وردەئاهەنگەکانی 16ی ئوکتۆبەری 2017 و کۆکەکەی شوباتی 1964

وردەئاهەنگەکانی 16ی ئوکتۆبەری 2017 و کۆکەکەی شوباتی 1964

ئەمجەد شاکەلی 

ساڵانێک بوو، کەرکووک، بێجگە لە "دڵی کوردستان"، هیجی دیکە نەبوو، بەڵام هەر بۆ کاڵکردنەوە و بەرەبەرە سڕینەوەی دروشمی "کەرکووک دڵی کوردستانە"، کە سەرۆک موستەفا بارزانی دایهێنابوو، جەلال تاڵەبانی، دەستەواژەی"کەرکووک قودسی کوردستانە"ی داهێنا. قودس، کە دەکاتە ئۆرشەلیم، ئەو شارەی بەلای هەموو موسوڵمانان و هەموو عەرەبەوە پیرۆزە و بە لای عیساییانیشەوە پیرۆزە و بە لای جوولەکەیشەوە پیرۆزترە و کە لە 1948ەوە لەژێر دەسەڵاتی ئیسرائیلدایە، هەموو عەرەب و موسوڵمانانی دنیا و تەنانەت هەندێ وەڵاتی دۆستی عەرەب و موسوڵمانانیش هاوار دەکەن، بدرێتەوە بە فلستین، ئیسرائیل نەک هەر نایداتەوە بە فلستین، بەڵکە لە فلستینییەتی و تەنانەت ئیسلامەتیش دایدەماڵێ و دەیەوێ بیکاتە پێتەختی ئیسرائیل و هەموو ڕۆژێک زیاتر دەیئیسرائیلێنێت و دەیجوولەکەیەنێت. ئەو داهێنانەی تاڵەبانی، ناودێرکردنی کەرکووک بە قودسی کوردستان، ڕێک بۆ ئەوە بوو کەرکووک بە قودس بچوێنێت. تاڵەبانی، پیاوێکی فرەزان بوو و دەیزانی چی دەڵێ. بە داهێنانی ئەو دەستەواژەیە، ویستی بە خەڵکی کوردستان بڵێ، ئێوە دەبێ هەر خەون بە کەرکووکەوە ببینن و کەرکووک، بەدەردی قودس ڕۆیشت و تەواو! تاڵەبانی ویستی ڕێک ئەو قسەیەی تاریق عەزیز، لەمەر کەرکووک، بە کورد بڵێتەوە، کاتێ لە ساڵانی 1990دا و لەسەردەمی گوتوبێژدا لەنێوان حوکوومەتی بەغدا و سەرکردەیەتیی سیاسیی کوردستاندا، بە شاندە کوردستانییەکەی گوتبوو:"چۆن عەرەب بۆ ئەندەلوس گریان، ئێوەش هەزار ساڵ بۆ کەرکووک بگرین". تاڵەبانی، بەو دەستەواژەیەی، دەستبەرداری کەرکووک بوو، ئەو باش دەیزانی قودس ڕۆیشتووە و عەرەب و موسوڵمانان، دوای کڵاوی بابردوو کەوتوون و مەگەر هەر بڵێن "ئەم نانە بەو ڕۆنە". کە کەرکووک، کە بە قودسی کوردستان ناودێر کرا، خرایە ڕیزی ئەندەلوس و ئەهواز و ئەسکەندەرۆنە و قوبرس و قودسەوە، ئیدی لەو دەمییەوە کەرکووک فرۆشرا!

پاش ڕووخانی ڕێژیمی بەعس، جەلال تاڵەبانی، بە یاوەریی سەنعان قەسساب، کەونەکورد و نوێتورکمان و نوێتۆرانی، چووە کەرکووک و یەکەم کۆمیتەی بەڕێوەبردنی کەرکووکی لەنێوان 24 کەسدا دابەشکرد، 6 تورکمان، 6 عەرەب و 6 مەسیحی و 6 کورد، کورد، بەوە ئەژماری 25%ی دانیشتووانی کەرکووکی بۆ کرا و تاڵەبانی کوردی لە زۆرینەوە کرد بە کەمینە. کەرکووک، ئەو کاتە فرۆشرا!

دوای ماوەیەکی دیکە، جەلال تاڵەبانی، پرۆژەی برۆکسلاندنی کەرکووکی هێنایە گۆڕێ و دەسەڵاتی لەنێوان پێکهاتەکانی کەرکووکدا، بە ڕێژەی 32% بۆ تورکمان و 32% بۆ عەرەب و 32% بۆ کورد و 4% بۆ مەسیحییان، دابەشکرد، هەمدیس کورد کرانەوە بە کەمینە، کەرکووک، ئەو کاتە فرۆشرا!

چ ئەودەمەی 6 جار 4 و چ دەمی 3 جار 32%+4%ی کەرکووک، هەرگیز بۆ تاکە یەک جاریش، جەلال تاڵەبانی نەیتوانی وەک چۆن دەسەڵاتی لە کەرکووک بەو جۆرە دابەش دەکرد، لە بەغدایش، کە پتر لە چواریەک(25%)ی کوردنشینە و لە کووت و دیالە و مووسڵ و شوێنانی دیکەش هەروا، داخوازی ڕێژەی چەند لە سەدێک بۆ کورد بکات!

تەواوی ئەو ماوەیەی(لە 2005ەوە تا مانگی دیسەمبەری 2012، کە ئیدی نەخۆش کەوت)، جەلال تاڵەبانی سەرۆککۆماری عیراق بوو، تاکە یەک بڕیاری ڕێژیمی بەعسی لەمەڕ عەرەباندن و پاکتاوی نەتەوەیی و گۆڕینی دیمۆگرافی و خاکی کەرکووک، نەسڕایەوە و پووچەڵ نەکرایەوە و یەک میتر خاکی دابڕاو لە کەرکووک(خورماتوو، کفری، کەلار، چەمچەماڵ و ناحیە و گوندەکانیان) نەگەڕێنرایەوە سەر کەرکووک و تاکە یەک عەرەبی داگیرکەری کەرکووک، نەنێردرایەوە بۆ زێدی خۆی، کەرکووک، ئەو کاتە فرۆشرا!

لەنێوان 1964 و 2017دا 53ساڵ هەیە، لە ماوەی ئەو 53 ساڵەدا، ئیدیۆلۆگییەک، بیروباوەڕێک، دیدێک، کە ئیبراهیم ئەحمەد و جەلال تاڵەبانی دامەزرێنەی بوون، هاتە گۆڕێ و چەکەرەی کرد و بوو بە وزە و هێز و خڕبوونەوە و دەستە و گرۆ و حیزب و بەنێو هەموو شادەمارەکانی ئەم گرۆ و حیزبانەدا دەهات و دەچوو و دێت و دەچێت و هەموو جمگەکانیانی تەنیبووە و تەنیوەتەوە: پارتی دیموکراتی کوردستان(باڵی ئیبراهیم ئەحمەد-جەلال تاڵەبانی/ باڵی مەکتەبی سیاسی). پارتی شۆڕشگێڕی کوردستان(حیزبەکەی ئیبراهیم ئەحمەد-جەلال تاڵەبانی). پارتی شٶڕشگێڕی کوردستان(حیزبەکەی شێخ عەبدوسسەتتار تاهیر شەریف). بزووتنەوەی پێشکەوتنخوازانی کورد(حیزبەکەی مەلاماتۆر). یەکیەتیی نیشتمانیی کوردستان (بزووتنەوەی شۆڕشگێڕان + هێڵی گشتی + کۆمەڵەی مارکسی- لێنینی کوردستان/کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستان). ئاڵای شۆڕش. بزووتنەوەی گۆڕان و هاوپەیمانی بۆ دیموکراسی و دادپەروەری. ئەو ئیدیۆلۆگی و بیروباوەڕ و دیدە لەنێو هزری تەواوی ئەو گرۆیانەدا  خۆی بینییەوە و جێی خۆی کردەوە و سنووری باشووری کوردستانی بەزاند و بەنێو حیزب و خەڵکی کوردی بەشەکانی کوردستاندا، تەشەنەی کرد و تائێستاش بەردەوامە. ئەو بیروباوەڕ و دید و ئیدیۆلۆگییە، کە لەو دەمییەوە، ڕێباز و فێرگەیەکە  و بە "جەلالی" ناوی دەرکردووە و لەگەڵ گیانی شارچێتی سلێمانیدا، تێکەڵ و ئاوێتەبووە. جەلالی و شارچێتی(سلێمانیچێتی)، تاکە یەک فەلسەفەیان لە ژیان و بووندا هەبووە و هەیە و هەوادارانی لیێ گلێر بوونەوە و بووە بە بازنەیەک بۆ خڕبوونەوەیان، ئەویش سڕینەوەی مێژوو و ناو و ماڵی بارزانییە و هیچی تر.

لەپێناو گەیشتن بەو ئامانجە(سڕینەوەی مێژوو و ناو و لەنێوبردنی ماڵباتی بارزانی و بارزانیزم) و بە گوێرەی ئەو هزرەی جەلالیزمی لەسەر دانراوە، گرتنەبەری هەموو ڕێگەیەک شیاوە و هیچ ئامرازێک نەشیاو نییە. جەلالییان، بەس بۆ لەبەینبردنی ماڵباتی بارزانی، ئامادەن خۆ لەبەین ببەن، ئامادەن وڵات و خاک و گەل بفرۆشن و ببنە کەواسووری بەر لەشکری نەیارانی کوردستان و بە کردەوەیش کردوویانە. 16ی ئوکتۆبەری 2017 و ڕادەستکردنی کەرکووک بە دەسەڵاتدارانی بەغدا، ترۆپکی خەباتی 53 ساڵەی ئەو فێرگە فەلسەفەییە بوو. ئەوان، کە دیتیان نزیکەی %95ی خاکی باشووری کوردستان، ڕزگار بووە و نزیکەی %93ی خەڵکەکەی، بە کەرکووک و تەواوی ناوچە دابڕێنراوەکانی دیکەوە، دەنگیان بە سەربەخۆیی کوردستان داوە و نۆرەی بارزانی و هەولێر لە هەڵکشاندایە، هەستیان بە لاوازی و بچووکبوونەوە و گرگنی خۆیان کرد و لەپێناوی لاوازکردن و سڕینەوە و شکاندنی ماڵباتی بارزانیدا، تەواوی ئەوەی گەلی کوردستان لە ماوەی سەد ساڵدا پێیگەیشتبوو، بە چەند سەعاتێک دایان بە ئاودا و لە دوندەوە، وەک جێبەجێکردنێکی فەلسەفەکەی جەلال تاڵەبانی"دەوڵەتی کوردی خەونی شاعیرانە"،کورد و پرسی کورد و خەونی سەربەخۆیی و ئازادییان، هێنایە خوارێ و هەر هیچ نەبێت بۆ ماوەیەک دایانڕووخاند و دوایانخست.

هەر دوای چەند سەعاتێک لە داگیرکردنی کەرکووک لەلایەن بەغداوە، کۆمپانیای بریتش پیترۆلیۆم(British Petroleum) یا(BP)، گەیشتنە کەیوان. ئەو کۆمپانیایە سەر بە وەڵاتێکە، هەمیشە کەرکووکی بە هی خۆی زانیوە، چونکە ئەو یەکەم وەڵات بوو، نەوتی کەرکووکی دەرهێنا و هەر ئەویشە، خۆی بە زڕبابی کوردستان و هەموو عیراق دەزانێت. ئەمە هەر هیچ دەرنەخات، ئەوە پێشان دەدات، کە ئەوانەی کەرکووکیان ڕادەستی بەغدا کرد"دەستەی 16ی ئوکتۆبەر"(کوڕێک و برازاکانی تاڵەبانی+بڕێک لە سەرانی یەکیەتیی نیشتمانیی کوردستان) و دەسەڵاتدارانی بەغدا و ئەوانەی ئێرانێ، کە بۆ کۆمەکی 16ی ئوکتۆبەرییە کەواسوورەکانی بەر لەشکر هاتبوون، هەموو دەچنەوە سەر یەک سەرچاوە و هەموو لەسەر یەک خوان دەلەوەڕێن، ئەویش ئەو وڵاتەی خاوەنداریەتی BP دەکات و هەموو لەبنەوە گرێدراوی یەکدین. بریتانیا، هەر لە یەکەم ڕۆژی باسوخواسی گشتپرسییەوە، بێ شاردنەوە، دژی بوو و هەرگیز لەگەڵ سەربەخۆیی باشووری کوردستاندا نەبووە، چون سەربەخۆیی باشووری کوردستان و دامەزراندنی دەوڵەتی کوردستان، دەکاتە تێکشکان و داڕووخانی ئەو پەیکەرەی، بریتانیا بۆخۆی دروستی کردووە، واتە: عیراق. عیراق، شاکاری بریتانیایە، چۆن بریتانیا لەگەڵ دەسکاری و گۆڕینی نەخشەی عیراقدا دەبێت؟ ئەوانەی کەرکووکیان دا بە دەستەوە و کەرکووکیان داگیرکرد، شاگردی بریتانیان و بە میرات لە باپیر و باوک و مامیانەوە، بۆیان ماوەتەوە.

ئەوانەی کەرکووکیان ڕادەستی بەغدایە کرد، هەمیشە ئاگری ژێرکا ئاسا، تەواوی توانستی ماددی و دارایی خۆیان و پێوەند و ڕایەڵە و میدیاکانی خۆیان، تەرخان کردووە بۆ شۆردنەوەی مێشکی خەڵکی ئەو دەڤەرە کەسکەی بندەستیان، بەوەی، کە مووچە لە نەتەوە و خاک و نیشتمان و هەرچی شتی ترە گرنگترە، چون ئەگەر وانییە، بۆ هەموو ئەو گەنجە خوێنگەرمانەی دەهاتنە سەر شەقامەکان و سنگیان بە گوللەوە دەنا، تاکە یەک ڕۆژ دژبە ڕادەستکردنی کەرکووک و دژ بە ڕادەستکەرانی کەرکووک، نەچوونە سەر شەقام و یەک وشەیان لە زار نەهاتە دەر!

لە مێژووی نوێی کوردستاندا، دوو دانە خاڵی تاریک، گەلێ تارێک هەن، یەکەمیان دووبەرەکی 1964 و جودابوونەوەی جەلالییان بوو لە پارتی دیموکراتی کوردستان و سەرکردەیەتی بارزانی، کە تا ئەم ساتەیش گەلی کوردستان، تەواوی کوردستان، باجەکەی دەدات و سەرتاپا کوردی کەرت کردووە، دووەمیشیان، 16ی ئوکتۆبەر و ڕادەستکردنی کەرکووک بوو. قارەمان و کوڕەئازاکانی ئەوەی یەکەم(1964)، باپیر و باوک و مامی کەتنکەرانی دووەم(2017) بوون.

لە مێژووی نوێی کوردستاندا، دوو دانە خاڵی ڕوون وەک "ڕۆژی نیوەڕۆ" و وەک "چاوی قرژانگ" و وەک "کانیەکی ڕوونی بەر تریفەی مانگەشەو.."[1] هەن، یەکەمیان، ڕێککەوتنی 11ی مارسی 1970ی نێوان سەرکردەیەتی کوردستان و حوکوومەتی بەعسی بەغدایە، دووەمیشیان، گشتپرسیی 25ی سێپتەمبەری 2017، بۆ سەربەخۆیی باشووری کوردستان. پێکردنی ئەو هەردوو چرایە، لەسەر دەستی بارزانی باوک(مەلا موستەفا) و بارزانی کوڕ(مەسعوود)بوون. ئەگەر ئەوەی یەکەمیان، خۆشترین چوارساڵێکی بۆ باشووری کوردستان و کوردی عیراق، هێنابێ، ئەوەی دووەمیان هەڵکشانێک بوو بەرەو ترۆپک، چون بۆ یەکەمجار بوو لە مێژووی کورددا، تێکڕای خەڵکی کوردستان، بە کۆی دەنگ، بڵێن نەء بۆ ژێردەستەیی و سەربەخۆیی هەڵبژێرن. 25ی سێپتەمبەری 2017 و گشتپرسی و دەنگدان بۆ سەربەخۆیی باشووری کوردستان، ئازاترین هەنگاو و درەوشاوەترین لاپەڕەیەکە لە ژیانی مەسعوود بارزانیدا. ئەوەی بارزانی لە 25ی سێپتەمبەریی 2017دا کردی، نە سەرەڕوویی بوو و نە هەڵە، نە خواست و ئارەزوویەکی خۆیی و کەسەکی و بنەماڵەیی بوو، وەک نەیارانی بارزانی وێنای دەکەن، بەڵکە  هەڵبژاردنی بەرەی گەل و چوونەپاڵ خواستی گەلی کوردستان بوو و پەیامێک بوو بۆ نەتەوە سەردەستەکانی دەوروبەر (تورک، عەرەب و فارس) و هەموو جیهان، کە گەلی کوردستانیش هیجی لە گەلانی دیکەی دنیا کەمتر نییە. بەو کارەیشی، بارزانی، وەک ڕێبەر و سەرکردەیەک لە مێژوودا ناوی خۆی تۆمار کرد. جەلالیزم، چۆن چاوی بەرایی دەدات و بەو شکۆمەندییە قایل دەبێت! هەرگیز نەء. دەستەی 16ی ئوکتۆبەر و کوڕ و برازاکانی جەلال تاڵەبانی و بڕێک لە سەرانی حیزبەکەی تاڵەبانی، بە دەستتێکەڵکردن لەگەڵ دوژمنانی کورد و داگیرکەرانی کوردستاندا، کەرکووکی هەمیشە بریندار، کە تازە برینەکانی خەریکبوون ساڕێژ دەبوون و تازە بەرگی بووکێنی پووشیبوو و زەماوەندی بۆ ساز دەکرا و دەگوێزرایەوە، لە خوێندا دەیگەوزێنن و لە دووکەڵدا قانگی دەدەن و تارا و بەرگی بووکێنییەکەی دەسووتێنن و دەستی دەدەنە دەستی داگیرکەرانی دڕندە و تینووی شەهوەتەوە و هەموو زیناکەرانی شەو دەکەن بە ژوورەکەیدا و لە پشتی دەرگاکەیەوە ڕادەوەستن، گوێ لە هاواری سمینی پاکیزەیی دەگرن^[2].

لە جیهاندا لە دووڕوویی و هەلپەرستی و خۆیەکلایینەکردنەوە و منجەمنجکردن و خۆساغنەکردنەوە و ناڕوونی و لاڕێگرتندا، حیزبێکی دیکە لە وێنەی یەکیەتیی نیشتمانیی کوردستان نابینرێتەوە  و ئەگەر هەبێتیش دەگمەنە! حیزبێکە لەیەک کاتدا: لەگەڵە و لەگەڵیش نییە، پێی باشە و پێیشی خراپە، بەڕاستی دەزانێت و بەناڕاستیشی دەزانێت، مارکسیست و ماویست و چەپ و سۆسیالیستە و ئیسلامی و سەرمایەداری و هاندەری کەرتی تایبەتیشە، کوردستانییە و ناکوردستانی و عیراقییشە، ئەمە و ئەویشە و ئەوەیە و ئەمەیشە و ئەمانە و ئەوانەیشە و لەمانە و لەوانیشە و....تاد. تەواوی ئەو سیاسەت  و دیدە دووڕوویی و هەلپەرستی و خۆیەکلایینەکردنەوە و منجەمنجکردن و خۆساغنەکردنەوە و ناڕوونی و لاڕێگرتنە، هەڵقوڵاوی یەک فەلسەفەیە، کە هەموودەم جەلال تاڵەبانی دەیگوتەوە و جەختی دەکردەوە، ئەویش فەلسەفەی"چەپکەگوڵ"ە، چەپکەگوڵەکەی تاڵەبانی، کە پێڕۆیانی وەک دروشمێکی پیرۆز، وەک بڕگەیەک لە ئایینێک، وەک ڕێباز و هزرێک، تەماشای دەکەن و دەیڵێنەوە. ئەو فەلسەفەیە یا ڕوونتر ئەو سیاسەتە، کە "چەپکەگوڵ" بنەما تیۆری و هزرییەکەیەتی و بووە بە نەخشەڕێگە و چرایەک بۆ جەلالییان، ڕێک ئەوە کەرکووکی بەو دەردە برد وا دەیان ساڵە پێوەی دەتلێتەوە و دەناڵێنێت.

ئەوەی لە 16ی ئوکتۆبەری 2017دا لە کەرکووک ڕوویدا، بێجگە لە ناپاکی و خیانەت، ناکرێ ناوێکی دیکەی لێبنرێ. ئەوانەی لەو ڕۆژەدا و لە ئەنجامی پێکهاتنێکی ژێربەژێریی، حەشدی شەعبی و هیزی دەرەکی و دەسەڵاتدارانی بەغدایان پەلکێشی کرد و کەرکووکیان وەک دیارییەک، ڕادەستیان کرد، بێجگە لە خیانەتکار و وڵاتفرۆش، ناکرێ ناوێکی دیکەیان لێبنرێ.

شاعیری گەورەی کورد شێخ ڕەزای تاڵەبانی دەڵێ:

پیر کە کۆکی و نەتڕی دوورە لە مردن هێشتا
وردەئاهەنگی دوای کۆکە نیشانەی ئەجەلە
پیر کە کۆکی و تڕی، دەنگی وەک بارەزەلە
شاهیدی موعتەبەرم عیززەتی مەئمووری تەلە

کۆکەکەی شوباتی 1964ی جەماعەت درێژەی کێشا تا ڕەسییە وردەئاهەنگەکانی 16ی ئوکتۆبەری 2017 و ئیدی نیشانەکانیشی وا بەرەبەرە دەردەکەون.

2017-11-17

---

[1]نیوە دێڕێکە لە شیعری"جوانی بێ ناو"ی مامۆستا گۆران.

[2]  شاعیری عیراقی، موزەففەر ئەننەوواب(مظفرالنواب)لە شیعرێکیدا، بە ناوی: قودس، بووکی عەرەبایەتیتان"القدس عروس عروبتکم" دەڵێ:

القدس عروس عروبتكم

فلماذا أدخلتم كل زناة الليل إلى حجرتها ؟؟

ووقفتم تستمعون وراء الباب لصرخات بكارتها

وسحبتم كل خناجركم

وتنافختم شرفا

وصرختم فيها أن تسكت صونا للعرض

فما أشرفكم

أولاد القحبة هل تسكت مغتصبة ؟

أولاد القحبة

لست خجولا حين أصارحكم بحقيقتكم

إن حظيرة خنزير أطهر من أطهركم 

پیاوە بنجگەباڵاکە

پیاوە بنجگەباڵاکە

ئەمجەد شاکەلی

سێشەممە 26ی سێپتەمبەری 2017، یەک ڕۆژ دوای گشتپرسییەکەی کوردستان بۆ سەربەخۆیی، لەبەردەم خواردنگەیەکی گچکەی فەلافیل(فلافل) لە ستۆکهۆڵم، کە خاوەنەکەی عیراقییەکی عەرەبە، دانیشتووم و خەریکی خواردنی فەلافیلم. پیاوێکی پانتۆڵ و چاکەت لەبەری، سەر و ڕدێن سپی، باڵا ناوەندی، چاویلکە لەچاو، تەمەنی نزیکەی 77 ساڵ،  لەگەڵ گەنجێکدا، کە پێدەچوو باوک و کوڕ بن، لەبەردەم خواردنگەکەدا ڕاوەستان و گەنجەکە پیاوەکەی بەجێهێشت و پێیگوت، کەمێکی تر دەگەڕێتەوە لای. بە شێوەی ئاخاوتنەکەیان دیار بوو خەڵکی سلێمانین. پیاوەکە بە عەرەبییەکی ڕەوان, لەگەڵ خاوەنی خواردنگەکەدا، کەوتە قسان و داوای خواردنەکەی کرد و لێێ پرسی، خەڵکی کوێیە، ئەویش لە وەڵامدا گوتی، خەڵکی دیالا و باقوبە(بعقوبة)یە. پیاوەکە، هەناسەیەکی گەرمی پڕ بە سینگی هەڵکێشا و لەتەک یەک تۆپەڵە ئاخ و ئۆف و مخابن و بەداخەوە و حەیفدا دەراندی، دەتگوت کۆستێکی گەورەی کەوتووە و نزیکترین و خۆشەویستترین کەسی مردووە. بە گەروویەکی نووساوی خەماوی و پڕ لە گریانەوە، بە خاوەنی خواردنگەکەی، نەک جارێک دەیان جار گوت: وەی بەداخەوە بۆ ئەو عیراقە، دەک حەیف بۆ ئەو عیراقە، وەی کوێراییم دابێت بۆ ئەو عیراقە، بریا قەت ئەم ڕۆژەم نەدیتبایە! خاوەنی خواردنگەکە لێی پرسی، ئەو خەڵکی کوێیە، ئەویش گوتی: سلێمانی. تۆ ئەگەر لەوناوە بووایەیت و تەنیا گوێت لە ئاخ و ئۆفی پیاوەکە بووایە، واتدەزانی، لە کەونە بەعسییە عرووبییە وەحدەوییەکان یا قەومییە عەرەبییە ناسرییەکان یا ئەندامێکی حیزبی دەعوەی ئیسلامی یا عەرەبێکی مووسڵاوی، باقووبەیی، فەللووجەیی بەسرەیی یا پسمامی زەعیم سددیق و عەلی حەسەن مەجید و مولازم موحسینە. پیاوەکە بە ئاخ و ئۆفەوە نەوەستا، ئەوجا یەک شیعری عەرەبی، نزیکەی هەشت نۆ دێڕی، بە عەربییەکی جوان و پوختە، کە پەسنی بەغدا و عیراق و مێژووی عیراق بوو، بەسەردا کرد و خۆش خۆشیش دەیگوت: ئاخ بۆ بەغدا، کە هەموومانی کۆکردبووەوە، حەیف بۆ بەغدا، کە پایتەختی هەموومان بوو، وای بۆ عیراق، کە وڵاتی هەموومان بوو، ئۆف بۆ عیراق، کە وای بەسەر هات و خەڵکانی ناپاک و خراپەکار و دەستی دەرەکی و سیخوڕ و بەکرێگیراو خەریکن تێکی دەدەن و بەشبەشی دەکەن! خاوەنی خواردنگەکە، هەر گوێی دەگرت و پیاوەکەش هەر قسەکانی خۆی دەکرد. بە سەروسیما و عەرەبیزانینەکەی، پیاوەکە، لە کۆنە مامۆستایەکی زمانی عەرەبی، یا کارمەندێک، کە چەند ساڵێکی ژیانی لەگەڵ عەرەبدا ژیابێ، دەچوو. کە گوێم لە قسەکانی بوو، بە خۆمم گوت تۆ بڵێی ئەم پیاوە خەڵکی ئەو سلێمانییە بێت، کە شێخ ڕەزای تاڵەبانی لەبارەیەوە گوتوویەتی:

لــــەبیرم دێ ســــولەیمانی کـــە دارولمولکی بـــابـــان بوو
نە مەحکوومی عەجەم نە سوخرەکێشی ئالی عوسمان بوو
لـەبەر قاپیی سەرا سەفیان دەبەست شێخ و مەلا و زاھید
مـــەتافی کــــەعبە بۆ ئەربابی حاجەت گردی سەیوان بوو
لــــەبــــەر تابووری عەسکەر ڕێ نەبوو بۆ مەجلیسی پاشا
ســــــەدای مۆزیقا و نــــەققارە تا ئـــەیوانی کەیوان بوو
درێغ بۆ ئــــــەو زەمانە ئـــــەو دەمە ئەو عەسرە ئەو ڕۆژە
کــــــەمەیدانی جریدبازی لـــــەدەوری کــانی ئاسکان بوو !

تۆ بڵێی خەڵکی ئەو سلێمانییە بێت، کە یەکەم پێتەختی یەکەم شانشینی کوردستان بوو، کاتێک شێخی نەمر، مەلیک مەحموود، یەکەم شای کوردستان بوو لە مێژوودا!

تۆ بڵێی خەڵکی ئەو سلێمانییە بێت، کە پێی دەڵێن: شاری هەڵمەت و قوربانی و شاری عەولەسیسە و پیرەمێرد و حەمەساڵح دیلان!

تۆ بڵێی خەڵکی ئەو سلێمانییە بێت، کە فایەق بێکەسێکی تێدا هەڵکەوتووە، پەنجەی کردووەتە چاوی ئێدمۆندزی ئینگلیزی داگیرکەردا و پێی گوتووە:

 بیست و حەوت ساڵە من ڕەنجبەری تۆم
بە نان و ئاو و جل و بەرگی خۆم
خزمەتم کردی لە ئێران و ڕۆم
لە پێناوی تۆ شکاوە ئەستۆم
کەچی هێشتا هەر دیل و ڕەنجەڕۆم
گوناهم چی بوو بەم دەردەت بردم؟
بۆ چی بە ناحەق وا سووکت کردم؟

تۆ بڵێی ئەو خەڵکی ئەو سلێمانییە بێت، کە پێش نزیکەی سەدساڵێک، دژی لکاندنی باشووری کوردستان بوو، بە عیراقەوە!

بە من، نەء! بە من، ئەو خەڵکی ئەم سلێمانییەیە، کە کەمترین ڕێژەی خەڵک تێیدا 50%ی لەگەڵ سەربەخۆییدا بوون و ئەوەیشی دەنگی بۆ سەربەخۆیی دا، خەڵکە هەژار و کارگەر و شەکەت و  جەرگسووتاو و تامەزرۆی ئازادی و نیشتمانپەروەرەکانین، دەنا ئەندامان و هەوادارانی حیزبە دەسەڵاتدارەکانی سلێمانی، نە تەنیا لە سلێمانی، بەڵکە لە تەواوی ئەو دەڤەرەی بندەستیان بە گەرمیان و هەڵەبجەیشەوە، مەگەر دانە دانەیەکیان، دەنا شتاقیان دەنگیان بە بەڵێ بۆ سەربەخۆیی نەداوە و ئەگەر بەشداریی گشتپرسییەکەیشیان کردبێت و پەنجەی مۆرکراویشیان لە میدیاکانەوە پێشانی خەڵک دابێت، ئەوا بە نەخێر یا بە سپی دەنگیان داوە. ئەو خەڵکی ئەم سلێمانییەیە، کە سەردارانی نەیانگەرەکە لە عیراق دوورکەونەوە، بەلكە دەیانەوێ لە هەولێر دابڕێن! ئەو پیاوە فەلافیلخۆرە گرگنە، کورتەڵە، گزگلە، بنجگەباڵایە، خەڵکی ئەو سلێمانییە نەبوو، کە میلیۆنان کورد، بە خۆیشمەوە، هەمیشە، وەک ئاگرێکی زیندوو و لانکی داهێنان، سەیریان کردووە، ئەو خەڵکی ئەم سلێمانییەی ئەمڕۆ بوو.

2017 – 09 – 26

کێشەکانی دەنگدانی کوردستانییانی هەندەران بۆ گشتپرسی و سەربەخۆیی کوردستان

کێشەکانی دەنگدانی کوردستانییانی هەندەران بۆ گشتپرسی و سەربەخۆیی کوردستان

ئەمجەد شاکەلی

بەگوێرەی ڕاگەیێندراوێکی(کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی) بۆ هاووڵاتیانی دەرەوەی وڵات، واتە: کوردستانییانی هەندەراننشین، داوایان لێ دەکرێت بۆ ئەوەی بتوانن بەشداریی پرۆسێسی دەنگدان و گشتپرسیی بۆ سەربەخۆیی کوردستان بکەن، لەنێوان 1-9-2017 تا 7-9-2017، سەردانی ماڵپەڕی ئەو کۆمسیۆنە لەسەر تۆڕی ئینتەرنێت بکەن، کە ئەمەی خوارێیە:         

  www.khec.krd

کە مرۆڤ دەچێتە نێو ئەو ماڵپەڕەوە، دەتوانێت هەریەک لە زمانانی کوردی، عەرەبی و ئینگلیزی هەڵبژێرێت. کە دەچێتە سەر هەر یەکێک لەو زمانانە، تۆمارێکی دەنگیی یەک خولەک و نیوی دانراوە، کە بە کوردییە، بەڵام زووزوویش دەنگەکە دەبڕێ و دێتەوە و گەلێک بە خێرایی، باسی شێوازی خۆتومارکردن و پڕکردنەوەی فۆرمێک دەکات و پێت دەڵێ، بۆ ئەوەی بتوانیت فۆرمەکە پڕکەیتەوە دەبێ تەختەکلیلی، من بۆ خۆم دەڵێم تەختەکلیل، دەنا دەنگەدەڵێ: کیبوورد(Keyboard)ی عەرەبیت هەبێت. ئەوجا باسی نووسینی ناوی سیانی و ژمارە و وێنەی کارتی ناسنامەی عیراقی و ڕەگەزنامەی عیراقی و دواتریش ژمارەی فۆرمی خۆراک دەکات. من بۆ خۆم، هەرکە لە 2-9-2017دا، ئەو تۆمارەدەنگییەم بیست و چوومە نێو ئەو ماڵپەڕەوە، خۆم پێ نەگیرا و دەسبەجێ نامەیەکم بۆ سێ ناوونیشانی ئیمەیلی جیاوازی ئەو کۆمسیۆنە نووسی. کۆمەڵێک خاڵم بۆیان ڕوون کردەوە و دواتر لە ڕۆژی 3-9-2017دا، لەوانەوە دوو وەڵامی کورت و هیچ نەگەیەنم بۆ هاتەوە، کە والێرەدا ڕێک وەک خۆیان دایاندەنێم:

یەکەم وەڵامی کۆمسیۆن: "سلاو بةريزم، بةريزم دةتوانى سود لة فورمى خؤراكى خيزانى وةركريت لة ناوةوةى هةريم   بؤ بةرى يةكةم بةريز دةبيت ناوةكة بة دروستى داخيل بكةىت بة زمانى عةرةبى  دةتوانن ناوةكانتان بنيرن بؤتان دلنيا دةكةينةوة، دةتوانى بةيوةنديمان بيوة بكةن لةريكةى وةتس ئةب و فايبةر".

دووەم وەڵامی کۆمسیۆن:"سڵاو بەریز ..جەژنتان پیرۆز، بەڕێز گیان سوپاس بۆ تیبینیەکەت بەڵام ڕەجاوی ئەوانە کراوە و دەکرێ هەر کەسێك لەسەر فۆرمی خۆراکی مالی باوکی دەنگ بدات، بەداخەوە ئەگەر کوردێكیش لە دەرەوە ژیابێت دەبێ هاتبێتەوە کوردستان و فۆرمی خۆراکی دەرکردبێت ئەگەرنا لە دەسەلاتی ئێمە نییە، بۆ زانیاریشت وێبسایتەکە بە زمانی ئینگلیزی و عەرەبیش ە و تەنها بزمانی کوردی نییە. لەگەڵ ڕیزدا ".

من هیچ ناڵێم، بەڵام ئەو وەڵامانە بە کەسێکی کوردستانیی، کە بە خۆیەوە سێ پشتی دانیشتووی، ئەڵمانیا، ئەمەریکا، بریتانیا، فرانسا، سوێد یا هەر وڵاتێکی دیکەی هەندەران بێت و بیەوێت دەنگ بۆ سەربەخۆیی کوردستان بدات، چ دەڵێت! ئەمە بێجگە لە ڕەشکردن و دزێوکردنی گشتپرسی و سەربەخۆیی کوردستان و دەستبەڕوودانانی کوردستانییانی هەندەران و پاڵپێوەنانیان بۆ بەشدارنەبوون و دەنگنەدان هیچی دیکە دەگەیەنێت؟

من لێرەدا ئەو خاڵە لاوازانەی پێوەنددارن بەو بانگەوازە و بەو ڕێنوێنییانەی کۆمسیۆنەوە، کە بەشێکیم بۆ ئەوانیش نارد، دەخەمە پێش چاوی ئێوەی هێژا:

 1 . ئەو دەنگەی ڕێنوێنییەکان دەخوێنێتەوە هەر زۆر خێرا دەیڵێتەوە و زووزوویش دەبڕێ، واتە: زۆر ڕوون نییە.

2 . تۆ بچیتە سەر هەر کام لەو زمانانە: کوردی، عەرەبی یا ئینگلیزی، تۆمارە دەنگییەکە هەر هەمان دەنگە و تەنیا بە زمانی کوردی دەیخوێنێتەوە، ئەویش کوردیی خواروو. لەنێو کوردانی هەندەراندا، هەموو جۆرە کوردێک هەن و بە شێوەزاری جیاوازیش قسە دەکەن: کرمانج، هەورامی، کەڵهوڕ، فەیلی، سۆران، زازا و..کە هی وایان تێدایە لە شێوەزارەکەی خۆی زیاتر، شێوەزارێکی دیکەی کوردی نازانێت. دەبوو ئەو تۆمارەدەنگییە بە کۆمەڵێک شێوەزاری کوردی دانرابا.

3 . باشووری کوردستان، تەنیا کوردی لێ ناژی، تورکمان، کلدان، ئاشووری، ئەرمەن و عەرەبیشی لێ دەژین. لەنێو کوردستانییانی هەندەراندا تەواوی ئەو نەتەوانە هەن، دەبوو تۆمارە دەنگییەکە بەو زمانانەش هەبووایە.

4 . بەشێکی زۆری لاوان و گەنجانی کوردستانییانی دەرێی کوردستان، دەتوانم بڵێم پتر لە 90%یان زمانی کوردی بە باشیی نازانن و ڕەنگە وشەوشەیەک قسەی پێ بکەن و زۆریان هەرگیز کوردستانیان نەبینیوە و تێیدا نەژیاون، دەبوو تۆمارەدەنگییەکە، بێجگە لە زمانی کوردی(بە هەموو شێوەزارەکانی)، بە زمانانی عەرەبی، تورکمانی، کلدانی، سریانی، ئاشووری، ئەرمەنی، فارسی، ئینگلیزی، فرانسی، ئەڵمانی، ئیسپانی، ڕووسی و زۆرێک لە زمانە ئەوروپاییەکانی دیکە هەبووایە، چونکە ئەوان زمانی ئەو وڵاتانەی لە هەندەران تێیدا دەژین، زۆر بە باشی دەزانن و بۆ ئەوان زمانی یەکەمیانە.

5 . زۆرێک لەو کوردستانییانەی دەرێی کوردستان، هیچ جۆرە بەڵگەنامە و ناسنانە و ڕەگەزنامە و پاسپۆرت و ئەو شتە عیراقییانەیان نییە و لە تەمەنێکیشدان، کە مافی دەنگدانیان هەیە و نزیکەی هەر هەموویشیان لەگەڵ سەربەخۆیی کوردستاندان، زۆرێک لەوانە نەک هەر خۆیان، کە لە هەندەران لەدایک بوون، ڕەنگە باوک و دایکیشیان لە هەندەران لەدایک بووبن، یا هەیە دایکی یا باوکی بیانییە و یەکێکیان عیراقییە، ئەویش بە ڕەگەز، کە ئەویش هیچ بەڵگەنامەیەکی نییە. زۆرێک لە کوردانی فەیلی لە هەندەرانن، ئەوان زۆریان نە کوردی دەزانن و نە کوردی تێدەگەن و نە کوردی دەخوێننەوە، بەڵام لە من و تۆیش کوردترن و سەدلەسەد لەگەڵ سەربەخۆیی کوردستانیشدان، زۆرینەی ئەوانەش هیچ جۆرە ڕەگەزنامەی عیراقی و ئەوانەیان نییە، چونکە لەنێوان عیراق و ئێراندا هەمیشە ماڵوێران و دەربەدەر بوون، چۆن دەنگی ئەوانە وەردەگیرێت؟

6 . پڕکردنەوەی فۆرم بە عەرەبی، سەختییەکی گەورەیە بۆ کوردستانییانی دەڕێی کوردستان، چونکە هەموو ئەو خەڵکە کیبووردی عەرەبییان نییە و پێویستیشیان بە کیبووردی عەرەبی نییە، تەنانەت ئەگەر هەشیان بێت ڕەنگە عەرەبی هەر نەزانن و نەتوانن فۆرمی عەرەبی پڕ بکەنەوە.

7 . ناوی سیانی لەو وڵاتانەی هەندەران، کە کوردستانییانی تێدا دەژین، هەرگیز نە هەیە و نە باوی هەیە، چونکە سیستمی ناو لە هەندەران جۆرێکی دیکەیە. ئەو بۆی هەبی دەنگ بدات، بۆ بە بەڵگەنامە بیانییەکانی خۆیەوە دەنگ نەدات؟ بۆ وەک چۆن دەنگ بۆ هەڵبژاردنێک لە سوێد، دانمارک، بریتانیا یا ئەمەریکا دەدات، بۆ سەربەخۆیی کوردستانیش وەک خۆی و بەوجۆرە دەنگ نەدات؟ ئەو ناوی سیانی و سیستمە کۆنە عیراقییە بۆ کوردستانییانی هەندەران، کێشەیەکی گەورەیە.

8 . لە تۆمارەدەنگییەکەدا داوا دەکرێت ژمارەی فۆرمی خۆراک لە فۆرمی خۆتۆمارکردنەکەدا بنووسرێت. کوردستانییەکی لە ئەوروپا، ئەمەریکا، ئەوسترالیا، ئەفریقا، لاتین ئەمەریکا، چین، هیندوستان، یا هەر وڵاتێکی دیکەی ئەو دنیایە دەژی، کوا فۆرمی خۆراکی هەیە؟ نەک خۆی کە ڕەنگە لاوێکی 19 ساڵان بێت نییەتی، باوک و دایک و داپیر و باپیریشی، کە ڕەنگە دانیشتووی هەندەران بن، هەر نییانە.

9 . لەو ماڵپەڕەی کۆمسیۆندا بێجگە لە تۆمارەدەنگییەکە، هیچ نووسینێک لەمەڕ ئەو گستپرسییەوە نەنووسراوە، کە دەبوو بێجگە لە تۆمارەدەنگییەکە، بە نووسین، بە زمانە گرنگ و سەرەکییە جیاوازەکانی دنیا، ڕێنوێنییەکان پەخش کرابایەوە و مرۆڤ بیتوانیایە وەک فۆرم لەسەر کاغەز کۆپیی کردبا.

10. میدیای کوردی و دەسگاکانی پێوەنددار بە گشتپرسییەوە، دەبوو لە باسکردنی گشتپرسی و سەربەخۆیی کوردستاندا، پتر جەخت و ئاراستەی قسە و میدیا و ڕێنوێنییەکانیان، بۆ کوردستانییان بووایە، نەک تەنیا کورد، بۆ هەموو باشووری کوردستان بووایە نەک تەنیا هەرێمی کوردستان. تۆ کە باس لە کەرکووک و مەندەلی و شنگال و خورماتوو و زرباتییە و بەدرە دەکەیت، دەبێ دەستەواژەی هەرێم کەمتر و دەستەواژەی باشووری کوردستان پتر بەکاربهێنیت.

11.  نوێنەرایەتی هەرێمی کوردستان لە وڵاتانی ئەوروپا و ئەمەریکا و شوێنانی دیکە، حیزب و هێزە کوردستانییەکان، ئەوانەی لەگەڵ سەربەخۆیی و گشتپرسیدان، کە لە دەرێی کوردستان نوێنەراتی و خەڵکیان هەن، ڕێکخراوە ناحوکوومەتی و مەدەنی و چالاکوانەکانی کوردستان و بیانییانی دۆستی کوردستان، دەبوو چالاکانە و بە گوێرەی شێوەی ژیان و سیستمی سیاسی و جڤاکی ئەو کۆمەڵ و وڵاتانەی تێیدا دەژین، پرۆسێسی بەشداربوون و گشتپرسییان لە هەندەران ئاسان کردبا. لاوانی کوردستانییانی زمانزان و بە فەرهەنگی ئەوروپایی و ئەمەریکایی و هەندەرانی گەورەبوو و بارهاتوو و پێگەیشتوو، بخستبایەتە گەڕ و ئەوان تەواوی ڕێکخستن و کارئاسانییەکیانیان جێبەجێ کردبا. بێجگە لەوەش دەکرێ بە ئاسانی سوود لە بیانییانی دۆستی کوردستان وەرگیرێت، کە پسپۆری و شارەزاییەکی باشیان لە بواری ئەم جۆرە کارانەدا هەیە. کۆمسیۆنیش دەتوانێت، سوود لە تەواوی ئەو وزانە وەرگرێت.

12. باشووری کوردستان، کە دەیەوێت لە عیراق دابڕێت و دوورکەوێتەوە و  دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان دروست بکات، ئەو هەموو عیراقییەت و شتە عیراقییانە چییە لە خەڵک داوا دەکرێن! تۆ دەتەوێت وشەی عیراق و عیراقییەت لە خۆت و وڵاتەکەت بکەیتەوە، کەچی، گەنجێکی باشووری کوردستانی خۆی و دایک باوکی و داپیر و باپیری، لەدایکبووی سوێد، فرانسا، توونس، ئەڵمانیا، ئەمەریکا و...بە تۆبزی دەکەنەوە عیراقی و داوای دەیان شتی عیراقییانەی لێ دەکەن، ئەمە کەی ڕەوایە!

13. ئەم گشتپرسییە بۆ سەربەخۆیی کوردستانە و گەلێک لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمان و ئەوانە گرنگترە. بۆ ئەو هەڵبژاردنانە، لە هەندەران ئامادەییەکی پێشوەختەی باش و هەموو کارئاسانییەک بۆ دەنگدەران دەکرا  و شایلۆغانی بۆ دەکرا، کەچی ئێستا کە کەمتر لە بیست ڕۆژی ماوە، نەک هەر  هیچ ئامادەکارییەک نەکراوە، تەنانەت نووزەیەکیش نییە و هیچ باسێک و هیچ چالاکییەک و هیچ دەنگەدەنگێک نییە و سەرباری ئەوانەش ئەو هەموو سەختگیرییەی بۆ دەکرێت. کوردستانیگەلێکی یەکجار زۆر لە وڵاتانی جیاوازی هەندەران دەژین، ئەگەر کارەکان بەمجۆرە بەڕێوە بچێت و هێندە سەخت بێت، هەرگیز  لە1% زیاتری ئەو خەڵکەی هەندەران، ناتوانن دەنگ بۆ سەربەخۆیی بدەن و 99%ی دەنگی کوردستانییانی هەندەراننشین دەسووتێ و دەفەوتێ و بەفێڕۆ دەڕوات.

ڕەنگە لەم کاتەدا من ئەم کەلێنانەم بەرچاوکەوتبن، لێ لەوانەیە تۆ زیاترت بینیبن! دەنگی خۆت بڵند بکە و شتەکانی خۆت بڵێ!

2017-09-04