ زۆرن، که‌ پشکی زۆری کاته‌کانی ئه‌و ته‌له‌ڤزیۆنانه‌یان به‌رده‌که‌وێت و هێنده‌ی گرنگیی به‌و باسانه‌ ده‌درێت و ئه‌وانه‌ پێشان ده‌درێن، که‌ به‌شێکی یه‌کجار زۆریشیان، هه‌رچییه‌ک بن، نه‌ کوردین و نه‌ مووزیکن و نه‌ هونه‌رن، هێنده‌ گرنگیی به‌ باسه‌ چاره‌نووسسازه‌کانی، وه‌ک ژیانی خه‌ڵک و گه‌نده‌ڵی کارگێڕییه‌کان و پرسه‌ کوردستانییه‌کانی وه‌ک که‌رکووک و ده‌ڤه‌ره‌کانی دیکه‌ و پارچه‌کانی دیکه‌ی کوردستان و...، نادرێت. پێشکه‌شکاری به‌رنه‌مایه‌کی ته‌له‌ڤزیۆنی که‌ناڵی"زاگرۆس"، له‌ گوتوبێژێکیدا له‌گه‌ڵ سترانبێژێکی کورددا باسی ئه‌وه‌ی ده‌کرد، که‌ هونه‌رمه‌ندانی کورد بۆ هه‌وڵی ئه‌وه‌ ناده‌ن، مووزیکی کوردی بگه‌یه‌ننه‌ ئاستی مووزیکی جیهانی به‌وه‌ی کوردیش مووزیکی په‌ب(Pub Music)، چێ بکات و گۆرانی کوردی "بپه‌بێنرێت"!. ئه‌م جۆره‌ بیرکردنه‌وه‌یه‌ نه‌ک ته‌نێ بواری مووزیک و گۆرانی گرتووه‌ته‌وه‌ و ده‌گرێته‌وه‌، به‌ڵکه‌ ئێستاکه‌ ڕوانین و تێزێکه خه‌ریکه‌ ته‌واوی بواره‌کانی ژیانی خه‌ڵکی کورد و کوردستان، ده‌گرێته‌وه‌. نه‌ ته‌نێ خه‌ڵکی کورد و کوردستان، به‌ڵکه‌ ته‌واوی جیهان، به‌ هۆی "ڕۆشنبیر" و "ڕووناکبیر"ی خۆفرۆش و مێشکشڵه‌قاوی  ئه‌وروپایێنراو و ڕۆژاوایێنراوه‌وه‌،  له‌ به‌رده‌م مه‌ترسیی و هه‌ڕه‌شه‌ی تواندنه‌وه‌ و سڕینه‌وه‌ی‌ فه‌رهه‌نگه‌خۆماڵییه‌که‌ی خۆیاندان و ئه‌وروپاییاندن و ئه‌مه‌ریکاییاندنی ته‌واوی بیر و به‌ها و نه‌ریت و هه‌موو شته‌کانی خۆیاندان.

دانیشتووانی جیهان، خه‌ڵک، وڵاتان، نه‌ته‌وه‌کان، گه‌لان، به‌ جیاوازییه‌کانیانه‌وه‌ جوانن.  مووزیک و خۆراک و پۆشاک و زمانانی ئه‌فریقاییان به‌ ڕه‌شپێستانی ئه‌فریقاییه‌وه‌ جوانن. چینییه‌ک، ئیندیانێک، ئه‌بۆریجینیک، ماورییه‌ک، عه‌ره‌بێک، هیندییه‌ک، قه‌ره‌چێک، کوردێک...به‌ تایبه‌تمه‌ندییه‌کانی خۆیانه‌وه‌ جوانن. ئیسپانیۆلییه‌ک به‌ فلامێنکۆ و سکۆتلاندییه‌ک به‌ دا‌مه‌ن و مه‌شکه‌مووزیک و عه‌ره‌بێک به‌ ڕه‌بابه‌ و عوود و دشداشه‌ و ئه‌فریقاییه‌ک به‌ سه‌ما و جلی ڕه‌نگامه‌ و گوڵگوڵ و فارسێک به‌ سێتار و نه‌ی و مه‌قام و کوردێک به‌ ڕانه‌ک و چۆخه‌ و شاڵ و شه‌پک و قه‌تار و لاوک و حه‌یرانه‌که‌ی خۆیه‌وه جوانه‌. چی له‌وانه‌ ده‌په‌بێنرێت و که‌ی جوانن ئه‌گه‌ر بپه‌بێنرێن!‌ ئه‌گه‌ر هه‌رچی خه‌ڵک و گه‌ل و نه‌ته‌وه‌ی جیهانه‌ ده‌ستبه‌رداری مووزیک و خۆراک و پۆشاک و زمان و فه‌رهه‌نگه‌کانی خۆیان بوون و هه‌موویان کرد به‌ په‌ب و ڕۆک و هه‌موو جۆره‌ خۆراکێکی ئه‌مه‌ریکایی یا ئه‌وروپاییان خوارد و هه‌موو پانتۆڵ و چاکه‌ت و دامه‌نیان پۆشی و هه‌موو به‌ ئینگلیزی په‌یڤین و هه‌موو هاتوچۆی کڵێسه‌یان کرد، ئیدی چ جوانی و خۆشییه‌ک له‌ ژیان و له‌ جیهاندا ده‌مێنێته‌وه‌!

ماوه‌یه‌ک، که‌ کاری مامۆستایه‌تیم ده‌کرد، له‌ خوێندنگه‌ی تووره‌به‌ری(Tureberg), که‌ یه‌کێک بوو له‌ خوێندنگه‌کانی گه‌ڕه‌کی سۆللنتوینا(Sollentuna) ی شاری ستۆکهۆڵم، پۆلێکی خوێندکارم هه‌بوو، زمانی سوێدیم پێ ده‌گوتنه‌وه‌. ئه‌و خوێندکارانه‌ لاوانی ته‌مه‌ن نێوان 13 و 14 ساڵ تا ده‌وروبه‌ری 18 ساڵ و ئه‌وانه‌ بوون. پۆلێکی تیکه‌ڵ بوو، ئه‌لبانی، کورد، سۆمالی، گامبیایی، عه‌ره‌ب و... تێدا بوون. مامۆستایه‌کی پیره‌ژنی سوێدی دوای ماوه‌یه‌ک بوو به‌ هاوکارم و جارجار ده‌هات و ماتماتێکی به‌ بڕێک له‌و خوێندکارانه‌ ده‌گوته‌وه‌. نیوه‌ڕوان کاتی نانخواردن، ده‌بوو ئه‌و مامۆستایه‌ یا من یا هه‌ردووکمان له‌گه‌ڵ ئه‌و خوێندکارانه‌ بچینه‌ جێی نانخواردن هه‌ر له‌ نێو خویندنگه‌که‌مان و له‌وێ نانیان له‌گه‌ڵ بخۆین و چاودێری و ئاگادارییشیان بکه‌ین. یه‌ک دوو جار ئه‌و مامۆستا پیره‌ژنه‌ سوێدییه‌ به‌ ته‌نێ له‌گه‌ڵ ئه‌و منداڵانه‌ ‌چووه‌ جێی خواردن و که‌ ‌هاته‌وه‌  هه‌را و ده‌نگه‌ده‌نگ و به‌زمێکی قه‌وماند و هێنایه‌ گۆڕێ، مه‌گه‌ر هه‌ر خۆی کردبێتی. که‌ ‌هاتنه‌وه‌ پیره‌ژن تووڕه‌ ‌بووبوو و ده‌می ته‌ته‌ڵه‌ی ده‌کرد و هه‌زارویه‌ک شتی ده‌گوت. تووڕه‌بوونه‌که‌ی به‌ سه‌ر یه‌كێک له‌و خوێندکارانه‌دا، که‌ خه‌ڵکی گامبیا بوو و‌ ناوی"دودوو" بوو، هه‌ڵده‌ڕشت. دودوو، کوڕێکی لاوازی ڕه‌شپێستی هێمن و له‌سه‌رخۆ بوو. له‌ کاتی نانخواردندا، دودوو به‌ ده‌ست و به‌ نووکی قامکه‌کانی نانی ده‌خوارد و ده‌ستی به‌ ناو ده‌ورییه‌که‌ی به‌رده‌میدا ده‌سووڕانده‌وه‌ و وای نه‌ده‌کرد، که‌ هه‌ر له‌به‌رده‌م خۆیه‌وه‌ بخوات. دودوو، که‌ به‌ ڕێگه‌یشدا ده‌ڕۆیشت، بۆ خۆی فیکه‌ی ده‌کێشا و جارجار بازی ده‌دا و ده‌ست و لاقی ده‌جووڵاندنه‌وه‌. پیره‌ژنه‌ سوێدییش به‌و کرده‌وانه‌ی دودوو تێکده‌چوو و پێیوابوو، ئیدی به‌وه‌ دنیا تێکده‌چێت. من ده‌مزانی دودوو وا ده‌کات و به‌و جۆره‌ ده‌خوات و به‌لای منه‌وه‌ کارێکی ئاسایی بوو و ئه‌وه‌ که‌سایه‌تی دودوو بوو و ئه‌وه‌یشی ده‌یکرد، به‌شێک بوو له‌ فه‌رهه‌نگی خۆی و وڵات و خه‌ڵکه‌که‌ی. پیره‌ژن سکاڵای لای من ده‌کرد، به‌و حیسابه‌ی منیش بیانیم و سه‌ر به‌ فه‌رهه‌نگێکم وه‌ک ئه‌وه‌ی دودوو یا نێزیکم لێیه‌وه‌ و ده‌یگوت :"قسه‌ له‌گه‌ڵ دودوودا بکه‌ با ئه‌و به‌زمه‌ نه‌کات، ئه‌وه‌ کارێکی ناشیرینه‌ و ئه‌وه‌ ئه‌وروپاییانه‌ نییه‌ و ئه‌وه‌ خه‌ڵکی بێفه‌رهه‌نگ ئه‌و کارانه‌ ده‌که‌ن و ئه‌وه‌ کاری خه‌ڵکانی دواکه‌وتووه‌ و من جارێکی دیکه‌ ڕێگه‌ی ناده‌م له‌وێ نان بخوات و ده‌ری ده‌که‌م..". منیش به‌ پیره‌ژنم گوت:"تۆ ده‌زانیت دودوو خه‌ڵکی کوێیه‌!". گوتی:"ئه‌ی چۆن نازانم خه‌ڵکی گامبیایه‌". گوتم:"ده‌ی باشه‌ گامبیا له‌ کوێیه‌!". گوتی:"چییه‌ گاڵته‌م پێ ده‌که‌یت، گامبیا له‌ ئه‌فریقایه‌". گوتم:"ده‌زانی دودوو له‌ گامبیا خه‌ڵکی کوێیه‌!". گوتی:"خه‌ڵکی گوندێکی زۆر گچکه‌ی دووره‌ شاره‌". گوتم:"ده‌زانی دودوو پێش هاتنی بۆ سوێد چ کاره‌ بووه‌!". گوتی:"به‌رخه‌له‌وان و شوان بووه‌". گوتم:"ده‌ی ئیتر چی، خۆت به‌رسڤی هه‌موو پرسیاره‌کانت دایه‌وه‌، ده‌ته‌وێ دودوو به‌م ماوه‌ که‌مه‌ی لێره‌یه‌ فیری چه‌قۆ و چنگاڵ بێت و واز له‌ فیکه‌کێشان بهێنێت. دودوویه‌کی گوندیی شوان، که‌ له‌گه‌ڵ سروشت و بزن و مه‌ڕ و چۆڵه‌وانیدا مه‌زن بووه‌ و هه‌ر به‌و جۆره‌ خۆراکی خواردووه‌ و هه‌ڵسوکه‌وتی کردووه‌، ده‌ته‌وێت چی بکات. ئه‌و هه‌ر ئه‌و زمان و شێوه‌ جووڵانه‌وه‌ ده‌زانێت و ئه‌وه‌ به‌شێکه‌ له‌ فه‌رهه‌نگی خۆی و وڵاته‌که‌ی و مرۆڤ ده‌بێ تێی بگات و قه‌‌بووڵی بکات. دودوو و هه‌موو دودووه‌کانی دیکه‌یش شانازی به‌ فه‌رهه‌نگی خۆیانه‌وه‌ ده‌که‌ن و هیج مه‌رجیش نییه‌ ئه‌مه‌ی تۆی ئه‌وروپایی ڕاست و دروست  بێت و ئه‌وه‌ی ئه‌و هه‌ڵه‌ بێت. بؤ ده‌بی وابێت و کێ ئه‌و پێوه‌ره‌ی داناوه‌! هه‌رکه‌سه‌و فه‌رهه‌نگی خۆی پێ ڕاسته‌ و هه‌مووانیش ڕاستن له‌ بۆچوونه‌کانیاندا‌". ئیدی پیره‌ژن ئه‌گه‌ر هه‌ر یه‌ک دودووی ده‌ناسی و له‌ یه‌ک دودوو تووڕه‌ بوو، ته‌واوی بیانییانی، به‌ منی هاوکاریشیه‌وه‌ لێ بووین به‌ دودوو.

18-8-2006

نه‌مانی ده‌سه‌ڵاتی دیکتاتۆر و گه‌نده‌ڵ به‌ قازانجی خه‌ڵکه‌

نه‌مانی ده‌سه‌ڵاتی دیکتاتۆر و گه‌نده‌ڵ به‌ قازانجی خه‌ڵکه‌

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

له‌ ساڵی 1991ه‌وه‌ تا ئێستا دوو حیزبی کوردستانی(پارتیی و یه‌کیه‌تیی) بۆخۆیان ده‌سه‌ڵاتداری به‌شێکی باشووری کوردستانن و کۆنترۆڵی هه‌موو بواره‌کانی ژیانی ئه‌و به‌شه‌، سیاسه‌ت، ئابووری، فه‌رهه‌نگ، له‌شکری، جڤاکی و...، ده‌که‌ن. ئه‌وان هه‌ر له‌ ڕۆژی یه‌که‌می ده‌سه‌ڵاتگرتنه‌ده‌ستیانه‌وه‌ تا ئه‌مڕۆ و به‌ ئاراساته‌کردنێکی ئه‌مه‌ریکاییانه‌ و ڕۆژاواییانه‌ و وڵاتانی دیکه‌ی سه‌رمایه‌داری، که‌ بۆ خۆیان به‌رژه‌وه‌ند و سوود و مه‌به‌ستی تایبه‌تی خۆیان له‌و بواره‌دا هه‌یه‌، به‌ نێوی بازاڕی ئازاده‌وه‌، که به‌ هه‌ڵه‌ و شێوه‌یه‌کی چه‌وت به‌کار ده‌برێت،‌ کوردستانیان کردووه‌ به‌ بازاڕێکی کراوه‌ی بێسه‌روبه‌ر و بێکۆنترۆڵ و پاشکۆیه‌کی بێبه‌رهه‌می وڵاتانی ده‌وروبه‌ری کوردستان. بازاڕێک، که‌ قاچاخچی و دز و سه‌رمایه‌داری چاوچنۆک و قرچۆک و کرێت، به‌ ئاره‌زووی خۆیان و به‌ به‌شداریی ده‌سه‌ڵات، چۆنیان بوێت به‌و جۆره‌ خه‌ڵکی ئاسایی و هه‌ژاری کوردستان هه‌ڵده‌خه‌ڵه‌تێنن. گه‌لی کوردستان له‌ گه‌لێکی به‌رمه‌مهێنه‌ر و خاوه‌ن ئابوورییه‌کی کشتوکاڵیی به‌هێزه‌وه‌، کردووه‌ته‌ گه‌لێکی مشه‌خۆر و ته‌نبه‌ڵ و بێبه‌رهه‌م و به‌کاربه‌ر و کڕیار و مووچه‌خۆر و وڵاته‌که‌یشیان کردووه‌ته‌ ته‌نبه‌ڵخانه‌یه‌کی گه‌وره‌، که‌ خه‌ڵک چاوی له‌ دووی مووچه‌ و ئازووقه‌ی نه‌وت به‌رانبه‌ر به‌ خۆراکه‌. کوردستان له‌ وڵاتێکی به‌رهه‌مهێنه‌ری سه‌وزه‌ و میوه‌وه‌، ئێستاکه‌، وڵاتێکی هاورده‌ و هێنه‌ری سه‌وزه‌ و میوه‌یه‌. له‌ وڵاتێکی ئاژه‌ڵداره‌وه‌ ئێستاکه گۆشت و خوری و پێستی له‌ ده‌ره‌وه‌ی کوردستانڕا بۆ دێت.‌  له‌ وڵاتێکه‌وه‌، که‌ خه‌ڵکه‌که‌ی کارا بوون و ته‌واوی پێویستییه‌کانی خۆیان دابین ده‌کرد و خۆیان خزمه‌تی خۆیان ده‌کرد، ئێستاکه کارگه‌ر له‌ وڵاتانی ده‌وروبه‌ره‌وه‌ ده‌هێنرێن و کاره‌که‌ری ژنان بۆ خزمه‌تی ماڵه‌ ده‌وڵه‌مه‌ندان له‌ تایلاند و فیلیپپینڕا ده‌هێنرێن. ڕاسته‌ به‌عس و ڕێژیمی عیراق به‌ وێرانکردنی گونده‌کانی کوردستان و خڕکردنه‌وه‌ی گوندنشینان، له‌ چه‌ند ئۆردووگه‌یه‌کی زۆره‌ملێدا و ڕاگواستنیان بۆ ئه‌م باژێڕ و ئه‌و‌ شارۆچکه‌ و به‌ ئه‌نفال و ڕووخاندنی کوردستان و به‌ عه‌ره‌باندن و به‌عساندن و ته‌واوی ئه‌وانه‌، ژێرخانی ئابووری کوردستانیان داته‌پاند و ڕووخاند و بنه‌ڕه‌تی کۆمه‌ڵگه‌ی ده‌رۆزه‌کار و مشه‌خۆر و بێبه‌رهه‌میان دانا و ئه‌و کاره‌یشیان به‌ مه‌به‌ست و بۆ له‌نێوبردنی گه‌لی کوردستان و کاولکردنی کوردستان ده‌کرد‌، به‌ڵام ده‌سه‌ڵاتدارانی کوردستان، که‌ وا زیاتر له‌ 15 ساڵه‌ فه‌رمانڕه‌وای کوردستانن، بۆ خه‌ڵک، مه‌به‌ستم زۆرینه‌ی خه‌ڵکه‌، بۆ گه‌ل، نه‌ک بۆ سه‌رته‌ڵ و ده‌سته‌بژاری نێو جڤاکی کوردستان، چییان کردووه‌ و وڵاتیان به‌ره‌و چ ئاقارێک بردووه‌! ده‌سه‌ڵاتدارانی کوردستان له‌بری دروستکردنه‌وه‌ی ژێرخانی ئابووری و به‌شدارکردنی ته‌واوی تاکه‌کانی گه‌ل له‌و‌ کاره‌دا و کاراکردنی هه‌موو مرۆڤێکی کوردستان و ده‌ستپێکردن به‌ شته‌ هه‌ره‌پێویست و گرنگه‌کانی ژیانی خه‌ڵک، هاتن چێنێکی ده‌وڵه‌مه‌ندی مشه‌خۆری دزیان، که‌ به‌شێکیان پیاوانی ده‌سه‌ڵات و ده‌ستوپێوه‌ندی خۆیانن و به‌شێکیشیان ده‌وڵه‌مه‌ند و پاره‌داری قۆڵبڕی وڵات و ده‌رێی کوردستانن، هێنایه‌ گۆڕێ و گه‌لی کوردستان و کوردستانیان پێ ڕووتانده‌وه‌‌. هه‌ر ده‌سه‌ڵاتێک له‌ جیهاندا ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستی خزمه‌تی خه‌ڵک و پێشخستنی وڵات بێت، ئه‌وا پێش هه‌ر شتێک بیر له‌ ژێرخانی ئابووری و پێویستییه‌ بنه‌ڕه‌تی و گرنگه‌کانی وڵات و خه‌ڵک ده‌کاته‌وه‌. ‌خه‌ڵک که‌ نانی نه‌بێت‌ بیخوات، ئه‌له‌کتریکی نه‌بێت ماڵه‌که‌ی پێ ڕووناک بکاته‌وه‌ و خۆی پێ فێنک و گه‌رم بکاته‌وه‌ و به‌نزینی نه‌بێت‌ بۆ ئۆتۆمبیل و ماشێنی دیکه‌ی‌ به‌کار ببات و نه‌فتی نه‌بێت بۆ سووته‌مه‌نی زستانی و خانووی نه‌بێت‌ تێدا بژی و دوکتۆری نه‌بێت چاره‌سه‌ری ده‌رده‌کانی بکات و له‌بری ده‌رمانی نوێ و باش ده‌رمانی له‌کارکه‌وتوو و کاتبه‌سه‌رچووی بخرێته‌ به‌رده‌ست و پێ بفرۆشرێت و کۆڵانی شاره‌که‌ی هه‌موو قوڕ و چڵپاو بێت و  پۆلی خوێندنی خوێندنگه‌ی منداڵه‌که‌ی په‌نجه‌ره‌ی پێوه‌ نه‌بێت‌ و سه‌رمای زستان له‌ منداڵه‌که‌ی بدات و خۆراکی کۆن و پڕژار و ده‌رمانی تورکیا و سووریا و مسر و ئێران و عیراق و کوێ و کوێی بدرێتێ و له‌ ترسی ده‌سه‌ڵات له‌ پێستی خۆیدا نه‌وێرێت بجووڵێته‌وه‌ و له‌ سه‌ر بچووکترین گازنده‌ ده‌مکوت بکرێت و...، هوتێلی 400 میلیۆن دۆلاری و زانستگه‌ی ئه‌مه‌ریکایی 300 میلیۆن دۆلاری و شاری خه‌ونه‌کان و نازه‌مۆڵ و نازسیتی و خانووی گه‌شتوگوزار و ده‌یان پرۆژه‌ی بێکه‌ڵکی دیکه‌ی، که‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی کوردستان ده‌یکه‌نه‌وه‌ و دایده‌مه‌زرێنن و که‌ ته‌نێ به‌ قازانجی ده‌وڵه‌مه‌ندان و ده‌سه‌ڵاتداران و سه‌رمایه‌دارانن و هیچی تر، بۆ چییه‌! ئه‌و ملیاران دۆلاره‌ی بۆ ئه‌و شته‌ بێکه‌ڵکانه‌ ده‌ڕوات گه‌لێک له‌ بودجه‌ی ده‌یان له‌ وڵاتانی جیهان، که‌ ده‌وڵه‌تن و خاوه‌نی چه‌ندین میلیۆن دانیشتووانن و سه‌دان ده‌سگا و دامه‌زراویان هه‌یه‌، زیاتره‌.  ده‌سه‌ڵات و سه‌رمایه‌دارانی کوردستان هه‌ردوو  هاوپشکن و کاره‌کانیان پێکه‌وه‌ ئه‌نجام ده‌ده‌ن. مووچه‌ و زه‌وی و خانوو و موڵک و سامانی ده‌سه‌ڵاتداران و مڵومووشکه‌رانی ده‌وروبه‌ریان، که‌ له‌ ئه‌نجامی دزی و داگیرکردن و که‌ڵه‌گایی و به‌ نێوی کوردایه‌تی و خه‌بات و شؤڕشه‌وه‌ پێکه‌وه‌یان ناوه‌ و خڕیانکردووه‌ته‌وه‌، هێنده زۆر و بێتامه‌، که‌ ئیدی له‌وه‌ ده‌رچووه‌ له‌ گوتارێکدا بتوانرێت باسی لێوه‌ بکرێت. تا ڕێژیمی به‌عس هه‌بوو و سه‌ددام حوسه‌ین مابوو، ئه‌وان(ده‌سه‌ڵاتدارانی کوردستان) به‌نێوی به‌ره‌وڕووبوونه‌ی دوژمن و داگیرکاره‌وه‌ فریوی خه‌ڵکیان ده‌دا. ساڵانێک به‌نێوی شه‌ڕی براکوژی و خۆکوژی و یه‌کترکوشتنه‌وه‌ کڵاویان ده‌نایه‌ سه‌ر خه‌ڵک. ئێستایش به‌ نێوی ئه‌وه‌ی ده‌ڤه‌ره‌کانی که‌رکووک و خانه‌قین و شنگال و ئه‌وانه‌ ده‌گێڕنه‌وه‌ سه‌ر هه‌رێمی کوردستان و خاڵی 140ی ده‌ستوور جێبه‌جێ ده‌که‌ن و به‌ نێوی یه‌کخستنه‌وه‌ی کارگێڕییه‌کانی هه‌ولێر و سلێمانی و فڵانه‌ جڤین و سه‌د به‌زمی دیکه‌وه،‌ خه‌ڵکی کورد ده‌خاپێنن.                                                                                                               

ڕاپه‌ڕین و خۆپێشاندانه‌کانی که‌لار و هه‌ڵه‌بجه‌ و کفری و چه‌مچه‌ماڵ و ده‌ربه‌ندیخان و  زه‌ڕایه‌ن و ئاکرێ، که‌ ده‌سه‌ڵاتدارانی کوردستان وه‌ک هه‌ر ڕێژیمێکی دیکتاتۆر و دژه‌گه‌ل، به‌ گولله‌ وه‌ڵامیان داونه‌وه‌ و هه‌ر خۆپێشاندانێکی دیکه‌یش، که‌ له‌ هه‌ر کوێیه‌کی کوردستان‌ ده‌کرێت، نیشانه‌ی ناڕه‌زایی و بێزاری و تووڕه‌بوونی خه‌ڵکه،‌ له‌ ڕێژیمێکی گه‌نده‌ڵ و هه‌ڵخه‌ڵه‌تێنه‌ر و دز و نیشانه‌ی ئاگایی خه‌ڵکه‌ له‌ به‌شخوراوییان و له‌و دزی و ساخته‌کارییه‌ی، که‌ ده‌سه‌ڵات ده‌یکات و نیشانه‌ی نادادی و ناڕه‌وایی و سته‌مێکه‌، که له‌ کوردستان باڵاده‌سته‌ و فه‌رمانڕه‌وا. ده‌سه‌ڵات هیچ به‌رنامه‌ و نه‌خشه‌ و کارنامه‌یه‌کی بۆ چاره‌سه‌رکردنی ئه‌و قه‌یران و کێشانه‌ی گه‌لی کوردستان پێ نییه‌ و دانه‌ناوه‌ و هه‌ر به‌ڵێنێکیش داویه‌تی و ده‌یدات، ته‌نێ قسه‌ی بۆش و بێبه‌ر بووه و هه‌ر وایش ده‌بێت‌. ده‌سه‌ڵات هه‌موو جارێک به‌ هه‌ندێک قسه‌ی لووس و وشه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانییانه‌ی زه‌ق و هه‌ستبزوێن، یاری به‌ هه‌ستی خه‌ڵکه‌که‌ ده‌که‌ن و له‌ جۆش و گه‌رمی و هه‌ڵچوونیان سارد ده‌که‌نه‌وه‌ و ده‌یانگێڕنه‌وه‌ قاوغی خۆیان و هیچیشیان بۆ ناکه‌ن. خه‌ڵکی سته‌مدیده‌ و به‌شخوراوی کوردستان به‌ هه‌ر جۆر و شێوازێک ناڕه‌زایی خۆیان ده‌ربڕن و به‌رانبه‌ر ده‌سه‌ڵات ببنه‌وه‌، مافی خۆیانه‌، چونکه‌ ده‌سه‌ڵات، ده‌سه‌ڵاتی چینی ده‌وڵه‌مه‌ند و سه‌رمایه‌دار و بۆرژوازی کوردستانه‌ و  ته‌نێ له‌ خه‌می ده‌وڵه‌مه‌ندتربوونی خۆی و پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی دزه‌کاندایه. تاکه‌ جیاوازییه‌کی ده‌سه‌ڵاتی ئێستای کوردستان له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتی ده‌وڵه‌ته‌ داگیرکاره‌کانی کوردستان و ڕێژیمگه‌لی دیکه‌ی دیکتاتۆریدا، هه‌ر ئه‌وه‌یه‌، که‌ ئه‌م به‌ کوردی قسان ده‌کات و ئه‌وان به‌ زمانی دیکه‌. ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ له‌ کوردستان ڕووده‌دات، قه‌یرانی ده‌سه‌ڵاتێکه‌، که‌ نوێنه‌ری خه‌ڵک نییه‌. کێشه‌ی ده‌سه‌ڵاتێکه‌، که‌ هیچی هاوبه‌شی له‌گه‌ڵ خه‌ڵکدا نییه‌ و نێوانی ئه‌و و خه‌ڵک، گه‌لێک له‌یه‌که‌وه‌ دووره‌ و بوونی ئه‌و، به‌و جۆره‌ی که‌ هه‌یه‌، بووه‌ته‌ هۆی ئافراندنی کێشه‌ و قه‌یران بۆ خه‌ڵک. چاره‌سه‌رێکی یه‌کلاکه‌ره‌وه‌ و بنبڕ و مسۆگه‌ر، که‌  به‌ قازانجی خه‌ڵکی هه‌ژار و ئاسایی و چێنه‌کانی خواره‌وه‌ی گه‌لی کوردستان بێت و  خزمه‌ت به‌وان بکات، بۆ ئه‌و قه‌یران و کێشه‌یه‌ی کوردستانی تێدا ده‌ژی و که‌ ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ی ئێستایش ئه‌وه‌ی پێ نییه‌ و نایکات،  به‌رده‌وامبوونی ڕێپێوان و خۆپێشاندان و ناڕه‌زاییه‌کانه‌، تا ڕاده‌ی ئه‌وه‌ی‌ ده‌بێته‌ ڕاپه‌ڕینێکی جه‌ماوه‌ری و سه‌رتاسه‌ری و ته‌واوی باشووری کوردستانی ده‌گرێته‌وه‌.  ئه‌وده‌م ئیدی هیوای وه‌لانانی ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ فه‌رمانڕه‌وا گه‌نده‌ڵه‌ و هێنانه‌ سه‌رکاری ده‌سه‌ڵاتی گه‌ل و ده‌سه‌ڵاتێکی نیشتمانپه‌روه‌ر و وڵاتپارێز و له‌ خه‌ڵکه‌وه‌ بۆ خه‌ڵک، نێزیک ده‌بێته‌وه‌ و دێته‌ دی. ده‌سه‌ڵاتدارانی ئێستای کوردستان ده‌بوو ئه‌وه‌یان زانیبا، که‌ له‌نێوچوونی فڵانه‌ دیکتاتۆر و فڵانه‌ ڕێژێمی سه‌رکوتکار و دژه‌گه‌ل و فڵانه‌ دز و ساخته‌کار و گه‌نده‌ڵ و چه‌وسێنه‌ر و داپڵۆسه‌ر و مشه‌خۆر، که‌ بۆ خۆیشیان له‌و جۆره‌ن، زه‌نگی ئاگادارکردنه‌وه‌یه‌که‌، بۆ  هه‌موو ڕێژیم و ده‌سه‌ڵاتێکی له‌و جۆره،‌ و نه‌مان و داڕووخان و له‌نێوچوونیان، نیشانه‌ی ئه‌وه‌یه‌، که‌ ئیدی نۆره‌ی له نێوچوون و گیانکێشانی ئه‌مانیش هاتووه.                                                                                                                        

ده‌ڵێن کابرایه‌ک، که‌ زۆری دڵ به‌ ژیان و دنیا خۆش ده‌بێت، ئه‌و ڕۆژه‌ی کاتی مردن و  ڕۆژته‌واوبوونی دێت، عیزرائیلی لێ وه‌ژوور ده‌که‌وێت، بۆ ئه‌وه‌ی گیانی بکێشێت و بیمرێنێت. کابرا له‌ عیزرائیل ده‌پرسێت:"تۆ کێیت و چیت لێم ده‌وێت و بۆچی هاتوویت؟". عیزرائیلیش پێی ده‌ڵێ، که‌ ئه‌و عیزرائیله‌ و چونکه‌ ڕۆژی ته‌واو بووه‌، هاتووه‌ گیانی بکێشێت. کابرا ده‌ڵێ:"جا چۆن وا ده‌بێ، تۆ ده‌بوو پێش هاتنت ئاگادارت کردبامه‌وه‌ و پێت گوتبام، تا من خۆم ئاماده‌ کردبا و ئه‌وده‌می تۆیش کاری خۆت کردبا" و زۆری لێ ده‌پاڕێته‌وه‌ و داوای لێ ده‌کات، که‌ وازی لێ بهێنێت و مردنه‌که‌ی دوا بخات بۆ کاتێکی تر. عیزرائیلیش به‌ گوێی ده‌کات و ده‌ڵێ:" باشه‌ ئه‌مجاره‌ لێت خۆش ده‌بم، به‌ڵام جارێکی دی، که‌ هاتمه‌وه‌ ئیتر ته‌واو و بێ ئه‌ملا و ئه‌ولا گیانت ده‌کێشم". کابرا به‌و کاره‌ی عیزرائیل دڵخۆش ده‌بێت و ژیانی به‌رده‌وام ده‌بێت. چه‌ند ساڵێک به‌ سه‌ر ئه‌و هاتنه‌ی عیزرائیلدا تێده‌په‌ڕێت و له‌و ماوه‌یه‌یشدا، هه‌ر جاره‌و که‌سێک له‌ ناسیاو و هاوماڵ و هاوسێی کابرا ده‌مرێت و پرسه‌ی بۆ داده‌نرێت و کابرای له‌مه‌ڕ خۆیشمان ده‌چێته‌  زۆرێکی ئه‌و پرسانه‌ و ئه‌لفاتیحای خۆی ده‌خوێنێت و دێته‌ ده‌رێ. ڕۆژێکیان، که‌ ئیدی کاتی دیاریکراوی مردنی کابرا دێت، عیزرائیل خۆی ده‌کات به‌ ماڵی کابرادا. کابرا دیسان لێی ده‌پرسێته‌وه‌، که‌ کێیه‌. عیزرائیل خۆی پی ده‌ناسێنێته‌وه‌ و پێی ده‌ڵێت، که‌ بۆ گیانکێشانی هاتووه‌. کابرا تووڕه‌ ده‌بێت و ده‌یکات به‌ هه‌را و بۆڵه‌بۆڵ و ده‌ڵێ:" بۆ پێشتر ئاگادارت نه‌کردمه‌وه‌ و پێت نه‌گوتم و چۆن ده‌بێ ئاوا له‌پڕ بێیت!". عیزرائیل ده‌ڵێ:"مه‌گه‌ر ئاگادارم نه‌کردوویه‌وه‌". کابرا ده‌ڵێ:"کوا!". عیزرائیل ده‌ڵێ:"له‌ بیرته‌ فڵانه‌ حاجی مرد و فڵانه‌ هاوسێت مرد و فڵانه‌که‌س مارپێوه‌دا و مرد و فڵانه‌ پیره‌مێرد مرد و فڵان که‌وته‌ ئاوه‌وه‌ و خنکا  و فڵانه‌ پیره‌ژن مرد و فڵانه‌ ناسیاوت مرد و فڵان له‌ سه‌ربان به‌ربووه‌وه‌ و مرد و فڵانه‌ خزمت مرد و فڵانی ئامۆزات و فڵان به‌ر گولله‌ که‌وت و کوژرا و فڵان و... !". کابرا ده‌ڵێ:"به‌ڵێ، هه‌مووم له‌بیره‌". عیزرائیل ده‌ڵێ:" ده‌ی مردنی ئه‌وانه‌ هه‌موو ئاگادارکردنه‌وه‌ بوون بۆ تۆ و ده‌بوو تۆیش تێگه‌یشتبای، که‌ ئیدی نۆره‌ی‌ تۆیش وا هات". ئیتر کابرا چاری نامێنێت و خۆ به‌ عیزرائیل ده‌سپێرێت و ئه‌ویش ڕێکوڕه‌وان گیانی ده‌کێشێت. ‌                                                                                                            

11-8-2006

خوێندنه‌وه‌یه‌کی هه‌ڵه‌ی مێژوویه‌کی چه‌وت‌

خوێندنه‌وه‌یه‌کی هه‌ڵه‌ی مێژوویه‌کی چه‌وت‌

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی‌

له‌تیف هه‌ڵمه‌تی شاعیر، له‌ دیدارێکیدا که‌ ئه‌حمه‌د میره‌ و هێمن باقر له‌ که‌رکووک و بۆ گۆڤاری لڤین له‌گه‌ڵیدا کردوویانه‌ و له‌ لاپه‌ڕه‌کانی 46-51ی گۆڤاری "لڤین"دا، که‌ له‌ سلێمانی ده‌رده‌چێت، بڵاوکراوه‌ته‌وه‌، باس له‌ شیعر و ئه‌ده‌ب و به‌رهه‌مه‌کانی خۆی و ئه‌زموونی شیعری خۆی و گرۆی کفری و ئه‌و بابه‌تانه‌ ده‌کات. من کارم به‌ سه‌ر ئه‌و لایه‌نانه‌یه‌وه‌ نییه‌، چونکه‌ ئه‌وه‌یان کاری من نییه‌ و کورد گوته‌نی"نان بۆ نانه‌وا و گۆشت بۆ قه‌سساب". ئه‌وه‌ی بۆ من جێی ڕامان و سه‌رنجه‌ ئه‌وه‌یه‌، که‌ له‌ هه‌ندێک له‌ وه‌ڵامه‌کانیدا هه‌ڵمه‌ت وه‌ها ده‌ڵێت:"له‌ کۆتایی شه‌سته‌کاندا له‌ شه‌ست و شه‌شه‌وه‌ فکری (ماوستی تۆنگ) که‌وته‌ کوردستانه‌وه‌. ئێمه‌ خۆمان به‌ یه‌کێک له‌و گوڵانه‌ ده‌زانی که‌ ماوتسی تۆنگ ده‌یوت لێگه‌ڕێن با بکرێنه‌وه‌. من خۆم کتێبی ماوتسی تۆنگم له‌ به‌غداوه‌ ده‌هێنا بۆ کفری و ده‌مویست بیری(ماوتسی تۆنگ) له‌ کفری بڵاوبێته‌وه‌...من وه‌ک لایه‌نگر له‌گه‌ڵ جه‌ماعه‌تی مه‌کته‌بی سیاسیدا بووم...یه‌که‌م به‌یاننامه‌ که‌ باسی نوێگه‌ری بکات له‌ ساڵی(69)دا له‌ گۆڤاری(ڕزگاری)دا من بڵاوم کرده‌وه‌، که‌ باڵی چه‌پی شۆڕشی ئه‌یلوول ده‌ریده‌کرد..."[1].                                                                     

جه‌لالییان، هه‌ر له‌ ده‌سپێکی1964ه‌وه‌، که‌ سه‌نگه‌ری شۆڕشی گه‌لی کوردستانیان چۆڵکرد و ڕوویانکرده هه‌مه‌دان و تارانی ساواک و ‌له ‌1966ه‌وه‌، که‌  به‌ شێوه‌یه‌کی ڕه‌سمی و ئاشکرا که‌وتنه‌ به‌غدا و ده‌ستیان به‌ کاری حیزبی و سیاسی کرد و چه‌کداره‌کانیان له‌ به‌غدا و شاره‌کانی  کوردستان و دوو سێ بنکه‌ و مه‌کۆی سه‌ره‌کی وه‌ک به‌کره‌جۆ و که‌لار و داره‌مان خڕکرده‌وه‌ و هه‌موو کۆمه‌کێکیان له‌ لایه‌ن حوکوومه‌ت و له‌شکری عیراق و ده‌سگاسیخوڕییه‌کانی دیکه‌ی عیراقه‌وه‌، له‌ سه‌رده‌می هه‌ردوو سه‌رۆک عارفه‌کاندا و دواتریش له‌ سه‌رده‌می به‌عسدا پێ ده‌کرا، له‌و کاته‌دا، له‌ به‌غدای دژه‌کۆمۆنیزم و دژه‌ماویزم و دژه‌چه‌پ و پێگه‌ی نه‌ته‌وه‌په‌رستیی عه‌ره‌ب و دژه‌کورد و کۆنه‌خوازه‌وه‌ و به‌به‌رچاو و به‌ کۆمه‌ک و به‌ پاره‌ی ده‌سگاسیخوڕییه‌کانی به‌غدا و به‌عس و عورووبییه‌کان، بیری ماو تسیتۆنگ و کتێبی وی...بۆ کوردستان و له‌ لایه‌ن جه‌لالییانه‌وه‌، ده‌نێردراو بڵاو ده‌کرایه‌وه‌. جه‌لالییان ئه‌وده‌م به‌ بڵاوکردنه‌وه‌ی کتێبی ماو له‌ کوردستاندا و هه‌ڵگرتنی کتێبه‌ سووره‌که‌ی وی و قۆڵپێچانه‌وه‌ی خۆیان به‌ په‌ڕۆیه‌کی سوور، ده‌یانه‌ویست فریوی خه‌ڵکی کورد بده‌ن و له‌ بزاڤی ڕزگاریخوازی کوردستانی دووربخه‌نه‌وه‌ و خۆ له‌ سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانی به‌و بانگاشه‌یه‌‌ جوێبکه‌نه‌وه‌، که‌ ئه‌مان چه‌پ و چه‌پخوازن و بارزانی ڕاستڕۆ. حوکوومه‌تی عیراقیش بۆ دابڕینی گه‌لی کورد له‌ شۆڕش و سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانی، دنه‌ی ئه‌و مارکسیزم و ماویزمه‌ی، که‌ بۆ خۆی دروستی کردبوو و له‌ په‌نای جاشیزمدا و له‌ ڕێگه‌ی جاشیزمه‌وه‌ بڵاو ده‌کرایه‌وه‌، ده‌دا. ئه‌گه‌ر له‌و ده‌مه‌دا ڕێکخراوێکی سیاسی و ده‌سته‌یه‌کی چه‌پ چ له‌ کوردستان و ج له‌ عیراقدا هه‌بووبن، ئه‌وا کۆمۆنیسته‌کان بوونه‌ و کۆمۆنیسته‌کانیش ئه‌وده‌م دوو حیزب و دوو ڕێکخراو بوون، حیزبی کۆمۆنیستی سه‌ركرده‌یه‌تیی نێوه‌ندی(القیادة‌المركزیة) و حیزبی کۆمۆنیستی كۆمیته‌ی نێوه‌ندی(اللجنة‌المركزیة‌). هه‌ردوو سه‌ركرده‌یه‌تیی ئه‌و دوو حیزبه‌ له‌ ده‌وری سه‌ركرده‌یه‌تیی بارزانی كۆوه‌بوون و كۆمه‌كیان له‌ بارزانییه‌وه‌ پێ ده‌كرا[2]. كه‌چی له‌هه‌مان كاتدا حیزبی جه‌لالی له‌گه‌ڵ هه‌ردوو حیزبه‌ كۆمۆنیسته‌كاندا ناكۆک بوون. له‌ كاتێكدا كه‌ حیزبی كۆمۆنیستی عیراق(سه‌ركرده‌یه‌تیی نێوه‌ندی- القیادة‌المركزیة‌)، که‌ شۆڕشگێڕترین و ڕادیکالترین و چه‌پترین ڕێکخراوی عیراقی بوو، وه‌به‌ر دڕنده‌ترین شاڵاوی به‌عس كه‌وتبوو و قه‌ڵاچۆ و بنبڕ ده‌كرا، پارتییه‌كه‌ی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د- جه‌لال تاڵه‌بانی له‌ ترۆپكی هاریكاریدا بوو له‌گه‌ڵ به‌عسدا و ڕاوی نه‌یارانی ڕێژیمیان– له‌وانه‌ش كۆمۆنیسته‌كانی قیاده‌ی مه‌ركه‌زی- بۆ به‌عس ده‌كرد و ته‌واوی ئه‌و كار و كرده‌وانه‌شیان بۆ خۆیان به‌ چه‌پایه‌تی و كوردایه‌تی و شۆڕشگێڕی له‌ قه‌ڵه‌م ده‌دا. كۆمۆنیسته‌ نه‌ریتییه‌ ڕه‌دووكه‌وتووه‌كانی سۆڤیێتی لێژنه‌ی مه‌ركه‌زییش له‌ ساڵانی پاشكۆیه‌تییاندا بۆ به‌عس، هه‌مان هه‌ڵوێستیان به‌رانبه‌ر به‌ كۆمۆنیسته‌كانی قیاده‌ی مه‌ركه‌زی هه‌بوو و ئه‌وان و تاقمی جه‌لال تاڵه‌بانی، دووزمانییان له‌سه‌ر ئه‌و كۆمۆنیستانه‌ ده‌كرد و له‌گه‌ڵ به‌عسدا له‌ یه‌ك سه‌نگه‌ردا، دژایه‌تییانیان ده‌كرد و هه‌وڵی له‌نێوبردنیان ده‌دان[3].

 جه‌لالی(پێڕۆیانی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و جه‌لال تاڵه‌بانی و كۆمه‌ڵه‌ییه‌كان)، له‌ به‌غدای پێته‌ختی به‌عس و به‌ به‌رچاوی ته‌واوی ده‌سگا جاسووسی و سیخوڕییه‌كانی  به‌عسه‌وه‌ و له‌ كاتێكدا، كه‌ خه‌ڵكی دیكه‌ له‌ سه‌ر بڵاوكراوه‌یه‌كی زۆر ساكار و سانا، كه‌ هه‌ر بیانزانیبا بۆنی چه‌پ و ماركسایه‌تیی ڕاسته‌قینه‌ی لێ دێت، هه‌ڵده‌واسران و له‌توپه‌ت ده‌كران، كتێبی ماویستی و ماركسایه‌تییان چاپ و بڵاو ده‌كرده‌وه‌. هه‌ر ئه‌و کاته‌ی ئه‌و کتێبانه‌ له‌ لایه‌ن جه‌لالییانه‌وه‌ په‌خش ده‌کرانه‌وه‌، له‌ به‌غدا و کوردستان و ته‌واوی شوێنه‌کانی دیکه‌ی عیراقدا، خه‌ڵکی دیکه‌ی ماویست و چه‌پی ڕاستی له‌ سه‌ر تاکه‌ بڵاوکراوه‌یه‌کی ماویستی و له‌ سه‌ر یه‌ک ڕووپه‌لی کتێبێکی چه‌پخواز و له‌ سه‌ر یه‌ک وشه‌ی گومانی چه‌پبوون و چه‌پایه‌تی لێ کرابا، له‌نێو ده‌بران، ئه‌وان له‌و ده‌مه‌دا كتێبفرۆشیی "بیری نوێ"ی پڕ به‌ ئه‌ده‌بییاتی ماركسایه‌تییان له‌ ناوه‌ندیی به‌غدایێ دانابوو و ده‌یانماركسان و ده‌یانماواند و هه‌ر له‌و سه‌رده‌مه‌شدا بوو، كه‌ كتێبی سوور"چه‌پكێك له‌ وته‌كانی ماوتسی تۆنگ"یان چاپكرد و وه‌ک ته‌ورات و ئینجیل و قورئان، بۆ ڕاكێشانی لاوانی كورد به‌ره‌و جه‌لالییه‌تی و خۆڕه‌نگگردن به‌ بۆیه‌ی ماركسی- لێنینی و خۆهه‌ڵواسین به‌ چه‌پدا و بۆ پتر خۆدوورخستنه‌وه‌ له‌ پارتیی و سازكردنی – به‌ قسه‌ی خۆیان- حیزبی جیاواز و "پێشڕه‌و و پێشه‌نگ"، به‌كار ده‌برد. به‌ قسه‌ی نه‌وشیروان مسته‌فا، كتێبی"چه‌پكێك له‌ وته‌كانی ماوتسی تۆنگ"، كه‌ به‌ كتێبی سوور، نێوی ده‌ركردبوو، نه‌وشیروان مسته‌فا و ئیبراهیم ئه‌حمه‌د، له‌ سه‌ره‌تای 1970كاندا و دوای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی حیزبی جه‌لالی، كاتێک له‌ قه‌سرێ، له‌ باره‌گای بارزانی، ده‌بن، ده‌یكه‌نه‌ كوردی. كتێبی"بژی سه‌ركه‌وتنی جه‌نگی گه‌ل"ی "لین پیاو"یش، هه‌ر نه‌وشیروان مسته‌فا كردوویه‌ به‌ كوردی[4].

جه‌لالییان ئه‌وده‌م و دواتریش، بۆ ئه‌وه‌ی ڕه‌سه‌نایه‌تییه‌ک بده‌ن به‌ خۆیان و سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانی به‌ بێ ڕه‌گ و ڕووت دابنێن و خۆ به‌ حیزب و بارزانی به‌ ناحیزب و خۆ به‌ ڕاست و بارزانی به‌ درۆ و خۆ به‌ خاوه‌ن جه‌ماوه‌ر و بارزانی به‌ ده‌سته‌یه‌کی که‌م و خۆ به‌ خوێندوو و بارزانی به‌ نه‌خوێندوو و خۆ به‌ شارستانی و بارزانی به‌ خێڵه‌کی دابنێن،  به‌ خۆیان ده‌گوت ده‌سته‌ی "مه‌کته‌بی سیاسی"، ده‌نا خۆ پارتیی و سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانییش مه‌کته‌بی سیاسییان هه‌بوو و زۆرینه‌ی خه‌ڵکی کوردیش له‌گه‌ڵ سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانیدا بوون و که‌مینه‌ له‌گه‌ڵ جه‌لالییاندا بوون. ئه‌وه‌ی نێوی باڵی مه‌کته‌بی سیاسی لێ نرابوو، حیزبی جه‌لالی بوو و کۆمه‌ڵێک چه‌کدار بوون و له‌گه‌ڵ حوکوومه‌تی عیراقدا بوون.                                                                                                             

گۆڤاری" ڕزگاری"، که‌ له‌ سلێمانی ده‌رده‌چوو و نه‌وشیروان مسته‌فا سه‌رنووسه‌ری بوو، گۆڤارێکی جه‌لالییانه‌ بوو و جه‌لالییان ده‌ریان ده‌کرد. باڵی جه‌لالییش ئه‌و کاته‌ له‌ نێو شۆڕشی ئه‌یلوولدا نه‌مابوون و له‌نگه‌ریان له‌ به‌غدا و له‌ په‌نای حوکوومه‌تی عیراقی دژ به‌ شۆڕشی ئه‌یلوول خستبوو.  شۆڕشی ئه‌یلوول ئه‌وه‌ بوو، که‌ بارزانی ڕێبه‌رایه‌تیی ده‌کرد. ئه‌وان دژی بارزانی و دژی شۆڕشی ئه‌یلوول بوون و شۆڕشی ئه‌یلوولیان به‌ خیانه‌ت و جیابوونه‌خوازی و نۆکه‌ری بیانی و یاخیبوون و بارزانییان به‌ خائین و جیابوونه‌خواز و نۆکه‌ر و یاخیبوو ده‌زانی و هه‌مووده‌م به‌ تایبه‌ت له‌ گۆڤاری "ڕزگاری"دا، ناوی "چۆمبی"یان لێ نابوو[5]. به‌ ناولێنانی بارزانی به‌ چۆمبی، ده‌یکرده‌ ئه‌وه‌ی کوردستان به‌ کاتانگا و عیراق به‌ کۆنگۆ و سه‌رۆکی عیراق"عارفی یه‌که‌م و عارفی دووه‌م و ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن ئه‌لبه‌کر و سه‌ددام حوسه‌ین" ‌به‌ پاتریس لۆمۆمبا،  بچووێندرێن، که‌ ئه‌مه‌ بۆ خۆی پێشێلکردن و زه‌وتکردنی ڕاستییه‌ و درۆیه‌کی شاخداره‌. جه‌لالی، وه‌ک بزاڤێک هه‌ر له‌ په‌یدابوونییه‌وه‌، وه‌ک بیروباوه‌ڕ چ جیاوازییه‌کی له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتداره‌ داگیرکاره‌کانی کوردستاندا نه‌بووه‌ و هه‌رده‌میش دژایه‌تیی بیری سه‌ربه‌خۆیی کوردستانی کردووه‌ و ڕێبه‌رایه‌تیی بزاڤی شۆڕشی کوردستانی به‌ جوداخواز و نۆکه‌ری بیانی نێو بردووه‌. جه‌مال نه‌به‌ز ده‌ڵێت:"هورده‌بۆرژوازی كورد{مه‌به‌ست جه‌لالییه‌‌-شاكه‌لی}چ له‌ كاتی خۆهه‌ڵپه‌ساردنی دا به‌ سه‌ركرده‌یه‌تی ی كلاسیكی ی كورده‌وه‌(له‌ 1946ه‌وه‌ تا1964) و چ له‌ كاتی خۆهه‌ڵپه‌ساردنی دا به‌ فه‌رمانڕه‌وایان و كاربه‌ده‌ستانی ئه‌و ووڵاتانه‌وه‌ كه‌ كوردستانیان دابه‌شكردووه‌ به‌ نیازی كوژاندنه‌وه‌ی شۆڕشی كورد(له‌ 1964ه‌وه‌ تا1970)، زۆر به‌ توند و تیژی به‌ربه‌ره‌كانێ ی ((بیری ده‌وڵه‌تی ناسیۆنال))ی كوردی ده‌كرد، هه‌روه‌ك ناسیۆنالیسته‌ عه‌ره‌ب و تورك و فارسه‌كان و بگره‌ خه‌ستتریش له‌وان دژی هه‌موو هه‌ستێكی سه‌ربه‌خۆیی ی له‌ نێو كورددا ده‌وه‌ستا، و به‌ نێوی ((جیابوونه‌وه‌خوازی))یه‌وه‌ به‌ربه‌ره‌كانێ ی ده‌كرد و ته‌نانه‌ت له‌گه‌ڵ كاربه‌ده‌ستانی دیكتاتۆری ئه‌م ووڵاتانه‌دا هاوكاری ده‌كرد(چ به‌ چه‌ك و چ به‌ ده‌نگوباس بۆ كۆكردنه‌وه‌) له‌ دژی ئه‌و كوردانه‌ی به‌ فه‌رمانڕه‌وایی ی ئه‌م بێگانانه‌ رازی نه‌ده‌بوون"[6].

گۆڤاری ڕزگاری، له‌ لایه‌ن باڵی دژه‌شۆڕشی ئه‌یلووله‌وه‌ ده‌رده‌چوو، که‌ بانگاشه‌ی چه‌پایه‌تی ده‌کرد و ئه‌گه‌ر چه‌پیش بووبێت، ئه‌وا ده‌کرێ به‌ باڵی چه‌پی جاشایه‌تی نێو بنرێت. جه‌لالی له‌ سه‌رده‌مێكدا، كه‌ له‌ به‌غدا، له‌ خزمه‌تی حوكوومه‌تی عیراقدا بوون، له‌ ڕۆژنامه‌ی ئه‌ننوور"النور"ی زمانحاڵی خۆیاندا، كه‌ له‌ به‌غدا ده‌رده‌چوو و له‌ گۆڤاری"رزگاری"دا، كه‌ بڵندگۆ و سه‌كۆی هزر و بۆچوون و سیاسه‌تی جه‌لالییان بوو له‌ نێو بزووتنه‌وه‌ی كورددا، ده‌یان گوتار و لێكۆڵینه‌وه‌ی، دژ به‌ سه‌ركرده‌یه‌تیی بارزانی و بنه‌ماڵه‌ی بارزانی و پارتیی دیموكراتی كوردستانیان، تێدا بوون. گۆڤاری ڕزگاری، مه‌سه‌له‌ی جیابوونه‌وه‌ و شه‌ڕی جه‌لالی و پارتیی (سه‌ركرده‌یه‌تی بارزانی)، له‌ ده‌سماڵی سووری ئایدیۆلۆژیا ده‌پێچا و پاساوی هزری و سیاسی ده‌دا[7].  گۆڤاری ڕزگاری، كه‌ هه‌ژاری موكریانی ناوی نابوو "گۆڤاری ڕزگاریی له‌ نامووس" و كه‌ له‌ لایه‌ن نه‌وشیروان مسته‌فاوه‌ له‌ سلێمانی ده‌رده‌كرا، له‌ ژماره‌ 1 و 2ی ساڵی 1967یدا و له‌ژێر ناونیشانی"دژی جیابوونه‌وه‌ین"، به‌ ئاشكرا مه‌به‌ست و نیاز و تێڕوانینی ئه‌وان ده‌رده‌كه‌وێت[8]، كه‌ چۆن دژ به‌ خواستی گه‌لی كورد، پروپاگه‌نده‌ی خراپیان، دژی شۆڕشی كورد و بارزانی ده‌كرد.   

ده‌مه‌وێ چپه‌یه‌ک به‌ گوێی له‌تیف هه‌ڵمه‌تی شاعیردا، که‌ هه‌میشه‌ بوێر و پێشه‌نگ و ده‌نگهه‌ڵبڕ و نه‌ترس بووه‌، بده‌م و پێی بڵێم: ئه‌گه‌ر حیزبی جه‌لالی1964-1970  باڵی چه‌پ بووبن، ئه‌وا ده‌کرێ حیزبه‌که‌ی شێخ سه‌تتار(پارتیی شۆڕشگێڕی کوردستان) و حیزبه‌که‌ی مه‌لا ماتۆر(بزووتنه‌وه‌ی پێشکه‌وتنخوازانی کورد) و حیزبه‌که‌ی هاشم عه‌قراوی(پارتیی دیموکراتی کوردستان)، که‌ کورد ناوی حیزبی کارتۆنیی لێ نابوون و ته‌واوی جاشه‌ کورده‌کانی دیکه‌ی حوکوومه‌تی عیراق به‌ کۆنه‌جاش و قورس و سووکه‌جاشه‌کانیشه‌وه‌، هه‌ر هه‌موو حیسابی باڵی شۆڕشی ئه‌یلوول، شۆرشی نوێ و شۆڕشی گوڵان(که‌ دوای هه‌ره‌سی 1975 به‌رپا بوون) یان بۆ بکرێت، چونکه‌ حیزبی جه‌لالی له نێوان‌ 1964-1970دا و ته‌واوی ئه‌و حیزب و ده‌ستانه‌ی دیکه‌، هه‌ر هه‌موو له‌ یه‌ک خانه‌ و یه‌ک سه‌نگه‌ردا بوون، که‌ ئه‌ویش خانه‌ و سه‌نگه‌ری حوکوومه‌ته‌کانی عیراق بوون . حیزبه‌کانی شێخ سه‌تتار و مه‌لا ماتۆر و هاشم عه‌قراوی، چه‌کداریان نه‌بوو و هه‌ر به‌ کاری سیخوڕی و نۆکه‌ری بۆ به‌عس و عیراق، دژایه‌تی شۆرشی کوردستانیان ده‌کرد، لێ جه‌لالییان به‌وانه‌ و به‌ چه‌کیش، ڕێک وه‌ک کۆن و قورس و سووکه‌جاشه‌کانی دیکه‌ی حوکوومه‌تی عیراق، که‌ حوکوومه‌ت ناوی "سواره‌ی سه‌لاحوودین"ی لێ نابوون، دژایه‌تی شۆڕشی ئه‌یلوولی کوردستانیان ده‌کرد. که‌واته‌ ده‌توانین بڵێین حیزبی جه‌لالی، خۆی له‌ بازنه‌ی شۆڕشی ئه‌یلوول ده‌رکردبوو و شۆڕشی ئه‌یلوولی له‌ 1964 به‌ دواوه‌ به‌ شۆڕش نه‌ده‌زانی و حیسابی نۆکه‌ری و خۆفرۆشیی بۆ ده‌کرد. ئه‌گه‌ر هه‌ر بڕیار بێت جه‌لالی باڵێکی شۆڕشی ئه‌یلوول بووبێت، ئه‌وا تا کۆتایی ساڵی 1963 به‌شێک بووه‌ له‌ شۆڕشی ئه‌یلوول، به‌ڵام له ده‌سپێکی 1964ه‌وه‌ ئیدی له‌ شۆڕشی ئه‌یلوول دابڕا و که‌وته‌ سه‌نگه‌ری به‌رانبه‌ری شۆڕشی ئه‌یلوول و بوو به‌ دوژمنی شۆڕشی ئه‌یلوول. ئه‌گه‌ر هه‌ر چه‌پیش بووبێت، ئه‌وا باڵی چه‌پی شۆڕشی ئه‌یلوول نه‌بووه‌، به‌ڵکه‌ باڵی چه‌پی جاشایه‌تی بووه‌، یا ده‌کرێ بگوترێ "چه‌په‌جاش" بووه‌، چونکه‌ ڕه‌نگه‌ به‌به‌راورد له‌گه‌ڵ جاشه‌ نه‌ریتییه‌کاندا، ئه‌مان هه‌ندێک چه‌پ بووبن. چه‌پبوونی جه‌لالی، که‌ ته‌نێ خۆیان، خۆیان به‌ چه‌پ زانیوه‌ و هیج چه‌پێکی دیکه‌ ئه‌وانی به‌ چه‌پ نه‌زانیوه‌، له‌ هه‌موو سه‌رده‌مێکدا له‌ بانگاشه‌یه‌کی هه‌رزان و بێ بنه‌ما و ناڕاست زیاتر، هیج شتێکی دیکه‌ نه‌بووه‌.    

من ده‌زانم له‌ کوردستان ئازادی بیروڕا ده‌ربڕن نییه‌ و ده‌نگی جیاواز ده‌تاسێنرێت و ده‌مکوت ده‌کرێت. من ده‌زانم له‌ ده‌رێی گوتاری ده‌سه‌ڵات چ گوتارێکی دیکه‌ ناخوات و ته‌نانه‌ت خه‌ڵکیش، زۆرینه‌ی خه‌ڵک، هه‌ر به‌ گوتاری ده‌سه‌ڵات ده‌ڵێن ئامین و سه‌ر بۆ گوتاری ده‌سه‌ڵات ده‌له‌قێننه‌وه‌. من ده‌زانم هه‌ندێک خه‌ڵک له‌ ترسی نانبڕان، ناوێرن زاریان بکه‌نه‌وه‌. من ده‌زانم نووسه‌ر و به‌ناو"ڕووناکبیر"ی له‌میش و مووشه‌ک و چڵێس و وه‌دووی پاره‌که‌وتوو و خۆفرۆش و نووکه‌ری ده‌سه‌ڵات، بۆ پڕکردنی گیرفان و تێرکردنی زگ و به‌رزگ و ئاره‌زووه‌ ئاژه‌ڵییه‌کانی خۆیان، ئاماده‌ی هه‌موو جۆره‌ خۆنه‌ویکردن و سووکایه‌تییه‌کن و ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌ی له‌ خۆیانی تێک نه‌ده‌ن به‌ هیچ ناڵێن نه‌ء و ئه‌وپه‌ڕی مه‌رایی بۆ ده‌سه‌ڵات و داکۆکی له‌ ده‌سه‌ڵات ده‌که‌ن، لێ پێموانییه‌ هه‌موو که‌سێک، ئه‌گه‌ر سارتر گوته‌نی بزانێت "مرۆڤ هه‌ڵوێسته"،‌ وا بیر بکاته‌وه‌ و خۆ له‌و بازنه‌یه‌دا ببینێته‌وه‌، که‌ پێموایه‌ هه‌ڵمه‌تی شاعیریش له‌و خاوه‌ن هه‌ڵوێستانه‌یه‌. له‌و بڕوایه‌دام بۆچوونه‌کانی له‌تیف هه‌ڵمه‌ت، ته‌نێ له‌ خۆشه‌که‌تنه‌کردن و نه‌گه‌ڕانی به‌ دوای ڕاستییدا و نه‌زانین و خوێندنه‌وه‌یه‌کی یه‌کلایه‌نه‌ی ئه‌و مێژووه باوه ‌ به‌هه‌ڵه‌نووسراوه‌ ‌ سه‌پێنراوه‌ ڕه‌سمییه‌ی ئه‌و ده‌وروبه‌ره‌ی خۆی تێدا ده‌ژی، سه‌رچاوه‌ ده‌گرێت و هیچی دی‌. ‌دیاره‌ ته‌نێ له‌تیف هه‌ڵمه‌ت نییه‌، که‌ که‌وتووه‌ته‌ ژێر کاریگه‌ریی ئه‌و خوێندنه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌ی ئه‌و مێژووه‌وه‌، به‌ڵکه‌ زۆرێک، که‌ به‌ دیتنی خۆیان، خۆ له‌ خانه‌ی "ڕۆشنبیر"دا ده‌بیننه‌وه‌، هه‌ر ئه‌و دیده‌یان هه‌یه و ئێستایش چه‌پ و ڕاستی نه‌ک هه‌ر سیاسه‌ت و بزاڤێک، به‌ڵکه‌ هی خۆیشیان به‌ سه‌ختی بۆ لێک جوێ ده‌کرێته‌وه‌‌. بۆ پتر ئاگاداربوون له‌و باسانه‌ ده‌بوو هه‌ڵمه‌ت بڕێک دوورتر بینواڕیایه‌.  

9-8-2006

---

 لڤین، ژماره‌ 42، ته‌ممووزی 2006.[1]

[2] عبدالكریم، سمیر، اًضواﺀعلی الحرکة الشیوعیة في العراق، الجزﺀالرابع(18تشرین الثانی1963-17-30تموز1968)، دارالمرصاد، بیروت، ص113.

[3]  الحاج، عزیز، من اًوراق الحیاة، باریس 1997، ص69،55.  

[4] ئه‌مين، نه‌وشيروان مسته‌فا، له‌ كه‌ناری دانوبه‌وه‌ بۆ خڕی ناوزه‌نگ، به‌رلين 1997، ل359.

[5]  مۆیس چۆمبی(Moise Tshombes)، ڕێبه‌ری ئه‌و یاخیبوونه جوداخوازییه‌ بوو، که‌ له‌ ده‌ڤه‌ری کاتانگای سه‌ر به‌ کۆنگۆ و به‌ کۆمه‌کی کۆمپانیا مه‌زنه‌ جیهانییه‌کان و دنه‌دانی هێزی له‌شکری به‌لژیک، پاش ڕاگه‌یاندنی سه‌ربوخۆیی کۆنگۆ، دژ به‌ کۆنگۆ و "پاتریس لۆمۆمۆمبا"ی ڕێبه‌ری، ساز کرا.                                                                                                                   

[6] نه‌به‌ز، جه‌مال، بيري نه‌ته‌وه‌ی ی كوردی نه‌ بيری "قه‌وميه‌ت"ی رۆژهه‌ڵاتی و نه‌ بيری"ناسيۆناليزم"ی رۆژاوایی يه‌، ستۆكهۆڵم1984، ل170.                                                                                            

 نه‌جمه‌دين، پشكۆ، له‌ سێبه‌ری ديوی ناوه‌وه‌ی رووداوه‌كان، سوێد 1997، ل24.[7]

 نه‌به‌ز..، بیری..، ل257.[8]

داوه‌ئاڵۆزکاو و بازنه‌لێکئاڵاوه‌کان

داوه‌ئاڵۆزکاو و بازنه‌لێکئاڵاوه‌کان

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

کارێکی هه‌ره‌ باش، که‌ هاوڕێیانی بڵاوکراوه‌ی میدیا ئه‌نجامیان داوه‌ و ئه‌نجامی ده‌ده‌ن و ماوه‌یه‌که‌ پێڕۆی ده‌که‌ن، دیدار و هێنانه‌گۆی خه‌ڵکانێکه‌، که‌ به‌شێکی زۆری ژیانیان، له‌ سه‌نگه‌ری نه‌یارانی بزاڤی ڕزگاریخوازی گه‌لی کوردستان و  جاشایه‌تی و خیانه‌ت و پشتکردنه‌ گه‌لی کوردستان و خه‌ڵکی کورد بردووه‌ته‌ سه‌ر و گوزه‌راندووه‌. به‌سه‌رکردنه‌وه‌ی ئه‌و جۆره‌ که‌سانه‌، کۆمه‌ڵیک زانیاری نوێ و شاراوه‌ ده‌خاته‌ سه‌ر ئه‌و زانیارییه‌ ئاشکرایانه‌ی له‌ نێو خه‌ڵکدا هه‌ن. که‌سێک، که‌ میدیا له‌و به‌ینه‌ی پێشووه‌دا، هێناویه‌تییه‌ گۆ، عه‌بدوسه‌تتار تاهیر شه‌ریف(شێخ سه‌تتار)ه. شێخ سه‌تتار، له‌دایکبووی ساڵی 1935 ه‌و دوای تێپه‌ڕبوونی به‌ ڕێکخراوی برایانی موسوڵمان(الاخوان المسلمون) و پارتیی دیموکراتی کوردستاندا، له‌ ده‌سپێکی دروستبوونی حیزبی جه‌لالییه‌وه‌ له‌ 1964دا، چووه‌ته‌ ڕیزی ئه‌و حیزبه‌وه و له‌ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی حیزبی جه‌لالی و چوونییه‌‌ نێو پارتیی دیموکراتی کوردستان و ژێر سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانییه‌وه‌ له‌ 1971دا، شێخ سه‌تتار وه‌ک سکرتێری پارتیی شۆڕشگێڕی کوردستان، له‌ به‌غدا کاری کردووه‌ و چه‌ند ساڵێک له‌ حوکوومه‌تی به‌غدای به‌عسدا وه‌زیر بووه‌. ساڵی 1995یش به‌غدای جێهێشتووه‌ و هاتووه‌ته‌ کوردستان و جارێکی دیکه‌ چووه‌ته‌ کن حیزبی جه‌لالی (یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان) و دواتریش له‌ وڵاتی نیوزیلاند گیرساوه‌ته‌وه‌ و له‌م دواییه‌شدا گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ وڵات و ئێستاش له‌ کوردستان(که‌رکووک) مامۆستای زانستگه‌یه‌. دواندن و وه‌گۆهێنانی  ئه‌م شێخ سه‌تتاره‌ و هه‌موو شێخ سه‌تتاره‌کانی دیکه‌ و گشت ئه‌وانه‌ی، که‌ هێنده‌ی نووکه‌ ده‌رزییه‌ک ڕۆڵیان له‌ ڕووداو و کاره‌کاندا هه‌بووه‌ و زانیارییه‌کیان له‌مه‌ر ڕووداو و کاره‌کانه‌وه‌ هه‌یه‌ و شتێک ده‌زانن،  که‌ ڕه‌نگه‌ ئێمه‌ و زۆری دیکه‌ی وه‌ک ئێمه‌ نه‌یزانن، سه‌ره‌داوه‌ ئاڵۆزکاو و بازنه‌لێکئاڵاوه‌کانمان بۆ جوێ ده‌کاته‌وه‌ و چمکێکی شاراوه‌ی مێژوویه‌کی شاراوه‌ی گه‌لی کوردستانمان بۆ ده‌رده‌خات، که‌ تا ئێستایش پشکێکی زۆری نه‌ک هه‌ر کۆنی، به‌ڵکه‌ نوێیشی نیوه‌چڵ و ناڕوونه‌. هه‌موو مرۆڤێکی ئه‌م گۆی زه‌وییه‌، به‌ کوردی خۆێشمانه‌وه‌، هه‌ریه‌که‌و بۆ خۆی مێژوویه‌کی زیندووه‌. بۆ ئێمه‌ی کورد، ئه‌وانه‌ی پێوه‌ندیان به‌ کورده‌وه‌ هه‌بووه‌ و هه‌یه‌، تا له‌ گۆ نه‌که‌وتوون و ئاگاییه‌کیان هه‌یه‌ و بیرگه‌یان نه‌سڕاوه‌ته‌، هێنانه‌قسه‌یان کارێکی گه‌لێک سوودبه‌خش ده‌بێت.              ‌                                                                                          

*****

شێخ سه‌تتار له‌و دیداره‌یداده‌ڵێت:"پێش ئه‌وه‌ی زیندووی بکه‌ینه‌وه(واته‌: پارتیی شۆڕشگێڕی کوردستان- شاکه‌لی) سه‌فه‌رێکم کردو چوومه‌ قه‌سرێ بۆ لای مام جه‌لال و کاک ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و کاک عومه‌رو عه‌لی عه‌سکه‌ری، ئه‌مانه‌ هه‌موو له‌وێ ئیقامه‌ بوون، جونکه‌ یه‌کێک له‌ شه‌رته‌کانی ڕێککه‌وتنه‌که‌ ئه‌وه‌بوو ئه‌و چواره‌ له‌وێبن. زیاتر له‌ حه‌فته‌یه‌ک لایان بووم، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی زیاتر قه‌ناعه‌تم به‌ مام جه‌لال بوو قسه‌ی له‌گه‌ڵدا بکه‌م، به‌ مام جه‌لالم وت ئێمه‌ پارتی شۆڕشگێڕی کوردستان زیندوو ده‌که‌ینه‌وه‌، چونکه‌ ئه‌وه‌ی به‌ ئێمه‌یان وت جێبه‌جێیان ده‌که‌ین نه‌کران، ئێوه‌ ده‌ست به‌سه‌رن کۆنگره‌ نابه‌ستن، پێیگوتم شێخ ستار ئه‌گه‌ر ئێوه‌ ئه‌و حیزبه‌ زیندوو بکه‌نه‌وه‌ مه‌لا مسته‌فا له‌ ئێوه‌ی نازانێ و له‌ منی ده‌زانێ و من ده‌کوژێ، ئه‌گه‌ر ده‌تانه‌وێ زیندووی بکه‌نه‌وه‌ من ده‌ربکه‌نه‌ ده‌ره‌وه‌ی عێراق و بتوانن من له‌گه‌ڵتانم. گه‌ڕاینه‌وه من و مه‌لاماتۆڕ و مامۆستا عوله‌ما و بابه‌کر پشده‌ری و عه‌بدوڵڵا کانی مارانی و شێخ له‌تیف به‌رزنجی و شێخ جه‌باری برام کۆبووینه‌وه‌ و لێژنه‌یه‌کی ئاماده‌کاریمان پێکهێنا‌ به‌ مه‌رجێک دوای ساڵێک هه‌ڵبژاردن بکه‌ین. به‌یانی 11 ئازار هه‌بوو و ئێمه‌ بروسکه‌مان کرد بۆ سه‌رۆک کۆمار و جێگری سه‌رۆک کۆمار و قیاده‌ی قه‌ومی حیزبی به‌عس. له‌ ڕۆژنامه‌ی(الثورة) ئۆرگانی حیزبی به‌عس بڵاوکرایه‌وه‌ و بووه‌ زه‌جه‌. حه‌بیب محه‌ممه‌د که‌ریم و ئه‌وانه‌ له‌ ڕۆژنامه‌ی(التآخي) چوونه‌ گیانیان. ئه‌وانه‌ی(الثورة) پێیانگوتبوون ئێمه‌ ناتوانین برقیه‌یه‌ک له‌ قیاده‌ی قه‌ومی بۆ ئێمه‌ دێ بڵاوی نه‌که‌ینه‌وه‌. دواتر شته‌که‌ راسته‌ و کۆنگره‌یان به‌ستووه‌ و به‌لاغیان ده‌رکردووه‌. ئێمه‌ نه‌مانتوانی پێش ئه‌و عه‌مه‌لیه‌ مام جه‌لال ڕه‌وانه‌ی ده‌ره‌وه‌ بکه‌ین. ئه‌وه‌بوو مام جه‌لال و سێیه‌که‌ی دیکه‌ روونکردنه‌وه‌یه‌کیان ده‌رکرد که‌ ئه‌وانه‌ نوێنه‌رایه‌تی ئێمه‌ و پارتی شۆڕشگێڕی کوردستان ناکه‌ن و ئێمه‌ حه‌لمان کردووه‌ و واو وامان کردووه‌. من له‌ رۆژنامه‌ی(السفیر) و(الثورة) وه‌ڵاممدانه‌وه‌ و گوتم ئه‌وان حه‌قی خۆیانه‌ چی بڵێن، چونکه‌ ئێستا ئازادی قسه‌کردنیان نییه‌ و ئه‌گه‌ر له‌وێ نه‌مێنن چی بنووسن قبوڵی ده‌که‌ین و ئه‌وه‌یان پێ نووسراوه‌...حیزبه‌که‌ی ئێمه‌ دوو قۆناغی هه‌یه‌، سه‌ره‌تا کارتۆنی نه‌بوو، حیزبێکی مه‌بده‌ئی بوو خه‌ڵکی ته‌نزیمیمان هه‌بوو، باوه‌ڕمان به‌ دیموکراتیه‌ت هه‌بوو، زۆر له‌ 10 هه‌زار چه‌کداره‌که‌ی کاتی خۆی ئێمه‌ هه‌مانبوو باشتر بوو، چونکه‌ ئێمه‌ چه‌کدارمان نه‌بوو، به‌ڵام که‌ جه‌لالیبووین چه‌کدارمان هه‌بوو و شه‌ڕی کوردمان ده‌کرد، شه‌ڕی مه‌لا مسته‌فامان ده‌کرد ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر هه‌ق بین یان ناهه‌ق بین. به‌ڵام له‌ حیزبی سه‌وری هیچ چه‌کدارێکمان نه‌بوو، له‌به‌ره‌ی نیشتمانی قه‌بۆڵکراین له‌گه‌ڵ حیزبی به‌عس و شیوعی و ئه‌وانه‌. زۆر هه‌وڵیان له‌گه‌ڵماندا که‌ هێزی چه‌کدار له‌ناوچه‌ی که‌لارو ئه‌وانه‌ دروستبکه‌ین قبوڵمان نه‌کرد. له‌به‌ر ئه‌وه‌ حیزبی سه‌وری خۆمانم پێ باشتره‌ له‌ جه‌ماعه‌تی ئینشیقاقی 1964[1]... من که‌ سکرتێری لقی جه‌لالی بووم له‌ که‌رکوک، پێش ئه‌وه‌ی به‌عسییه‌کان ئینقیلابی 1968 بکه‌ن، من ئه‌ندامی په‌یوه‌ندی بووم له‌نێوان جه‌لالی و به‌عس، واته‌ ئیمه‌ ئاگاداری ئینقیلابه‌که‌ بووین. ئه‌وه‌ سه‌ره‌تای په‌یوه‌ندی من بوو له‌گه‌ڵ به‌عس. من په‌یوه‌ندییه‌کم له‌گه‌ڵیاندا په‌یداکرد. که‌بوومه‌ قایمقامی کوێسنجاق له‌سه‌ر میلاکی جه‌لالی، په‌یوه‌ندییه‌کانم زیاتر فراوان بوون و په‌یوه‌ندیم له‌گه‌ڵ که‌سایه‌تییه‌کانیاندا په‌یداکرد. من وه‌کو شه‌خسی هیچ په‌یوه‌ندییه‌کم له‌گه‌ڵ سه‌ددام حسێن نه‌بوو تا یه‌که‌م دیدارمان له‌گه‌ڵ سه‌ددام، که‌ ئێمه‌ کۆمه‌ڵه‌ که‌سێک چووین بۆ دانانه‌وه‌ی حیزبی شۆڕشگێڕی کوردستان[2]... مه‌علوومه‌ ئێمه‌ جه‌لالی پارتی بووین و حیزبێکی گه‌وره‌بووین و بووینه‌ پارتی شۆڕشگێڕو مه‌به‌ستمان حقوقی کورد بوو. که‌ دامانمه‌زرانده‌وه‌ توانیمان له‌ساڵی 1973 پاسپۆرت بۆ مام جه‌لال و ژنه‌که‌ی به‌ناوی نه‌خۆشی وه‌ربگرین ده‌ریانبکه‌ینه‌ ده‌ره‌وه‌ ناردمان بۆ به‌یرووت. پێش ئه‌وه‌ی شه‌ڕ ده‌ستپێبکاته‌وه‌، مام جه‌لال له‌رێگه‌ی مامۆستا عوله‌ماوه‌ نامه‌یه‌کی بۆ ناردم گوتبووی حه‌زده‌که‌م بێیه‌ ئێره‌و که‌ هاتی دیوانه‌ تازه‌که‌ی جه‌واهیریسم بۆ بێنه‌. چوومه‌ لای سه‌ددام که‌ ئه‌وکات جێگر بوو، پێمگوت ئه‌وه‌ مام جه‌لال نامه‌ی بۆ ناردووم بچم قسه‌ی له‌گه‌ڵ بکه‌م. وتی بزانه‌ وه‌کو عێراقییه‌ک چیده‌وێ نیقاشی له‌گه‌ڵ بکه‌ ، دواتر مه‌تالیبه‌کانی بینه‌وه‌ بۆ ئێره‌، ئیمه‌ نیقاشی ده‌که‌ین و بزانین جی ده‌وێ. مام جه‌لال تا ئه‌و کاته‌ هه‌ڵوێستی دژی حکومه‌ت ئیعلان نه‌کردبوو. من چووم له‌ فندق شێخ له‌ به‌یروت له‌گه‌ڵی دانیشتم، وتی ئێوه‌ ئه‌و حیزبه‌ حه‌ل بکه‌نه‌وه‌، چونکه‌ شه‌ڕ ده‌ستپێده‌کاته‌وه‌و شه‌ڕه‌که‌ له‌ گه‌ڵاڵه‌ نابێ له‌ که‌رکوک ده‌بێ، پیمگوت مام جه‌لال شه‌ڕ چۆن له‌ که‌رکوک ده‌بێ، من شاره‌زای ئیمکانیاتی حکومه‌تم و شه‌ڕ له‌ گه‌ڵاڵه‌ش به‌ولاوه‌تر ده‌بێ و دووباره‌ تووشی غه‌ڵه‌تمان مه‌که‌وه‌. ئه‌وه‌بوو مام جه‌لال قه‌ناعه‌تی هێنا وتی ئێمه‌ مافی په‌نابه‌ری بۆ ئێوه‌ 13 که‌سه‌که‌ په‌یدا ده‌که‌ین. نامه‌یه‌کی بۆم نووسی بۆ ئیدریس و مه‌سعود بارزانی. رۆژی دواتر نوێنه‌ری بارزانی شێخ عه‌زیز هات دانیشتین وتی شێخ جه‌بار شۆڕش هه‌موو کات ده‌یتوانی تۆ بکوژێ منیش پێمگوت هیچ وه‌ختێ نه‌یتوانیوه‌ بمکوژێ، به‌ڵام من ئێستا له‌ به‌یروت ده‌توانم تۆ بکۆژم، ئیتر گوتم مام جه‌لال من هێشتا لێره‌م و نه‌چوومه‌ته‌ گه‌ڵاڵه‌ هه‌ڕه‌شه‌م لێده‌کرێ...ئێمه‌ که‌ حیزبه‌که‌مان دانا پێش ئه‌وه‌ی به‌یاننامه‌که‌ ده‌ربکه‌ین کۆبوونه‌وه‌یه‌کمان له‌گه‌ڵ سه‌ددام کرد..پرسمان پێیانکرد. هێشتا به‌یاننامه‌مان ده‌رنه‌کردبوو، داماننه‌مه‌زراندبوو، به‌ سه‌دداممان گوت دایده‌مه‌زرێنین، سه‌ددام گوتی ئیمه‌ ناتوانین هیچتان بۆ بکه‌ین، ئه‌وانیتر وه‌زیریان هه‌یه‌، به‌یاننامه‌ی 11ی ئازارمان ته‌وقیع کردووه‌ له‌گه‌ڵیان و له‌سه‌ر ئێوه‌ تێکی ناده‌ین، به‌ڵام شتێکتان بۆ ده‌که‌ین ناتانگرین و ده‌ڵێین دیموکراسیه‌ته‌و حیزبیان داناوه‌. مامۆستا عوله‌ما پێیگوت ده‌بێ پێشه‌کی ئیمزایه‌کمان له‌گه‌ڵدا بکه‌ن، وتیان ئێوه‌ کێن ئیمزاتان له‌گه‌ڵ بکه‌ین نابێ حیزبه‌که‌ دابنێن ئینجا داوای ئیمزامان لێبکه‌ن. به‌و شێوه‌یه‌ ده‌ستمان به‌ ته‌نزیمات کرد ته‌نزیمی نهێنیمان له‌ هه‌موو شوێنێک هه‌بوو. رۆژێک سه‌ددام بانگی منی کرد وه‌ک پارتی شۆڕشگێڕی کوردستان، هاشم عه‌قراوی وه‌ک پارتی دیموکراتی کوردستان و مه‌لا ماتۆڕ وه‌ک حه‌ره‌که‌ی ته‌قه‌دومی وعه‌بدوڵڵا حه‌مه‌ده‌مین بۆ ئه‌وه‌ی ببین به‌ وه‌زیر، به‌ڵام عه‌بدوڵڵا حه‌مه‌ده‌مین نه‌یکردو کشایه‌وه‌. سه‌ددام به‌ ئێمه‌ی وت به‌یاننامه‌ی 11 ئازارو ئه‌و وه‌عده‌ی به‌ مه‌لا مسته‌فامان دابوو بۆ ئێوه‌ی جێبه‌جێده‌که‌ین به‌و شه‌رته‌ بووینه‌ وه‌زیر و دواتر عوبێد هات. سه‌ره‌تا له‌ساڵی یه‌که‌م تاوه‌کو ساڵی 1975و تاوه‌کو حه‌ره‌که‌ی کوردی ئینهیاری نه‌کردبوو کۆمه‌ڵێک ده‌سکه‌وتیان دابوو به‌ ئێمه‌ بۆ ئه‌وه‌ی به‌هێز ببین.."[3]                                                                                                  

*****                                                               

پوخته‌ی چه‌ند خاڵێکی بڕێک گرنگ، که‌ له‌ دیداره‌که‌ی شێخ سه‌تتاردا هاتوون و  باسیان لێوه‌ ده‌کات و هی ئه‌وه‌ن مرۆڤ بڕیک له‌سه‌ریان ڕاوه‌ستێت و قسه‌یه‌کیان له‌ سه‌ر بکات، ئه‌مانه‌ن:                                                                     

1. دامه‌زراندنی حیزبی شۆڕشگێڕی کوردستان، که‌ پێکهاته‌ و تێکه‌ڵێک بوو له‌و جه‌لالییانه‌ی نه‌یانده‌ویست دوای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی حیزبی جه‌لالی بچنه‌وه‌ نێو پارتیی دیموکراتی کوردستان و ژێر سه‌رکرده‌یه‌تیی سه‌رۆک بارزانی، به‌ ئاگاداری و پێزانینی جه‌لال تاڵه‌بانی و سه‌رانی دیکه‌ی جه‌لالی بووه‌.                                                                                                                        

2. دامه‌زراندنی حیزبی شۆڕشگێڕی کوردستان، به‌ ڕه‌زامه‌ندیی سه‌ددام حوسه‌ین بووه‌.                       

3. پێش کوودێتای 1968ی به‌عس، جه‌لالییان ئاگاداریی ئه‌وه‌ بوون، که‌ ئه‌و کوودێتایه‌ ڕوو ده‌دات.         

4. جه‌لال تاڵه‌بانی، که ‌له‌ ساڵی 1973دا چووه‌ته‌ به‌یرووت، به‌ کارئاسانی شێخ سه‌تتار چووه‌ و شێخ سه‌تتار پاسپۆرتی بۆ ئه‌و و ژنه‌که‌ی به‌ نێوی نه‌خۆشییه‌وه‌ کردووه‌.                                               

 5. حیزبی شۆڕشگێڕی کوردستان، واته‌ حیزبه‌که‌ی شێخ سه‌تتار، حیزبێکی دیموکراتی بووه‌ و زۆر له‌ 10 هه‌زار چه‌کداره‌که‌ی حیزبی جه‌لالی، که‌ کاتی خۆی هه‌یانبوو باشتر بووه‌، چونکه ‌ئه‌مان چه‌کداریان نه‌بوو، به‌ڵام که‌ جه‌لالیبوون چه‌کداریان هه‌بوو و شه‌ڕی کوردیان و شه‌ڕی مه‌لا مسته‌فایان ده‌کرد.. هه‌ربۆیه‌ پارتیی شۆڕشگێڕی کوردستان له‌ده‌سته‌ی که‌رتبوونی 1964 (جه‌لالی) باشتر بووه‌.                                                                                                               

*****

 ئێمه‌ که‌ ئاوڕێکی خێرا له‌ دیرۆکی په‌یدابوونی پارتیی شۆڕشگێڕی کوردستان بده‌ینه‌وه‌ ده‌بینین، ‌ پاش هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی حیزبی جه‌لالی له‌ 1971دا و تیکه‌ڵبوونی به‌ پارتیی دیموکراتی کوردستان و چوونه‌ ژێر سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانییه‌وه‌، حیزبی جه‌لالی له‌ چه‌ند ده‌سته‌یه‌کدا خۆی ده‌نواند:                

1. ده‌سته‌ی کۆمه‌ڵه‌: حیزبی جه‌لالی هه‌ر له‌ ساڵی 1970 و بڕێک پێشتره‌وه‌ له‌ هه‌ناو و پزدانی خۆیدا بێچووه‌ ڕێکخستن و حیزبێکی دیکه‌ی هه‌ڵگرتبوو. ئه‌ویش کۆمه‌ڵه‌ی مارکسی– لێنینی کوردستان بوو، که‌ پاشتر به‌ کۆمه‌ڵه‌ی ڕه‌نجده‌رانی کوردستان نێوی ده‌رکرد. ئه‌م ڕێکخراوه‌ هه‌ر له‌ بنه‌ڕه‌تدا و به‌ شێوه‌یه‌کی نهێنی، له‌ لایه‌ن جه‌لال تاڵه‌بانی خۆیه‌وه، که‌ ئه‌و ده‌مه‌ ئیدی وه‌ک "ماویست"ێک خۆی ده‌ناساند و به‌ نێوی جڤینی ڕه‌وشه‌نبیری و پێویستیی دامه‌زراندنی بناخه‌ و بنه‌مای ڕێکخراوێکی مارکسی- لێنینی پێشڕه‌و، کۆڕ و کۆبوونه‌وه‌ی به‌ شاگردانی ده‌کرد و له‌ نێوان به‌غدا و به‌کره‌جۆدا، که‌ ئه‌وده‌می یه‌کێک بوو له‌ مه‌کۆ گرنگه‌کانی جه‌لالییان، هاتووچۆی ده‌کرد، به‌ڵام دامه‌زراندنی کۆمه‌ڵه‌ له‌ ڕاستییدا، بۆ ده‌مه‌مزه‌ردکردنه‌وه‌ی جه‌لالیه‌تیی و هه‌ڵلووشینی لاوانی جه‌لالی و وه‌رچه‌رخاندنی مێژوو به‌ لایه‌کی دیکه‌دا، بۆ بڕێک ئاوڕوو وه‌ده‌ستهێنانه‌وه‌ و سڕینه‌وه‌ یا هیچ نه‌بێت کاڵکرد‌نه‌وه‌ی په‌ڵه‌یه‌کی ڕه‌شی مێژوویه‌کی پڕشه‌رمه‌زاری جاشایه‌تی حیزبی جه‌لالی، دامه‌زرێنرابوو. پاش هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی حیزبی جه‌لالی له‌ 1971دا و تیکه‌ڵبوونی به‌ پارتیی دیموکراتی کوردستان، ئه‌م کۆمه‌ڵه‌ی مارکسی – لێنینییه‌یش وه‌ک به‌شێکی جه‌لالی تێکه‌ڵ به‌ پارتیی بووه‌ه‌وه‌ و له‌ نێو پارتییدا به‌ نهێنی کاری ده‌کرد و هه‌ر له‌و کاته‌یشه‌وه‌ تا ساڵانی 1972 و 1973، که‌ ئیدی جه‌لال تاڵه‌بانی چووه‌ به‌یرووت، بۆ خۆی له‌ په‌ناوه‌ هه‌ڵسووڕێنه‌ر و ڕێبه‌ری کۆمه‌ڵه‌ بوو.                                                                                            

2. به‌شێکی ناکارا و ناچالاک مانه‌وه‌ و تێکه‌ڵ به‌ پارتیی نه‌بوون، به‌ڵام هه‌میشه‌ هه‌ر زڕه‌خه‌ونی ڕووخاندنی بارزانی و زیندووبوونه‌وه‌ی جه‌لالییان ده‌بینی و چاوه‌ڕوانی هه‌ل بوون.                                                                         

3.  به‌شێکیان ده‌بنه‌ پارتیی و پاراستن و تێکه‌ڵ به‌ ده‌سگا و کارگێڕیی پارتیی و هه‌موو شتێکی دیکه‌ی پارتیی ده‌بن.                                                                                                                  

4. به‌شێکیان هه‌ر به‌ ناوی پارتیی شۆڕشگێڕی کوردستانه‌وه‌ ده‌مێننه‌وه‌ و به‌ ئاشکرا ده‌ده‌نه‌ پاڵ حوکوومه‌تی عیراق. ئه‌مانه‌ ئه‌و ده‌سته‌یه‌ بوون، که‌ دژی تێکه‌ڵبوونه‌وه‌ بوون له‌گه‌ڵ پارتیی دیموکراتی کوردستاندا. سه‌ره‌تا به‌ نێوی"ده‌سته‌یه‌ک له‌ پێشکه‌وتنخوازانی کورد(لفیف من التقدمیین الاکراد)"ه‌وه‌، بڵاوکراوه‌یه‌کیان ده‌رکرد. عه‌بدوسسه‌تتار تاهیر شه‌ریف(شێخ سه‌تتار)، مه‌لا عه‌بدوڵڵا ئیسماعیل(مه‌لا ماتۆر)، شێخ له‌تیف به‌ررزنجی(قه‌ته‌وی)، عه‌بدوڕه‌حمان زه‌بیحی(عوله‌ما)و شێخ جه‌ببار تاهیر شه‌ریف، که‌سانی ناسراوی ئه‌م ده‌سته‌یه‌ بوون. مه‌لا ماتۆر ساڵی 1974 به‌ ناوی بزووتنه‌وه‌ی پێشکه‌وتنخوازانی کورد(حرکةالتقدمیین الاکراد)ه‌وه‌ خۆی ناساند. ئه‌میش وه‌ک شێخ سه‌تتار و حیزبه‌که‌ی هه‌ر له‌گه‌ڵ حوکوومه‌تدا بوو. شێخ سه‌تتار پاش ساڵانێکی زۆر خزمه‌ت به‌ حوکوومه‌تی عیراق، هاته‌وه کن حیزبه‌ کۆنه‌که‌ی- جه‌لالی- خۆی. بێگومان ئه‌و‌ تاقمانه‌ی به‌ نێوی کۆمه‌ڵه‌ و شێخ سه‌تتار و مه‌لا ماتۆره‌وه‌ ناویان ده‌رکرد، هه‌موو هه‌ر باڵ و قامک و درێژه‌پێدانی هێڵه‌که‌ی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و جه‌لالین و ده‌کرێ به‌ وه‌چه‌ی دووه‌می جه‌لالی نێونووس بکرێن[4].                                                                                       

*****

جه‌لال تاڵه‌بانی و ته‌واوی سه‌رانی دیکه‌ی حیزبی جه‌لالی و ئه‌ندامانی حیزبی جه‌لالی، که‌ حیزبه‌که‌یان هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌ و چوونه‌ نێو پارتیی و ژێر سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانییه‌وه‌، ته‌نێ به‌ ڕوواڵه‌ت چووبوونه‌ نێو پارتییه‌وه‌ و هه‌رگیز خۆیان له‌ مێژوو و ڕابردووی خۆیان دانه‌بڕیبوو و  دانه‌ته‌کاندبوو و لێبڕاوانه‌ نه‌چووبوونه‌ نێو شۆڕش و کاری سیاسییه‌وه و به‌ته‌واوی نه‌بووبوونه‌ پارتیی و بڕوایان به‌ سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانی نه‌هێنابوو‌. ئه‌وان چ وه‌ک تاک چ وه‌ک ده‌سته‌ و ڕێکخراو و کۆمه‌ڵ، هه‌موو هه‌وڵ و کۆششێکیان بۆ ڕووخاندنی پارتیی و سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانی و تێکدانی شۆڕشی کورد بوو‌. سه‌رانی جه‌لالی و به‌ تایبه‌ت جه‌لال تاڵه‌بانی، له‌ کاتێکدا، که‌ بۆ خۆیان له‌ قه‌سرێ و له‌ ئه‌نجامی لێخۆشبوونی بارزانی و پارتیی لێیان، له‌ سێبه‌ری بارزانی و پارتییدا ده‌ژیان، هه‌ر له‌و کاته‌دا چرای که‌سک بۆ شێخ سه‌تتار هه‌ڵده‌که‌ن، که‌ پارتیی شۆڕشگێڕی کوردستان، زیندوو بکاته‌وه‌. زیندووکردنه‌وه‌ی ئه‌و حیزبه‌ زیندووکردنه‌وه‌ی جه‌لالی بوو و درێژه‌پێدانی جه‌لالی و هێڵی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د بوو. که‌ جه‌لال تاڵه‌بانی و یاوه‌رانی و له‌ په‌نای بارزانی و له‌ نێو سه‌رکرده‌یه‌تیی شۆڕشی کوردستاندا داوای زیندووکردنه‌وه‌ی پارتیی شۆڕشگێڕی کوردستان له‌ شێخ سه‌تتار ده‌که‌ن، ئه‌مه‌ بۆ خۆی دووڕوویی و ساخته‌کارییه‌کی سیاسیی پێشان ده‌دات و ده‌کاته‌ قوتکردنه‌وه‌ و زیندووکردنه‌وه‌ی دوژمنێکی مردوو له‌ شۆڕشی کوردستان، چونکه‌ ئه‌و و سه‌رانی دیکه‌ی جه‌لالی، که‌ حیزبه‌که‌یان هه‌ڵوه‌شاندووه‌ته‌وه‌ و چوونه‌ته‌ نێو پارتییه‌وه‌، ئیدی ده‌بوو گرێدراوی ڕێبازی شۆڕش و خواستی خه‌ڵکی کوردستان بن. هه‌ر به‌و پێیه‌ ده‌کرێ دامه‌زراندنی یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستانیش، که‌ له‌ 1975دا له‌ شامی پێته‌ختی سووریا و به‌ کۆمه‌ک و کارئاسانی حیزبی به‌عس و ده‌سگا سیخوڕییه‌کانی سووریاجاڕ درا، ئه‌ویش به‌ دروستبوون و له‌دایکبوونی ڕێکخراوێکی نوێ نه‌ژمێردرێت، به‌ڵکه‌ به‌ زیندووکردنه‌وه‌ و گیانبه‌به‌رداکردنه‌وه‌ و ئاشکراکردنه‌وه‌ و بنیاتنانه‌وه‌ و دامه‌زراندنه‌وه‌ی ڕێکخراوه‌ جه‌لالییه‌ کۆنه‌که‌ بژمێردرێت، به‌ڵام به‌ ناوێکی نوێوه‌. حیزبه‌ جه‌لاییه‌که‌ له‌ 1971دا به‌ ڕووکه‌ش هه‌ڵوه‌شه‌ێندرابووه‌ و تێکه‌ڵ به‌ پارتیی و سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانی بووبووه‌ و له‌ نێوان 1971-1975یشدا به‌ ئاشکرا له‌کار که‌وتبوو، له‌ بنه‌وه‌ و به‌ ناوێکی دیکه‌وه‌، وه‌لێ به‌ ناوه‌ڕۆکه‌که‌ی جارانییه‌وه‌، کاری خۆی ده‌کرد. جه‌لال تاڵه‌بانی، به‌و کاره‌ی، کۆمه‌کی به‌ شێخ سه‌تتار بۆ دامه‌زراندنه‌وه‌ی پارتیی شۆڕشگێڕی کووردستان، له‌گه‌ڵ سه‌ددام حوسه‌ین و به‌عس و حوکوومه‌تی عیراق و نه‌یارانی شۆڕشی کوردستاندا، یه‌کیانگرتووه‌ته‌وه‌ و هاوڕا و هاوڕێ بوونه‌، چونکه‌ پارتیی شۆڕشگێڕی کوردستان به‌ مۆڵه‌تی سه‌ددام حوسه‌ین و به‌عس دامه‌زرێنراوه‌ته‌وه‌، که‌واته‌: ئه‌گه‌ر هاوئاهه‌نگیی و پێکهاتنێکی ئاشکرایش  له‌ نێوان تاڵه‌بانی و سه‌ددام حوسه‌یندا له‌و باره‌یه‌وه‌ نه‌بووبێت، ئه‌وا جۆره‌ لێکتێگه‌یشتنێکی ژێربه‌ژێری له‌ گۆڕێدا هه‌بووه‌.                                                                                              

*****

پێوه‌ندی جه‌لالییان و به‌عس ناگه‌ڕێته‌وه‌ ته‌نێ بۆ پێش کوودێتای 1968ی به‌عس، وه‌ک شێخ سه‌تتار باسی ده‌کات، به‌ڵکه‌ گه‌لێک له‌وه‌ کۆنتره‌. هه‌ر له‌ سه‌رده‌می عه‌بدولکه‌ریم قاسمه‌وه‌، واته‌: دوای کوودێتای 14ی ته‌ممووزی 1958، ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و هاوبیرانی، به‌پێی بیروباوه‌ڕ و تێڕوانین و هه‌ڵوێستێک، که‌ هه‌یانبوو و به‌رانبه‌ر هێزه‌ نیشتمانی و چه‌په‌کان و قاسم ده‌یاننواند، پتر مه‌یلیان به‌ لای هێزه‌ دژه‌چه‌پ و نه‌ته‌وه‌ییه‌کانی، دژ به‌ ڕێژیمدا هه‌بوو و له‌وانه‌وه‌ نێزیکتر بوون. ئیبراهیم ئه‌حمه‌د له‌ سه‌رده‌می قاسمدا- هه‌رچه‌نده‌ قاسمیش پێی ناخۆش بوو-به‌رده‌وام چاوی به‌ سه‌رانی حیزبی به‌عس ده‌که‌وت و له‌ باره‌گای ڕۆژنامه‌ی ئه‌لجه‌مهوورییه‌ (الجمهورریة‌) له‌گه‌ڵیاندا کۆده‌بووه‌وه‌. ئه‌و ڕۆژنامه‌یه‌ش، ده‌نگ و ده‌ربڕی بیروباوه‌ڕی حیزبی به‌عس و نه‌ته‌وه‌ییه‌عه‌ره‌به‌کان بوو و ئه‌وانه‌یشی، که‌ به‌رپرسی ده‌رکردن و نووسینی بوون، هه‌موویان ئه‌ندامی به‌عس بوون، هه‌ربۆیه‌ش هه‌ر له‌ یه‌که‌م ڕۆژی ده‌رچوونییه‌وه‌، ئه‌و ڕۆژنامه‌یه‌ هه‌وڵی بلآوکردنه‌وه‌ی بیروباوه‌ڕی به‌عسی ده‌دا. تالیب شه‌بیب(طالب شبیب)، که‌ یه‌کێک بوو له‌ سه‌رانی حیزبی به‌عس و وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی به‌عس بوو له‌ ساڵی 1963دا، ده‌ڵێت:"گه‌له‌ک دیدار و پێکگه‌یشتنی ناڕه‌سمیی له‌ نێوان به‌عسییه‌کان و کورده‌کاندا کرا، وه‌ک ئه‌وه‌ی که‌ یه‌کسه‌ر دوای سه‌رکه‌وتنی شۆڕشی 14ی ته‌ممووزی 1958، له‌ باره‌گای ڕۆژنامه‌ی ئه‌لجه‌مهوورییه‌(الجمهوریة)ی به‌غدایی، میشێل عه‌فله‌ق و ئیبراهیم ئه‌حمه‌دی سکرتێری پارتیی کۆکرده‌وه‌، ڕه‌نگه‌ عه‌فله‌ق له‌وێ چاویشی به‌ جه‌لال تاڵه‌بانی، که‌ له‌ ده‌سته‌ی نووسینی ئه‌و ڕۆژنامه‌یه‌دا کاری ده‌کرد، که‌وتبێت"[5] . له‌ ساڵی1962یشدا، له‌ نێوان ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و تاهیر یه‌حیادا، که‌ ئه‌وده‌می به‌ڕێوه‌به‌ری گشتیی پۆلیس بوو، نامه‌گۆڕینه‌وه‌ هه‌بووه‌. ماوه‌یه‌ک له‌وه‌وپێش، که‌ریم قه‌ره‌نی موته‌سه‌ڕڕیف(متصرف)ی سلێمانی، تاهیر یه‌حیا، به‌ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د ده‌ناسێنێت. ئیبراهیم ئه‌حمه‌د به‌ناوی پارتیی دیموکراتیی کوردستانه‌وه‌، به‌ڵێنی هاوکاریی بۆ ڕووخاندنی قاسم، به‌ یه‌حیا و به‌عس ده‌دات. دوکتۆر مه‌حموود عوسمان، پێیوایه‌، گرنگترین پێوه‌ندێک له‌ نێوان به‌عس و مه‌کته‌بی سیاسیی پارتیی دیموکراتیی کوردستان و سکرتێره‌که‌یدا، ئیبراهیم ئه‌حمه‌د، له‌ ڕێگه‌ی تاهیر یه‌حیاوه‌ بووه‌، به‌ نامه‌یه‌ک، موقه‌دده‌م که‌ریم قه‌ره‌نی، که‌ کورد بوو، گواستوویه‌تییه‌وه‌[6] . نووسه‌ری جووله‌که‌ شلومو نکدیمون، له‌مه‌ڕ پێوه‌ندی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د به‌ تاهیر یه‌حیا و به‌عسه‌وه‌ ده‌ڵێت:" له‌ هه‌شتی شوباتی 1962دا، واته‌ ساڵێک پێش کوودێتاکه‌، تاهیر یه‌حیا، که‌ له‌ سه‌رکرده‌یه‌تیی پۆلیسی عیراق ده‌رکرابوو و چووبووه‌ ڕیزی نه‌یارانی قاسمه‌وه‌، ده‌ستپێشخه‌ریی کرد له‌ پێوه‌ندکردن به‌ ئیبراهیم ئه‌حمه‌دی سکرتێری گشتیی پارتیی دیموکراتیی کورد و پیاوی دووه‌م له‌ سه‌رکرده‌یه‌تیی یاخیبوونی کورددا و داوای هاریکاریی لێ کردن دژ به‌ ده‌سه‌ڵات{واته‌: دژ به‌ ڕێژیمی قاسم-شاکه‌لی}"[7] . تاهیر یه‌حیا، له‌ به‌رسڤی نامه‌یه‌کی ئیبراهیم ئه‌حمه‌ددا، که‌ نیسانی 1962 بۆی شاندووه‌، له‌ مانگی ئابی 1962دا، وه‌رامی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د ده‌داته‌وه‌ و تێبینییه‌کیشی له‌گه‌ڵدا ده‌نووسێت، که‌ کاتی به‌رپاکردنی کوودێتاکه‌ دیاری ده‌کات و به‌ کوردانیش{مه‌به‌ست ئیبراهیم ئه‌حمه‌ده‌، چونکه‌ پێوه‌ند و نامه‌گۆڕینه‌وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌ودا بووه‌- شاکه‌لی} ڕاده‌گه‌یه‌نێت، که‌ کوودێتاکه‌ ده‌که‌وێته‌ نێوان کۆتایی شوبات و نیوه‌ی مارسی 1962ه‌وه‌، و یه‌حیا داوا ده‌کات و ناوی شه‌ش که‌سان له‌ کوردان وه‌رده‌گرێت بۆ ئه‌وه‌ی بخرێنه‌ نێو حوکوومه‌تی  کوودێتاکه‌وه‌"[8].  ئه‌و شه‌ش ناوه‌ی، که‌ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د به‌ نێوی کوردانه‌وه‌، پێشنیازیان ده‌کات، بۆ به‌شداربوون له‌ حوکوومه‌تی کوودێتای به‌عسدا، دژ به‌ قاسم، و بۆ تاهیر یه‌حیایان ده‌نێرێت، ئه‌م که‌سانه‌ ده‌بن: باباعه‌لی شێخ مه‌حموود، فوئاد عارف، به‌کر که‌ریم، عومه‌ر مسته‌فا (ده‌بابه‌)، جه‌لال تاڵه‌بانی و عه‌لی عه‌سکه‌ری. ئه‌ڵبه‌ت هه‌ر پێوه‌ندکردن به‌و ئه‌فسه‌رانه‌وه‌، واته‌ به‌عسییه‌کان، که‌ له‌ دواییدا فه‌رمانڕه‌وایی قاسمیان ڕووخاند، ئیبراهیم ئه‌حمه‌د بۆ خۆی سازی کردبوو[9] . ئه‌م پێکهاتن و دۆستایه‌تییه‌، گه‌لێک پێش کوودێتای 1963ی به‌عس ده‌بێت و ئیبراهیم ئه‌حمه‌د له‌ هه‌موو که‌ینوبه‌ینێکی ئه‌و کوودێتایه‌، ئاگادار ده‌بێت. هه‌ر پێش ڕوودانی کوودێتای 1963ی به‌عس، خوێندکارانی به‌عس و نه‌ته‌وه‌ییه‌ عه‌ره‌به‌کان، ده‌ستیان به‌ خۆپێشاندان کرد دژی ڕێژیمی قاسم و کورده‌کان، دیاره‌ ئه‌وانه‌ی سه‌ر به‌ پارتیی،  پشتیوانیی ئه‌و خۆپێشاندانه‌یان کرد و به‌شدارییشیان تێدا کرد، لێ کۆمۆنیسته‌کان به‌شدارییان تێدا نه‌کرد[10]. زه‌کی خه‌یری، که‌ بۆ خۆی یه‌کێکه‌ له‌ که‌ونه‌کۆمۆنیسته‌کانی عیراق، بڕوای وایه‌، که‌ خه‌ڵکانێکی سه‌ر به‌ پارتیی دیموکراتی کوردستان، له‌ کوودێتای 8ی شوباتی به‌عسدا دژ به‌ قاسم، به‌شدارییان کردووه‌، به‌ تایبه‌ت له‌ هێزی هه‌واییدا، ئه‌ویش به‌ له‌کارخستنی فڕۆکه‌کان له‌ سه‌ربازگه‌ی ئه‌ڕڕه‌شید(الرشید) [11] . که‌ کوودێتای به‌عس له‌ ساڵی 1963دا، کرا، خه‌ڵکی کوردی دژی به‌عس و لایه‌نگری حوکوومه‌تی نیشتمانپه‌روه‌ری قاسم، له‌ هه‌ندێک گه‌ڕه‌کی که‌رکووک، په‌لاماری هه‌ندێک پۆلیسخانه‌یان دا، بۆ ئه‌وه‌ی چه‌که‌کانیان ببه‌ن و دژی به‌عسییه‌کان، ڕاوه‌ستن و بجه‌نگن، لێ سه‌ران و په‌رپرسانی پارتیی دیموکراتی کوردستان، له‌ که‌رکووک، که‌ تا ڕاده‌یه‌ک هه‌موویان سه‌ر به‌ ده‌سته‌ی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د –جه‌لال تاڵه‌بانی بوون، ڕێگه‌یان به‌ خه‌ڵکه‌ ڕاپه‌ڕیوه‌که‌ نه‌دا، به‌ بیانووی ئه‌وه‌ی،‌ ئه‌وانه‌ی دێنه‌ سه‌ر ته‌خت و ده‌بنه‌ فه‌رمانڕه‌وا، هی خۆیانه‌ و ئه‌و حوکوومه‌ته‌ی، که‌  ده‌سه‌لآت ده‌گرێته‌ ده‌ست، واته‌: حوکوومه‌تی به‌عس، حوکوومه‌تی خۆیانه‌. نێزیکایه‌تی و دۆستایه‌تیی باسکی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و به‌عس و کۆنیی ناسیاوییان، مه‌سه‌له‌یه‌ک نییه‌، که‌ جێی گومان بێت. نه‌وشیروان مسته‌فا ده‌ڵێت:"ره‌نگه‌ یه‌کی له‌و لایه‌نانه‌ی به‌عس، وه‌کو بیروباوه‌ر و حیزب و وه‌کو سه‌رکرده‌ و زه‌لام له‌ هه‌مو لایه‌ن و که‌سێکی تر باشتر بناسی یه‌کیتی و سه‌رکرده‌کانی بی. ئاشنای له‌گه‌ڵ بیروباوه‌ری به‌عس و، ناسیاوی له‌گه‌ل هه‌ندی له‌سه‌رکرده‌کانی ئه‌گه‌رایه‌وه‌ بۆ ماوه‌یه‌کی درێژ پێش ئه‌وه‌ی حوکمی عیراق بگرنه‌ ده‌س"[12] . ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و هاوڕێ و پێڕه‌وانی، به‌و کوودێتایه‌ی 1963ی به‌عسه‌، که‌ ده‌سه‌ڵاتی نیشتمانپه‌روه‌ری قاسمی ڕووخاند، گه‌لێک دڵخۆش و به‌هیوا ده‌بن، بێگومان به‌شێکی زۆری خۆشحاڵیشیان، له‌ قڕانیی کۆمۆنیسته‌کانه‌وه‌ هاتبوو، که‌ به‌عس ده‌ستی پێ کردبوو. هه‌ژاری موکریانی ده‌ڵێ:"ئه‌وه‌ی به‌عس ده‌گه‌ڵ شیوعی و لاگیرانی شیوعیانیان ده‌کرد، ره‌نگه‌ ته‌یمورله‌نگ و هۆلاکۆش له‌ ده‌ستیان نه‌هاتبێ. قاسم و چه‌ند که‌سێک له‌ وه‌زیره‌کانی له‌ مه‌رکه‌زی رادیۆ به‌ر گولله‌ دران. له‌و جه‌هه‌ننه‌مه‌دا توشی نوری ئه‌حمه‌د ته‌ها بوم، گوتی<خه‌م مه‌خۆ، به‌عسیه‌ زه‌لامه‌کان که‌ ده‌گه‌ڵ مامۆستایانی ئێمه‌ له‌ حه‌پس دا بوون، قه‌ولیان پێ داوین که‌ ئیستیقلالمان بده‌نێ و له‌ عیراقمان جوێ که‌نه‌وه‌>"[13]. وه‌ک به‌ڵگه‌یه‌ک بۆ ڕێککه‌وتن و پێکهاتن و نێزیکایه‌تیی پێشوه‌ختی ده‌سته‌ی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د-جه‌لال تاڵه‌بانی له‌گه‌ڵ به‌عسدا و متمانه‌به‌یه‌کبوونیان ده‌کرێ چه‌ند نموونه‌یه‌ک بخه‌ینه‌ به‌رچاو:                                                                                                             

دوای کوودێتای 1963، شاندێکی کورد بۆ گفتوگۆ له‌گه‌ڵ حوکوومه‌تی به‌عس–له‌سه‌ر داوای حوکوومه‌ت- به‌ سه‌رۆکایه‌تیی جه‌لال تاڵه‌بانی و ئه‌ندامیه‌تیی ساڵح یووسفی، شاخه‌وان نامیق، یه‌دوڵڵا عه‌بدولکه‌ریم و عه‌بدولحوسه‌ین فه‌یلی، ده‌چێته‌ به‌غدا و پاش ماوه‌یه‌ک مانه‌وه‌ له‌وێ و نه‌گه‌یشتنه‌ هیچ ئه‌نجامێک، زۆری پێ ناچێت جه‌لال تاڵه‌بانی"به‌ئیشاره‌تێک له‌ به‌عسییه‌کان و دیاره‌ ته‌رتیباتی چوونه‌ قاهیره‌یش هه‌ر ئه‌وان بۆیان کرد، خۆی رزگار کرد و به‌ ناوی سه‌ردانی جه‌مال عه‌بدولناسر خۆی گه‌یانده‌ قاهیره‌. ئه‌ندامانی وه‌فده‌که‌ش له‌ به‌غدا مانه‌وه‌ و له‌ لایه‌ن به‌عسییه‌کان گیران و زۆریش ئازاردران. واته‌ ته‌نیاکه‌س له‌ وه‌فده‌که‌ که‌ نه‌گیرا جه‌لال تاڵه‌بانی بوو. له‌ دوواییدا تاڵه‌بانی له‌ قاهیره‌ چووه‌ پاریس ئینجا تاران و پاشان گه‌ڕایه‌وه‌ کوردستان"[14].  تالیب شه‌بیب، که‌ باس له‌ گفتوگۆی حوکوومه‌تی به‌عسی ساڵی 1963 و بزاڤی چه‌کداری کورده‌وه‌ ده‌کات و به‌راورد له‌ نێوان هه‌ڵوێستی بارزانی و ئیبراهیم ئه‌حمه‌د-جه‌لال تاڵه‌بانیدا ده‌کات ده‌ڵێت:"هه‌ستمان ده‌کرد{واته‌: حیزبی به‌عس-شاکه‌لی} که‌ زمانی تاڵه‌بانی و ئیبراهیم ئه‌حمه‌د له‌ زمانی ئێمه‌وه‌، نێزیکتره‌"[15] . تالیب شه‌بیب، جه‌خت له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ش ده‌کاته‌وه‌، که‌ ئه‌وان ڕێز و نرخاندنێکی تایبه‌تیان بۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د هه‌یه‌ و که‌ ئه‌و بۆ خۆی تاڵه‌بانی خۆشگه‌ره‌که‌ و داوای ته‌مه‌ندرێژی و بیرتیژی و که‌مکردنه‌وه‌ی زۆربزێوی بۆ ده‌کات[16] . ساڵی 1963 به‌عس شه‌ڕێکی زۆر سه‌خت و توندی له‌ ناوچه‌ی بارزاندا ساز کرد و ئه‌وده‌میش بارزانی له‌وێ بوو، هه‌رچی ناوچه‌ی سۆرانه‌، که‌"برایم ئه‌حمه‌د و جه‌لال تاڵه‌بانی سه‌رپه‌رستییان ده‌کرد و لێپرسراوی پله‌ یه‌ک بوون له‌وێدا، ئه‌و ناوچه‌یه‌ ئارام بوو چونکه‌ برایم ئه‌حمه‌د و تاڵه‌بانی رێگه‌یان نه‌ده‌دا به‌ره‌یه‌کی شه‌ڕ له‌م ناوچه‌یه‌دا بکرێته‌وه‌، تا هێزه‌کانی عیراق هه‌موو بچنه‌ بارزان. به‌ واتایه‌کی دیکه‌ برایم ئه‌حمه‌د و جه‌لال تاڵه‌بانی له‌گه‌ڵ حزبی به‌عس رێک که‌وتبووون، که‌ له‌ ناوچه‌ی سۆران هیچ نه‌که‌ن، بۆ ئه‌وه‌ی سوپای عێراق ئازاد بێت، بۆ هێرش کردنه‌ سه‌ر بارزان و له‌ناوبردنی بارزانی. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌عسییه‌کان ته‌ڕ و وشکیان به‌یه‌که‌وه‌ ده‌سووتاند، زۆر که‌سیان به‌ناوی شیووعی و به‌ ناوی دیموکراتییه‌وه‌ ده‌گرت، بۆیه‌ ئه‌فسه‌ر و سه‌ربازێکی یه‌کجار زۆری کورد پێوه‌ندییان به‌ شۆڕشی کوردستانه‌وه‌ کرد و زۆربه‌شیان له‌ ناوچه‌ی سۆران بوون و چه‌کێکی باشیشیان له‌گه‌ڵ خۆیاندا هێنابوو. هێزێکی باشیان هه‌بوو به‌ڵام وه‌کو پێشتر باسمان کرد نیوچه‌ رێککه‌وتنێک له‌ نێوانی به‌عس و برایم ئه‌حمه‌د و جه‌لال تاڵه‌بانیدا هه‌بوو بارزانییان به‌((سه‌ری مار)) ناو ده‌برد، واته‌ هه‌ر وه‌ختێک سه‌ری ماره‌که‌ پان کرایه‌وه‌، ئه‌و وه‌خته‌ شۆڕش تێک ده‌چێ و نامێنێ. ئیتر خۆیان به‌ ئاره‌زووی خۆیان ره‌فتار ده‌که‌ن، بۆیه‌ به‌عسییه‌کان به‌ هه‌موو توانای خۆیان، هێرشیان هێنایه‌ سه‌ر بارزان"[17]. هه‌ر له‌ باره‌ی هه‌مان مه‌به‌سته‌وه‌ واته‌: نێزیکایه‌تی و نێوانخۆشیی به‌عس و سه‌رانی پارتیی(ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و تاڵه‌بانی)، هه‌ژاری موکریانی، که‌ بۆ خۆی له‌ ناوچه‌ی بارزان و له‌گه‌ڵ بارزانیدا بوو، باس له‌ جه‌نگی ساڵی 1963ی دژ به‌ کورد ده‌کات و ده‌ڵێت:"له‌شکرێ پێشمه‌رگه‌ له‌ ئه‌ستانی سوله‌یمانی و که‌رکووک و هه‌ولێر بونه‌ چه‌ند قات. له‌ موحاسه‌ره‌ی بارزاندا که‌ دژواری شه‌ڕمان له‌سه‌ر بو، چه‌کداری پێشمه‌رگه‌ی پارتی ده‌هانامان نه‌هاتن. ده‌وڵه‌تیش که‌متر خۆی ده‌وان ده‌گه‌یاند و ده‌یه‌ویست بارزان بنبڕ بکات"[18]. بێگومان ده‌سته‌ی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د-تاڵه‌بانی هه‌ر به‌ ویست و به‌ پێکهاتن له‌گه‌ڵ به‌عسدا، کاره‌که‌یان به‌ره‌و ئه‌و ئه‌نجامه‌ بردووه‌، واته‌: ڕزگاربوون له‌ مه‌لا مسته‌فا و هیچی دی. هه‌ژاری موکریانی ده‌گێڕێته‌وه‌ و ده‌ڵێ:"جارێک بۆ مه‌لا مسته‌فایان گێڕایه‌وه‌ که‌ پێشمه‌رگه‌ی لای هه‌ولێر که‌ دیتویانه‌ ئه‌و هه‌زاران کامیۆنه‌ له‌شکره‌ و ئه‌و هه‌مو تۆپ و تۆپخانه‌یان دیوه‌ که‌ به‌ره‌و بارزان ده‌چن، گریاون، هاواریان بۆ برایم ئه‌حمه‌د کردوه‌<که‌ی ئه‌وه‌ شه‌ڕه‌فه‌ برایانی ئێمه‌ بکوژن و ئێمه‌ ده‌ست له‌سه‌ر ده‌ست تماشا بکه‌ین؟>برایم گوتویه‌<ئێوه‌ نازانن، ئه‌گه‌ر بارزانی نه‌مێنێ فه‌رمانده‌یی ده‌بێته‌ یه‌ک، ئه‌مجار عه‌کسی بارزانی وه‌ک شه‌هید ده‌فرۆشین، پاره‌ی زۆر ده‌کا!..>" [19] . ئیبراهیم ئه‌حمه‌د له‌و قسه‌یه‌یدا زۆر ڕاستی گوتووه‌ و به‌ درێژایی ژیانیشی ئاواتی ئه‌وه‌ی خواستووه‌، که‌ بارزانی و ناوی بارزانی نه‌مێنێت، ئیدی به‌ چ شێوه‌یه‌ک ده‌بێت، به‌ لای ئه‌و و پێڕه‌وانییه‌وه‌ گرنگ نه‌بووه‌ و نییه‌. ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و جه‌لال تاڵه‌بانی ته‌نێ بۆ ده‌سه‌لآتگرتنه‌ده‌ست و له‌نێوبردنی بارزانی، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ملشکانی هه‌موو کوردیشی تێدا بووبێت و بێت، ئاماده‌ی هه‌موو کارێک بوونه‌ و هه‌ن. هه‌ر له‌و کاته‌دا، که‌ له‌گه‌ڵ به‌عسدا ئه‌و جۆره‌ پێکهاتنه‌ له‌ نێوانیاندا هه‌بوو، به‌هۆی پێوه‌ندێکی کۆنتر، که‌ له‌گه‌ڵ ئێران-ساواک- و ده‌سگا و کۆمپانییه‌کانی نه‌فت و به‌رژه‌وه‌نده‌کانی ڕۆژاوادا هه‌یانبوو، هه‌موو ئه‌و لایه‌نانه‌ تا ڕاده‌یه‌ک له‌ سه‌ر کۆمه‌ک به‌ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و جه‌لال تاڵه‌بانی و له‌نێوبردنی بارزانی، ڕێکبوون و "ئه‌و کاته‌ ته‌نسیقیش له‌ نێوانی ئێران و تورکیا و عێراقدا هه‌بوو. ئه‌فسه‌رێکی تورک له‌ مووسڵ داده‌نیشێت و ئه‌فسه‌ره‌کی ئێرانیش له‌ که‌رکوک بۆ ئه‌وه‌ی ته‌نسیقی شه‌ڕ بکه‌ن و فڕۆکه‌ جه‌نگییه‌کانی خۆیان ئاراسته‌ بکه‌ن. چونکه‌ فڕۆکه‌کانی ئێران و تورکیاش به‌شداریی شه‌ڕیان ده‌کرد له‌ دژی بارزانیدا. هه‌موو شه‌ڕه‌کان له‌ ناوچه‌ی بارزان و بادینان بوو و هیچ شه‌ڕێک له‌م دیوی زێ رووی نه‌دا"[20]. پاش کوودێتای 1968 و ئه‌و گۆڕانانه‌ی به‌سه‌ر عیراق و مه‌سه‌له‌ی کورددا هاتن، تاقمی "فره‌چه‌پی" ئیبراهیم ئه‌حمه‌د، به‌و هێنده‌ پێوه‌نده‌ی، که‌ له‌گه‌ڵ به‌عسدا هه‌یانبوو، قایل نه‌بوون، به‌ڵکه‌"باسکی م س چاره‌نووسی خۆی به‌ به‌عسه‌وه‌ به‌ست بو، خۆی به‌ هاوپه‌یمانی ژیان و مردنی به‌عس دائه‌نا. به‌عس له‌ ململانیی ئه‌م دو هیزه‌دا{واته‌: ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانی- شاکه‌لی}، به‌ چه‌ک و پاره‌ و هێز، یارمه‌تی م س ی ئه‌دا"[21].  پێوه‌ند و هاریکاریی تاقمی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د-جه‌لال تاڵه‌بانی و به‌عس، له‌ ساڵانی 1968-1970، هێنده‌ توند و به‌هێز بوو، که‌ ئیدی ئه‌و تاقمه‌ بووبوون به‌ به‌شێکی جیانه‌کراوه‌ی هێزی چه‌کداری عیراق و-ئه‌وه‌ هیچ که‌ له‌ 1966ه‌وه‌ و له‌گه‌ڵ ڕێژیمی عارفی دووه‌مدا ده‌ستی پێ کردبوو و له‌نێو خه‌ڵکدا به‌ جاش ده‌درانه‌ قه‌ڵه‌م و نازناوی جاشی 66یان وه‌رگرتبوو- حوکوومه‌تیش وه‌ک جاش حیسابی بۆ ده‌کردن. بێگومان ئه‌وانیش چالاکانه‌ ڕۆڵی خۆیان ده‌بینی و به‌ هه‌موو شێوه‌ و شێوازێک دوژمنایه‌تیی شۆڕش و خه‌ڵکی کورد و سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانییان ده‌کرد. مێژووی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ش له‌ هیچ که‌س شاراوه‌ نییه‌ و تا ڕاده‌یه‌ک زۆرینه‌ی ڕووداوه‌کانی تۆمار کراوه‌، لێ پێموایه‌ پێویستی به‌ خوێندنه‌وه‌یه‌کی قووڵتر و فراوانتر و شیکردنه‌وه‌یه‌کی نوێتر هه‌یه‌. دیاره‌ پێوه‌ند و تێکه‌ڵاوییه‌کی له‌ مێژینه‌ و هێنده‌ به‌هێزی نێوان ده‌سته‌ی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د-جه‌لال تاڵه‌بانی و حوکوومه‌تی به‌عس، کاریگه‌ریی خۆی کردووه‌ و  به‌عس و ده‌سگاجاسووسییه‌کانی توانیویانه‌ ڕۆچنه‌ نێو ڕێکخستنه‌کانی ئه‌و ده‌سته‌یه‌وه‌ و خه‌ڵکیان لێ بکڕن و فریو بده‌ن. بێگومان ئه‌و مه‌سه‌له‌یه‌ شتێکی نوێ نییه‌، به‌ڵکه‌ پێوه‌ندی ئه‌و ده‌سگایانه‌ی به‌عس له‌گه‌ڵ یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی ئێستادا، ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ پێوه‌نده‌کانیان کاتێک، که‌ له‌ ساڵانی 1966 به‌ دواوه‌ نێوێکی دیکه‌یان هه‌بوو و هه‌ر له‌و ده‌مه‌شه‌وه‌ به‌عس گه‌رای خۆی تێدا چاندوون و داناون. پێموایه‌ ئاشکرابوونی ڕێکخراوه‌کانی کۆمه‌ڵه‌ی ڕه‌نجده‌رانی کوردستان له‌ شاره‌کاندا و گرتنی ئه‌ندامانی به‌و شێوه‌ فره‌وانییه‌وه‌ له‌ لایه‌ن ده‌سگا جاسووسییه‌کانی به‌عسه‌وه‌ و زیندانیکردن و کوشتنیان، هه‌ر وا به‌ هاسانی و له‌ خۆڕا نه‌ده‌بوو و نه‌ده‌کرا، ئه‌گه‌ر له‌ نێو ئه‌و ڕێکخراوانه‌دا خه‌ڵکانی سه‌ر به‌ ڕێژیم نه‌بوونایه‌ و له‌وانه‌وه‌ زانیاری له‌مه‌ڕ ئه‌و ڕێکخراوانه‌ و ئه‌ندامانی دزه‌ی نه‌کردبا. سابیر کۆکه‌یی، که‌ بۆ خۆی ئه‌ندامی یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان و چه‌کداری ئه‌وان بووه‌، باسی ساڵی 1979 و زیندانی ده‌سگای تایبه‌تی(الهیئةالخاصة)ی که‌رکووک ده‌کات، که‌ زیندانێکی یه‌کجار به‌دناو و خراپ بوو، ده‌ڵێت:"هێندی زیندانیان به‌ ژووری زیندان دا کرد، یه‌کێکیان به‌ ناوی به‌رهه‌م ئه‌حمه‌د ساڵح بوو، باڵا به‌رزی قژ شامپۆ کراوی درێژ له‌سه‌ر شانی، زیندانه‌ سیاسیه‌کان پێ یان ده‌گوت ((دیسکۆ))، زۆر له‌ زیندانه‌کان ده‌یانناسی، ده‌یانگوت ئه‌مه‌ به‌عسیه‌ و خۆتانی لێ بپارێزن. ئه‌ویش له‌ ڕه‌ش بگیریه‌که‌ی سلێمانی گیرابوو، دوای چه‌ند رۆژێک به‌بێ ئه‌وه‌ی یه‌ک په‌نجه‌ی لێ بده‌ن به‌(موافه‌قه‌ت)ی ده‌زگای (موخابه‌رات)ی سلێمانی ئازاد کرا. له‌ دواییدا ڕژێم ناردی بۆ له‌نده‌ن به‌ ناوی خوێندن و خزمه‌ت کردن به‌ به‌عس. له‌ له‌نده‌نیش هاتوچۆی ماڵی جه‌لال تاڵه‌بانی ده‌کات خۆی لێ یان نزیک ده‌کاته‌وه‌. جه‌لال تاڵه‌بانیش هێنایه‌ پێشه‌وه‌. بۆ ڕازی کردنی ئه‌ندامانی یه‌کێتیش جه‌لال تاڵه‌بانی ووتبوی(به‌رهه‌م کلیلی ئه‌قڵی منه‌). به‌مجۆره‌ سه‌پاندیه‌ سه‌ر ئه‌ندامانی بێ ده‌سه‌ڵاتی یه‌کێتی. له‌پاشاندا خرایه‌ سه‌رکردایه‌تی ی.ن.ک له‌و کاته‌ی به‌رهه‌م به‌ زه‌ماله‌ی ڕژێمی عێراق ناردرا له‌نده‌ن بۆ خوێندن هه‌زاران خوێندکاری کورد له‌سه‌ر نه‌کردنی(ئیمزای به‌عس)خوێندنیان له‌ده‌ست ده‌دا، یا له‌ سێداره‌ ده‌دران"[22]. یه‌کێکی دیکه‌، که‌ له‌ ئه‌ندامه‌ به‌راییه‌کانی یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان بووه‌ و له‌ شام له‌ دامه‌زراندنی یه‌کیه‌تییه‌وه‌ له‌گه‌ڵیاندا بووه‌ و جه‌لال تاڵه‌بانییش باوه‌ڕێکی به‌هێزی پێی هه‌بووه‌، مونزیر نه‌قشبه‌ندی بووه‌، که‌ به‌ نهێنی له‌گه‌ڵ ده‌سگای هه‌واڵگر(مخابرات)ی عیراقدا پێوه‌ندی هه‌بووه‌[23]. پێده‌چێت پێوه‌نده‌کانی ده‌سته‌ی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د-جه‌لال تاڵه‌بانی(یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان) به‌ به‌عسه‌وه‌، ته‌نێ له‌چوارچێوه‌ و  ڕێگه‌ی حیزب و شێوه‌یه‌کی سیاسییانه‌وه‌ نه‌بووبێت، به‌ڵکه‌ زۆرجاران شێوه‌یه‌کی نهێنییانه‌ و ئاساییشیانه‌ و ئیستیخباراتییانه‌ و موخابه‌راتییانه‌ی وه‌رگرتبێت. به‌ڕێوه‌به‌راتیی ئاساییشی گشتیی(مدیریة الامن العامة‌) له‌ وه‌زاره‌تی ناوخۆی عیراق، له‌ په‌یامێکی یه‌کجار دوورودرێژ و نهێنی خۆیدا بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی ئاساییشی ناوچه‌ی ئۆتۆنۆمی (مدیریة‌ ﺃمن منطقة‌الحکم الذاتي)، که‌ ده‌کاته‌ به‌شه‌ ئۆتۆنۆمییه‌که‌ی ناوچه‌ی کوردستان، که‌ حوکوومه‌تی به‌عس دیاری کردبوو، له‌ 23-6-1982دا، له‌ یه‌کێک له‌ خاڵه‌کانیدا ده‌ڵێت:"ئێمه‌ پێمان باش و سوودمه‌نده‌، که‌ ده‌سگا ئاساییشییه‌کانمان، به‌و جۆره‌ی که‌ سه‌رکرده‌یه‌تی به‌ گونجاوی ده‌زانێت، پێوه‌ند له‌گه‌ڵ سه‌رکرده‌کانی ده‌سته‌ تێکده‌ره‌کاندا{واته‌: حیزب و ده‌سته‌ چه‌کداره‌ کورده‌کان- شاکه‌لی} ساز بکات، بۆ ئه‌وه‌ی به‌رده‌وام، له‌ ڕێگه‌ی پێوه‌ندمان پێیانه‌وه‌ و زانیاریمان له‌ باره‌ی بۆچوونه‌کانی داهاتوویان و کارتێکردن له‌ هه‌ندێ ڕه‌وتاریاندا و سازکردنی قۆرت و  ناته‌بایی له‌ نێوان تاقمه‌ ناکۆکه‌کانیاندا، ده‌رفه‌تیان له‌ ده‌ست ده‌رکه‌ین" [24]. ئه‌م نامه‌یه‌ و ئه‌و پێشنیازانه‌ی، که‌ تێیدا هاتوون، بۆ سه‌ددام حوسه‌ین خۆی نێردراوه‌ و ئه‌ویش له‌ بنه‌وه‌ مۆری کردووه‌ و ڕه‌زامه‌ندیی خۆی له‌ سه‌ر ده‌ربڕیوه‌. یه‌کێک له‌و ده‌سته‌ و حیزبه‌ کوردانه‌ی، که‌ ئه‌و ده‌سگایانه‌ی به‌عس پێوه‌ندیان پێوه‌ کردووه‌، یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان بووه‌- دیاره‌ پێوه‌ندیان به‌ حیزب و لایه‌نه‌کانی دیکه‌شه‌وه‌ هه‌بووه‌- که‌ تا ڕاده‌یه‌کی زۆر ده‌سگا جاسووسییه‌کانی به‌عس، داچۆڕاونه‌ته‌ نێو ده‌سگاکانیانه‌وه‌. وه‌ک جه‌ختکردنێک له‌ سه‌ر ئه‌وه‌ با بنۆڕینه‌ بڵاوکراوه‌یه‌کی ناوخۆیی و گه‌له‌ک نهێنی، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ئیستیخباراتی له‌شکریی (مدیریة‌الإستخبارات العسکریة‌) له‌ وه‌زاره‌تی به‌رگری (وزارة‌الدفاع)ی عیراق، که‌ له‌ ساڵی 1983دا، بڵاوی کردووه‌ته‌وه‌، له‌وێدا زۆر ئاشکرا باس له‌ هاریکاری و پێوه‌ندی خۆیان له‌گه‌ڵ یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستاندا ده‌کات و به‌ خوێندنه‌وه‌ و لێوردبوونه‌وه‌ی ئه‌و به‌ڵگه‌نامه‌یه‌، تاڕاده‌یه‌ک به‌رایی شه‌ڕه‌کانی پشتاشان و گفتوگۆی یه‌کیه‌تیی و حوکوومه‌تی به‌عسمان له‌ ساڵی 1984دا، بڕێک بۆ ڕوون ده‌بێته‌وه‌. بڵاوکراوه‌که‌ ده‌ڵێت:" به‌ گوێره‌ی نه‌خشه‌یه‌کی داڕێژراو، که‌ به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌که‌مان دایناوه‌ و بۆ پتر لێکدوورخستنه‌وه‌ی لایه‌نه‌ ناکۆکه‌کان و بۆ گه‌شه‌پێکردنی پێکدادانانه‌کانیان، چه‌ند کارێکی ئیستیخباراتییانه‌ی تایبه‌ت له‌ لایه‌ن به‌ڕێوه‌به‌ریه‌تییه‌که‌مانه‌وه‌ ئه‌نجام درا و ئامانجه‌کانیشی، که‌ چاوه‌ڕوانیی لێ ده‌کران، هاتنه‌ دی...له‌ نیسانی 83دا یه‌کێک له‌ سه‌رچاوه‌ گرنگه‌کانی خۆمان(له‌ سه‌رکرده‌کانی تاقمی تاڵه‌بانی له‌ ده‌ڤه‌ری سلێمانی)، نارد بۆ ڕێگه‌گرتن له‌ تاقمی تێکده‌ری بارزانی، له‌ ده‌ڤه‌ره‌که‌ی خۆی و به‌ هه‌ر شێوه‌یه‌ک بێت و هه‌وڵیش بدات پێکدادانه‌کان توندتر بن. .ئیستیخباراتییانه‌ پێوه‌ندمان کرد به‌ سه‌رکرده‌یه‌تیی یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان و زانیاریمان پێدان له‌مه‌ڕ نیازی ئێرانی دوژمن و تاقمی(جود) به‌رانبه‌ریان و کۆمه‌کی پێویستیشمان پێیان کرد به‌گوێره‌ی نه‌خشه‌یه‌کی وردی دیراسه‌کراو"[25]. کاتی گفتوگۆی نێوان یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان و حوکوومه‌تی به‌عس، له‌ 1984دا، خه‌ڵکانی سه‌ر به‌ یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان، سه‌رانیان، به‌رپرسه‌ سیاسی و سه‌ربازییه‌کانیان و ته‌نانه‌ت چه‌کداره‌کانیشیان، به‌ پسووله‌ و کاغه‌ز و ناسنامه‌ی کارگێڕی ئیستیخباراتی سه‌ربازیی به‌عس و وه‌ک نه‌فه‌رێکی ئه‌وان، هاتوچۆی ناوچه‌کانی بنده‌ستی حوکوومه‌تیان ده‌کرد و ده‌چوونه‌ به‌غدا و مووسڵ و که‌رکووک و جێگه‌ی دیکه‌ش. خودالێخۆشبوو کاک سابیر ڕه‌سووڵ، که‌ بۆ خۆی ئه‌وده‌می له‌گه‌ڵ یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستاندا بوو، ئه‌وه‌ی بۆ گێڕاومه‌ته‌وه‌ و باسی خۆیشی ده‌کرد، که‌ سه‌فه‌ری مووسڵی کردووه‌ به‌و شێوه‌یه. ناردنی چه‌ک به‌ هۆی عه‌بدوڕه‌حمان زه‌بیحی(عوله‌ما)وه‌ بۆ دۆکتۆر عه‌بدوڕه‌حمانی قاسملوو و حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئیران و له‌ قاسملوویشه‌وه‌ بۆ جه‌لال تاڵه‌بانی و حیزبه‌که‌ی،  هه‌موو ئه‌و کارانه‌ به‌ پێزانینی به‌عس و به‌ هاوئاهه‌نگی له‌گه‌ڵ به‌عسدا ئه‌نجام دراون. حیزبی جه‌لالی چ کۆن چ نوێ له‌ هه‌موو لایه‌نێکی دیکه‌ی کوردستانی و کورد،  پتر گرێدراوییان به‌ به‌عسه‌وه‌ هه‌بووه‌ و به‌عس داچۆڕاوه‌ته‌ نێویانه‌وه‌ و هه‌وئاهه‌نگییان له‌گه‌ڵ به‌عسدا هه‌بووه‌ و وه‌ک دید و هزرینیش له‌ هه‌موو لایه‌نێکی دیکه‌ی کوردستانی و کورد له‌ تێزه‌کانی به‌عسه‌وه‌ نێزیکتر بوون.                                                                              

*****

فره‌نسۆ هه‌ریری له‌مه‌ڕ چوونه‌ ده‌ره‌وه‌ی جه‌لال تاڵه‌بانییه‌وه‌ بۆ به‌یرووت و لوبنان، له‌ سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌یه‌، که‌ تاڵه‌بانی به‌ بیانووی خوێندن و نووسینه‌وه‌ داواوی له‌ بارزانی و پارتیی کردووه‌ بۆ ئه‌و ده‌رچوونه‌ی. که‌ ڕێگه‌ی پێ ده‌درێت ئه‌وجا داوا ده‌کات له‌وێ کار بکات. نوێنه‌ری ئه‌وده‌می شۆڕشی کوردستان و پارتیی له‌ به‌یرووت عه‌زیزی شێخ ڕه‌زا ده‌بێت، که‌ پێوه‌ندی ڕاسته‌وخۆی به‌ پاراستنه‌وه‌ ده‌بێت. پارتیی به‌ جه‌لال تاڵه‌بانی ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر ڕازییه‌ ڵه‌گه‌ڵ عه‌زیزی شێخ ڕه‌زادا کار بکات، ئه‌وا ڕێگه‌ی ده‌ده‌ن، چونکه‌ بێجگه‌ له‌وه‌ کاری دیکه‌یان نییه‌ و ناشتوانن عه‌زیزی شێخ ڕه‌زا لابده‌ن. له‌به‌ر ئه‌وه‌ تاڵه‌بانی ڕازی ده‌بێت وه‌ک یاریده‌رێک له‌گه‌ڵ عه‌زیزی شێخ ڕه‌زادا کار بکات. تاڵه‌بانی له‌و ماوه‌دا که‌مێک ڕاپۆرتی له‌ سه‌ر باڵه‌کانی ڕێکخراوی ڕزگاریخوازی فلستین بۆ سه‌رکرده‌یه‌تیی شۆڕش ده‌نارده‌وه و  تا هه‌ره‌سی 1975 له‌وێ مایه‌وه‌. تاڵه‌بانی  جگه‌ له‌وه‌ی یاریده‌ری عه‌زیزی شێخ ڕه‌زا بوو، هانی خه‌ڵکیشی زۆر ده‌دا بۆ چوونه‌ ناو پاراستنه‌وه‌. ئه‌و کاته‌ ڕێگه‌ به‌ هه‌موو که‌سێک نه‌ده‌درا، که‌ بچێته‌ نێو پاراستنه‌وه‌ و کاری تێدا بکات. جه‌لال تاڵه‌بانی خۆی له‌ پاراستن کاری ده‌کرد و مووچه‌که‌یشی 200 دینار بوو. 200 دیناری ئه‌و کات ده‌یکرده 600 دۆلار[26]. تاڵه‌بانی له‌و چوونه‌یدا بۆ به‌یرووت، ئه‌گه‌ر وه‌ک پارتییه‌ک چووبێت و له‌وێیش له‌گه‌ڵ عه‌زیزی شێخ ڕه‌زادا کاری پاراستنی ئه‌نجام دابێت، به‌ هاوئاهه‌نگی و هاریکاری شێخ سه‌تتار و پارتیی شۆڕشگێڕی کوردستان و به‌عس و سه‌ددام حوسه‌ین، ئه‌و ده‌رفه‌تی چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی بۆ ڕه‌خسێنراوه‌ و  ئه‌نجام دراوه‌ و چووه‌ته‌ سه‌ر. تاڵه‌بانی خۆی به‌ شێخ سه‌تتاری گوتووه‌" شێخ ستار ئه‌گه‌ر ئێوه‌ ئه‌و حیزبه‌ زیندوو بکه‌نه‌وه‌ مه‌لا مسته‌فا له‌ ئێوه‌ی نازانێ و له‌ منی ده‌زانێ و من ده‌کوژێ، ئه‌گه‌ر ده‌تانه‌وێ زیندووی بکه‌نه‌وه‌ من ده‌ربکه‌نه‌ ده‌ره‌وه‌ی عێراق و بتوانن من له‌گه‌ڵتانم." واته‌: له‌ ترسی ئه‌وه‌ی، که‌ نه‌وه‌کا بارزانی(سه‌رۆک بارزانی) پێی بزانێت و به‌ نه‌خشه‌ و ده‌ستی ئه‌م(جه‌لال تاڵه‌بانی)ی بزانێت،‌ پێشتر ئه‌و ده‌رکه‌نه‌ ده‌ره‌وه‌ له‌ کوردستان و عیراق و دوای ئه‌وه‌ جاڕی دامه‌زراندنی پارتیی شۆڕشگێڕی کوردستان بده‌ن.  به‌و قسه‌یه‌ی تاڵه‌بانی ئه‌وه‌ ساغ ده‌بێته‌وه‌، که‌ دامه‌زراندنی پارتیی شۆڕشگێڕی کوردستان، خواستی تاڵه‌بانی بووه‌ و ژیانبه‌به‌رداکردنه‌وه‌ی حیزبی جه‌لالی بووه‌ و تا هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌یشی ‌ لق و پارچه‌ حیزبێکی جه‌لالی بووه، به‌ڵام له‌ به‌غدا و له‌ کن حوکوومه‌ت و به‌عس.  تاڵه‌بانی له‌یه‌ک کاتدا هه‌م بۆ پارتی و پاراستن کاری کردووه‌ و هه‌م بۆ سه‌ددام حوسه‌ین و به‌عس و شێخ سه‌تتار و جه‌لاییان به‌ هه‌موو جۆره‌کانیانه‌وه‌. ئه‌وه‌تا شێخ سه‌تتار بۆ خۆی باسی ئه‌و سه‌فه‌ره‌ی خۆی بۆ به‌یرووت ده‌کات و له‌مه‌ڕ ئه‌و دیداره‌ی له‌گه‌ڵ جه‌لال تاڵه‌بانییه‌وه‌ ده‌دوێت، که‌ چۆن تاڵه‌بانی به‌هۆی "عوله‌ما"وه‌ نامه‌ی بۆ ناردووه‌ و داوای دیداری لێ کردووه‌ و ئه‌میش نامه‌که‌ی بردووه‌ته‌ کن سه‌ددام حوسه‌ین و سه‌ددامیش ڕێگه‌ی سه‌فه‌ری ئه‌م(شێخ سه‌تتار)ی داوه‌ و داوای لێکردووه‌ گوێ له‌ تاڵه‌بانییش بگرێت بزانێ چی ده‌وێت.. شێخ سه‌تتار ده‌ڵێ:"مام جه‌لال له‌رێگه‌ی مامۆستا عوله‌ماوه‌ نامه‌یه‌کی بۆ ناردم گوتبووی حه‌زده‌که‌م بێیه‌ ئێره‌و که‌ هاتی دیوانه‌ تازه‌که‌ی جه‌واهیریشم بۆ بێنه‌. چوومه‌ لای سه‌ددام که‌ ئه‌وکات جێگر بوو، پێمگوت ئه‌وه‌ مام جه‌لال نامه‌ی بۆ ناردووم بچم قسه‌ی له‌گه‌ڵ بکه‌م. وتی بزانه‌ وه‌کو عێراقییه‌ک چیده‌وێ نیقاشی له‌گه‌ڵ بکه‌ ، دواتر مه‌تالیبه‌کانی بینه‌وه‌ بۆ ئێره‌، ئیمه‌ نیقاشی ده‌که‌ین و بزانین چی ده‌وێ. مام جه‌لال تا ئه‌و کاته‌ هه‌ڵوێستی دژی حکومه‌ت ئیعلان نه‌کردبوو. من چووم له‌ فندق شێخ له‌ به‌یروت له‌گه‌ڵی دانیشتم". به‌و چوونه‌ی تاڵه‌بانییه‌ بۆ به‌یرووت به‌ هۆی کارئاسانی شێخ سه‌تتار و حیزبه‌که‌ی و به‌عسه‌وه‌ له‌ ده‌رکردنی پاسپۆرت و ناردنی خۆی و ژنی بۆ به‌یرووت و  پاشتر سه‌فه‌ری شێخ سه‌تتار بۆ کنی و قایلبوونی سه‌ددام حوسه‌ین و پێزانینی وی و داوای وی بۆ گوێگرتن لێی(له‌ تاڵه‌بانی) ته‌واوی سه‌ره‌ داوه‌کان به‌ره‌و ئه‌وه‌ ده‌به‌نه‌وه‌، که‌ تاڵه‌بانی نه‌ک هه‌ر ئه‌و ده‌مه‌، به‌ڵکه‌ ساڵانی دواتریش،  چ له‌ شاخ بووبێت یا شار، پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ سه‌ددام حوسه‌ین و به‌غداو به‌عسدا ، تا ئه‌و کاته‌ی ده‌سه‌ڵتدار بوون، نه‌قرتاندووه‌ و به‌ شێوه‌یه‌ک چ ڕاسته‌وخۆ یا ناڕاسته‌وخۆ هه‌ر هه‌یبووه‌ و پاراستوویه‌تی.                                                                                                                 

*****

تۆ ئه‌گه‌ر ته‌ماشایه‌کی بڕێک وردتری ژیانی شێخ سه‌تتار(عه‌بدوسسه‌تتار تاهیر شه‌ریف) بکه‌یت، بۆت ڕوون ده‌بێته‌وه‌، که‌ شێخ سه‌تتاری له‌دایکبووی 1935، که‌ ئێستا 71 ساڵی ته‌مه‌نه‌،‌ له‌ سه‌ره‌تای 1950کاندا، ده‌ستی داوه‌ته‌ کاری سیاسیی و له‌ ڕیزی حیزبی برایانی موسوڵماندا بووه‌ و له‌ ساڵی 1957دا ده‌ستبه‌رداری ئه‌و حیزبه‌ بووه‌. ئه‌وجا له‌ دوای 14ی ته‌ممووزی 1958یشه‌وه‌ چووه‌ته‌ ڕیزی پارتیی دیموکراتی کوردستانه‌وه‌ و له‌ ده‌ستپێکی 1964یشدا بووه‌ به‌ جه‌لالی. ته‌واوی ته‌مه‌نی خه‌بات و کوردایه‌تییه‌ک، که‌ شێخ سه‌تتار کردوویه‌تی له‌ نێوان 1958- 1964 دا بووه‌، که ئه‌گه‌ر‌ هه‌ر زۆر خاتریشی بگیرێت، ده‌کاته‌ شه‌ش ساڵێک و ساڵانی دیکه‌ی ته‌مه‌نی، ئه‌گه‌ر 18 ساڵێکیشی لێ ده‌ربێنین، که‌ به‌ ته‌مه‌نی منداڵی و مێردمنداڵیی ده‌ژمێردرێت و ئه‌و شه‌ش ساڵی کوردایه‌تییه‌یشی بخه‌ینه‌ سه‌ر، ده‌کاته‌: 24 ساڵ و هه‌موو ئه‌و ساڵانه‌ی به‌ کوردایه‌تی بۆ بژمێردرێت، هێشتا ساڵانی ناکوردایه‌تی و جاشایه‌تی زۆرترن، چونکه‌ ده‌که‌نه‌ 47 ساڵ. شێخ سه‌تتار و حیزبه‌که‌ی شێخ سه‌تتار و سه‌دان شێخ سه‌تتارانی دیکه‌، که‌ له‌ به‌غدا بوون و له‌گه‌ڵ حیزبی به‌عس و ڕێژیمی سه‌ددام حوسه‌یندا بوون، به‌شێک بوون له‌ بزاڤی جه‌لالیزم و جه‌لالی بوون و له‌ بازنه‌ی جه‌لالیزمدا بوون و له‌ سه‌ر هێڵ و ڕێبازی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د- جه‌لال تاڵه‌بانی بوون و درێژه‌ی جه‌لالی بوون له‌ نێو به‌عس و عیراق و ڕێژیمی به‌غدادا. گه‌ڕانه‌وه‌ی خه‌ڵکانی وه‌ک شێخ سه‌تتار و شێخ له‌تیفی قه‌ته‌وی و نه‌سره‌ه‌دین ڕۆژبه‌یانی و ده‌یانی دیکه‌ی وه‌ک ئه‌وان بۆ نێو حیزبی جه‌لالی(یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان) و ده‌ستپاراستنی ڕێکخراوی هه‌ڵۆی سووری سه‌ر به‌ جه‌لالی له‌ به‌غدا، له‌ کاتی خۆیدا، له‌ لێدانی که‌سانی وه‌ک شێخ سه‌تتار و شێخ له‌تیف و خه‌ڵکانی کۆنه‌جه‌لالی و ده‌ستوه‌شاندنیان له‌ خه‌ڵکانی ناجه‌لالی وه‌ک عوسمان فائیق و هه‌وڵی کوشتنی عه‌زیز عه‌قراوی، هه‌موو نیشانه‌ی ئه‌وه‌ن، که‌ ئه‌و پارتییه‌ی شێخ سه‌تتار و ئه‌و کۆنه‌جه‌لالییانه‌ی به‌غدا،  هه‌رچه‌نده‌ به‌ ئاشکرا سه‌ر به‌ حوکوومه‌تی به‌عس بوون، هه‌ر له‌ بازنه‌ی جه‌لاییدا بوونه‌. ئه‌وان باڵێکی نهێنی، دیاره‌ بۆ خه‌ڵک، جه‌لالی بوون له‌ نێو به‌عس و سیخوڕخانه‌کانی عیراقدا. هه‌ر به‌و جۆره‌یش سه‌دان له‌ سه‌رانی حیزبی جه‌لالییش چ ئه‌وه‌ی بۆ خۆیان پێیان ده‌گوت(پارتیی دیموکراتی کوردستان- باڵی مه‌کته‌بی سیاسی) و خه‌ڵک به‌ 66 نێویان ده‌برد و چ ئه‌وه‌ی نێوی(پارتیی شۆڕشگێڕی کوردستان)یان لێ نابوو و چ ئه‌وه‌ی دواتر نێوی(یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستانی) لێ نرا، هه‌موو درێژه‌ی حیزبی به‌عس و ده‌سگا سیخوڕییه‌کانی ڕێژیمی به‌عس بوون له‌ نێو چیا و باژێڕه‌کانی کوردستاندا و کاریان بۆ به‌عس کردووه‌. ئه‌مانیش باڵێکی نهێنی و نادیاری، دیاره‌ بۆ خه‌ڵک، حیزبی به‌عس بوون له‌ نێو جه‌لاییدا. شێخ سه‌تتاریانی به‌غدا و هه‌موو کۆنه‌جه‌لالییانی به‌غدا و به‌شێکی زۆری سه‌رانی جه‌لالی چیا و  حیزبی به‌عس و ده‌سگا سیخوڕییه‌کانی به‌عس و عیراق، هه‌موو له‌ بنه‌وه‌ گرێدراوی یه‌کتر بوونه‌ و ئاوه‌کانیان به‌یه‌ک ئاشدا کردووه‌. ئه‌مه‌ ته‌ونێکی شه‌یتانچن بووه‌، مه‌گه‌ر هه‌ر بۆ خۆیان سه‌ریان لێ ده‌رکردبێت و سه‌ری لێ ده‌رکه‌ن. جوێکردنه‌وه‌ی بازنه‌کان له‌یه‌کتر و دۆزینه‌وه‌ی سه‌ره‌داوه‌کان بۆ که‌سێکی ده‌رێی بازنه‌ و داوه‌کان، ئه‌گه‌ر نه‌کرده‌ نه‌بێت، کارێکی تا بڵێی سه‌خت و ناله‌باره[27]‌.                                                                           

*****

شێخ سه‌تتار به‌وه‌ی، که‌ پارتیی شؤڕشگێڕی کوردستانی پێ دیموکرات بووه‌ و زۆری پێ له‌ 10 هه‌زار چه‌کداره‌که‌‌ی حیزبی جه‌لالی باشتر بووه‌، چونکه‌ ئه‌وان(چه‌کدارانی جه‌لالی) شه‌ڕی کورد و شه‌ڕی مه‌لا مسته‌فایان ده‌کرد و پارتیی شؤڕشگێڕی کوردستانی پێ له‌ده‌سته‌ی که‌رتبوونی   1964 (جه‌لالی) باشتره‌، تا ڕاده‌یه‌ک شتێکی نوێی له‌مه‌ڕ جه‌لالییه‌وه‌ گوتووه‌. شتێکی نوێ به‌و واتایه‌ نه‌، که‌ خه‌ڵکی کورد و تۆ و من نه‌یزانین، به‌ڵکه‌ شتێکی نوێ، که‌ جه‌لالییه‌ک، یا که‌ونه‌جه‌لالییه‌ک بۆ خۆی گوتبێتی. شێخ سه‌تتار ددانی به‌ جاشایه‌تی حیزبی جه‌لالیدا ناوه‌ و ئه‌و جه‌نگه‌ی جه‌لالییان دژی شۆڕشی کورد و سه‌رکرده‌یه‌تی بارزانی، بۆ به‌عس و دوژمنانی کوردستان و کورد ئه‌نجامیان ده‌دا و بۆ خۆیان هه‌زارویه‌ک نێوی ناڕاست و نادروستیان لێ نابوو، ده‌خاته‌ یه‌ک چوارچێوه‌وه‌ و له‌ ژێر یه‌ک سه‌ردێڕیدا داده‌نێت، ئه‌ویش: ده‌سته‌ی ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و جه‌لال تاڵه‌بانی(جه‌لالی)، که‌ له‌ 1964دا له‌ پارتیی و سه‌رکرده‌یه‌تیی بارزانی جوێبوونه‌وه، ده‌سته‌یه‌کی لاده‌ر و که‌رتخواز بوون و ‌جه‌نگی ئه‌وان دژی بزاڤی ڕزگاریخوازی کوردستان به‌ ڕێبه‌رایه‌تیی بارزانی، جه‌نگی جاشایه‌تی دژه‌شۆڕش بووه‌ و جه‌نگی کوردکوشتن بووه‌. له‌ ته‌واوی مێژووی جه‌لالییه‌تدا و تا ئێستا جه‌لالییه‌ک نه‌هاتووه‌ ئه‌و ساڵانه‌ی 1966-1970ی مێژووی خۆیان، به‌ ساڵانی جاشایه‌تی بداته‌ ناسین و ئه‌و مێژووه‌یان به‌ مێژووی کوردکوشتن و خزمه‌ت به‌ نه‌یارانی کورد و له‌تکردنی یه‌کیه‌تیی کورد و بزاڤی ڕزگاریخوازی گه‌لی کوردستان بداته‌ قه‌ڵه‌م و بخاته‌ به‌رباس.  ئێستایشی له‌گه‌ڵ بێت، که‌ باسی ئه‌و ساڵانه‌ دێته‌ گۆڕێ، یا خۆیانی لێ نه‌بان ده‌که‌ن و نێوی نابه‌ن و له‌ مێژوو ده‌ریدێنن و ده‌یسڕنه‌وه‌، ئه‌گه‌ر باسه‌که‌ گشتی بێت و بۆ خه‌ڵک بێت، یا هێشتا وه‌ک "باڵی چه‌پ" و "باڵ و ده‌سته‌ی مه‌کته‌بی سیاسی" و ئه‌و جۆره‌ ناوانه‌ی لێده‌نێن، ئه‌گه‌ر باسه‌که‌ تایبه‌ت و خۆیی و نێوخۆیی خۆیان بێت. حه‌سه‌نی شیرین، ڕه‌وانی شاد بێت، که‌ له‌م ساڵانه‌دا کۆچی دوایی کردووه‌، کۆنه‌ پێشمه‌رگه‌یه‌کی شۆڕشی ئه‌یلوول و زۆریش ده‌روێشی بارزانی و ماڵی بارزانی بوو و به‌ قسه‌قوتی و حازربه‌ده‌ستی به‌نێوبانگ بوو و دۆستایه‌تی و هاوڕێیه‌تیشی له‌گه‌ڵ زۆرینه‌ی سه‌رانی جه‌لالییاندا هه‌بوو.  ده‌ڵێن ڕۆژێکیان له‌ سه‌رچنار له‌ په‌نا دیوارێکدا و زۆر به‌ که‌ساسی و داماوی ڕاده‌وه‌ستێت و پاڵ به‌ دیواره‌وه‌ ده‌دات. له‌پڕ ‌ مولازیم عومه‌ر(عومه‌ر عه‌بدوڵڵا)، که‌ دۆستی حه‌سه‌نی شیرین ده‌بێت و که‌ ئه‌و کاته‌ وه‌زیری نێوخۆی حوکوومه‌تی سلێمانی ده‌بێت، به‌ خۆ و کۆمه‌ڵێک ئۆتۆمبیلی پۆلیس و پاسه‌وان و چه‌کداره‌وه‌ به‌و ناوه‌دا تێپه‌ڕ ده‌بێت و مولازیم عومه‌ر له‌ دووره‌وه‌ چاوی به‌ حه‌سه‌نی شیرین ده‌که‌وێت، تێده‌گات حه‌سه‌ن له‌ بێعه‌ره‌قییه‌تی، که‌ وه‌ها حاڵی شڕه‌ و که‌ساس و داماوه‌. ده‌سبه‌جێ چه‌ند دانه‌یه‌ک له‌ پاسه‌وان و چه‌کداره‌کانی  بانگ ده‌کات و ده‌ڵێ بچن چه‌ند شووشه‌ عه‌ره‌قێک بۆ حه‌سه‌ن بکڕن و بیده‌نێ. ئه‌وانیش یه‌کسه‌ر وا ده‌که‌ن و عه‌ره‌قه‌که‌ ده‌به‌ن و ده‌یده‌نه‌ ده‌ستی حه‌سه‌ن. دیاره‌ حه‌سه‌نیش زۆر خۆشحاڵ ده‌بێت و ئه‌وجا ده‌پرسێ ئه‌مه‌ چییه‌ و کێ ناردوویه‌تی. پاسه‌وانه‌کانیش ده‌ڵێن ئه‌وه‌ کاک عومه‌ر بۆی ناردووی.  ئه‌ویش ته‌ماشایه‌کی ئۆتۆمبیله‌کان ده‌کات و به‌ره‌و لای مولازیم عومه‌ر ده‌ڕوات و ده‌چێته‌ به‌ر ده‌رگه‌ و په‌نجه‌ره‌ی ئۆتۆمبیله‌که‌ی مولازیم عومه‌ر و سه‌ری پێوه‌ ده‌نێ و به‌ ده‌نگه‌ منگن و له‌ لووته‌وه‌ ده‌رچووه‌که‌ی خۆی و به‌ ده‌نگی به‌رز ده‌ڵێ:  وه‌ڵڵا کاک عومه‌ر له‌ شه‌ستوشه‌ش(66)ه‌وه‌ تا ئێستا ئه‌مه‌ یه‌که‌م چالاکیتانه‌!!!!  ئه‌مه‌ی شێخ سه‌تتاریش ده‌یڵێت له‌ 1966ه‌وه‌ تا ئێستا تاکه‌ جه‌لالییه‌که‌، که‌ هێشتا له‌ بازنه‌ی جه‌لالی ده‌رنه‌چووبێت و به‌و جۆره‌ بێته‌ گۆ.                                                             

5-8-2006

---

[1] میدیا، ژماره ‌ 242،20/5/2006.                                                                                              

 میدیا، ژماره‌ 243، 6/6/2006.[2]

 میدیا، ژماره ‌ 242،20/5/2006[3]

[4] بنۆڕه‌: شاکه‌لی، ئه‌مجه‌د، سه‌ره‌تایه‌ک بۆ خوێندنه‌وه‌یه‌کی نوێی مێژووی چه‌پی  کوردی(عیراق)، ماڵپه‌ڕی www.dengekan.com .

[5]  سعيد، علي كريم، عراق 8 شباط، من حوارالمفاهيم اﻠﻰ حوارالدم، مراجعات في ذاكرة طالب شبيب، الطبعةالاوﻠﻰ1999، دارالكنوزالادبية، بيروت، لبنان،ص254.

[6] سه‌رچاوه‌ی پێشوو.

 سه‌رچاوه‌ی پێشوو، ل79..[7]

  سه‌رچاوه‌ی پێشوو، ل 79-80.[8]

[9] شميت، دانا ادمز، رحلة اﻟﻰ رجال شجعان في كردستان، عربه وعلق عليه جرجيس فتح الله المحامي، منشورات دارمكتبةالحياة، بيروت، لبنان،ص 195، 356-357.

 سه‌رچاوه‌ی پێشوو، ل 357.[10]

[11]خيري، زكي، صدي السنين في ذاكرة شيوعي عراقي مخضرم،ص247، ساڵ و شوێنی چاپی ئه‌م كتێبه‌ نادياره‌.

 ئه‌مين، نه‌وشيروان مسته‌فا، په‌نجه‌كان يه‌كتری ئه‌شكێنن، به‌رلين1997، ل259.[12]

 [13]هه‌ژار، عه‌بدوڕه‌حمان شه‌ره‌فكه‌ندی، چێشتی مجێور، چاپی يه‌كه‌م، پاريس1997، ل361.

 [14]هه‌ریری، فره‌نسۆ، بۆ ئه‌وه‌ی مێژوو به‌ چه‌واشه‌یی نه‌نووسرێ، له‌ بلاوکراوه‌کانی پارتیی دیموکراتی کوردستان، هه‌ولێر، 1995، ل10.

 سعيد..، عراق..، ص262.[15]

 سه‌رچاوه‌ی پێشوو.[16]

 هه‌ريری..، بۆ ئه‌وه‌ی..، ل10.[17]

 هه‌ژار..، چێشتی..،ل403.[18]

 سه‌رچاوه‌ی پێشوو، ل403-404.[19]

 هه‌ريری..، بۆ ئه‌وه‌ی..، ل10 -11.[20]

 ئه‌مين..، په‌نجةكان..، ل97.     [21]

 [22] كۆكه‌يی، سابير، ناڵه‌ی پێشمه‌رگه‌يه‌ک بۆ مێژوو، به‌شی يه‌كه‌م، 2001، ل52.

 ئه‌مين، نه‌وشيروان مسته‌فا، له‌ كه‌ناری دانوبه‌وه‌ بۆ خڕی ناوزه‌نگ، برلين 1997،ل75.[23]

 ئه‌مين..، په‌نجه‌كان..، ل371.     [24]

 سه‌رچاوه‌ی پێشوو، ل463-465.[25]

 [26] هه‌ریری، فره‌نسۆ، بۆ ئه‌وه‌ی مێژوو به‌ چه‌واشه‌یی نه‌نووسرێ، له‌ بلاوکراوه‌کانی پارتیی دیموکراتی کوردستان، هه‌ولێر، 1995،  ل18، 19، 96-97، 113.

[27]‌ بۆ زانیاری زیاتر له‌مه‌ڕ پێوه‌ندی حیزبی جه‌لالی و به‌عس بنواڕه‌: شاکه‌لی..، سه‌ره‌تایه‌ک..، ماڵپه‌ڕی .www.dengekan.com