Saturday 25 December 2010

چاندنی عیساییان له‌ کوردستان

چاندنی عیساییان له‌ کوردستان



ئه‌مجه‌د شاکه‌لی



دوای ته‌قینه‌وه‌کانی کڵێسه‌ی سه‌ییده‌تولنه‌جات"سیدة النجاة"‌ی به‌غدا و کوژرانی کۆمه‌ڵێک فه‌له‌، ده‌نگی مه‌سیحییانی جیهان بۆ پشتگرتنی مه‌سیحییانی عیراق بڵند بووه‌وه‌ و بۆ خۆیشیان باسی کۆچکردن و جێهێشتنی عیراق و داوای کۆمه‌ک و کڕووزانه‌وه‌یان ده‌ستیپێکرد. وه‌ک پیشه‌ی ڕۆژاوا، کوژرانی فه‌له‌یه‌ک له‌ هه‌رکوێیه‌کی جیهان و به‌ هه‌ر هۆیه‌که‌وه‌ بێت، گه‌وره‌ ده‌کرێته‌وه‌ و به‌ جۆرێکی یه‌کجار تراژیدیانه‌ باسی لێوه‌ ده‌کرێ، وه‌ک ئه‌وه‌ی، که‌ عیساییان قڕان ده‌کرێن، مه‌سحییان بنبڕ ده‌کرێن، لافاو له‌ خوێنی مه‌سیحییان هه‌ڵده‌ستێ و.. زۆری دیکه‌ش، به‌ تایبه‌ت ئه‌گه‌ر شتێک به‌ سه‌ر عیساییانی وڵاتێکی ئیسلامیدا هاتبێ، وه‌ک ئه‌وه‌ی عیراق. هاتوهاواری ڕۆژاوا و مه‌سیحییانی جیهان، وا دێته‌ به‌رگوێ، که‌ ته‌نێ فه‌له‌ و له‌به‌ر فه‌له‌بوونیان تووشی وه‌ها ده‌ستلێوه‌شاندنێک ده‌بن، له‌ کاتێکدا ڕۆژانه،‌ سه‌دان موسوڵمانی شیعه‌ و سوننه‌ له‌ که‌ربه‌لا، نه‌جه‌ف، کازمییه‌، به‌غدا،  که‌رکووک، مووسڵ، ڕه‌مادی و...ده‌کوژرێن، له‌ کاتێکدا به‌ یه‌ک ڕۆژ پتر له‌ هه‌زار ئێزدی کورد، له‌ کوردستان کوژران. له‌نێو ئه‌و ده‌نگانه‌شدا، که‌ پشتگریی مه‌سیحییانی کرد، مه‌سعوود بارزانی، سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان بوو. بارزانی، داوای له‌ عیساییه‌کانی به‌غدا کرد، که‌ بۆ ئه‌وه‌ی تووشی هیچ زیانێک نه‌بن و گیانیان له‌ کوشتن بپارێزرێت، بلا شوێنی نیشته‌جیبوونی خۆیان جێبهێڵن و ڕوو بکه‌نه‌ کوردستان و له‌وێ حوکوومه‌تی هه‌رێم، هه‌موو کۆمه‌کێکیان پێ ده‌کات و هه‌موو پێداویستییه‌کانی ژیانیان بۆ فه‌راهه‌م ده‌کات و به‌ ئارامیی ده‌توانن بژین.                                                                                              

من بۆ خۆم له‌ ژیانمدا، هه‌رگیز دژی هیچ نه‌ته‌وه‌ و گه‌ل و ئایین و ئایینزا و ڕه‌گه‌ز و سێکس و ڕه‌نگ و کۆمه‌ڵه‌ خه‌ڵکێک نه‌بوومه‌ و نه‌ش هه‌م. هه‌موو مرۆڤ به‌ یه‌ک چاو ته‌ماشا ده‌که‌م و چ جیاوازیه‌ک له‌ نێوان مرۆڤێک و یه‌کێکی دیکه‌دا ناکه‌م. پێوه‌ری جیاوازیی لای من، ته‌نێ باشی و خراپی، ڕاستگۆیی و درۆزنی، ده‌ستپاکی و ده‌ستپیسی و دزی و کۆمه‌ڵێ تایبه‌تمه‌ندی و خه‌سڵه‌تی مرۆڤه‌که‌یه‌ و هیچی تر. ده‌سه‌ڵات و ده‌وڵه‌مه‌ندی و زمانلووسی، به‌ لای منه‌وه‌، پێوه‌ری باشه‌ و مێرخاسی نه‌بوونه‌ و نین، به‌ پێچه‌وانه‌شه‌وه‌، بێده‌سه‌ڵاتی و هه‌ژاری و ڕاشکاوی و ڕاستی، بۆ من پێوه‌ری باشه‌ بوونه‌ و هه‌ن.                                                                                        
کوردستان، هه‌ر له‌ کۆنه‌وه‌ پڕ بووه‌ له‌ فه‌له‌ و به‌رده‌وامیش له‌ زیادبووندا بوونه‌. مه‌سیحییه‌کانی کوردستان، دانه‌ دانه‌یه‌کیان لێ ده‌رچێت، که‌ له‌ ماوه‌ی هه‌زار ساڵ و پتر یا چه‌ندین سه‌ده‌دا، هه‌ستێکی کوردستانییان هه‌بووه‌ و به‌شداریی خه‌ڵکه‌ کورده‌که‌ بوون، له‌ ناخۆشی و خۆشییه‌کانیاندا، ده‌نا 99% و پتریان، هه‌رگیز نه‌ک هه‌ر به‌شداریی کوردیان نه‌کردووه‌، به‌ڵکه‌ خۆیشیان به‌ خه‌ڵکی کوردستان نه‌زانیوه‌ و هه‌میشه‌ ئه‌وان خۆیان به‌ خاوه‌نی کوردستان زانیوه‌ و کوردیان به‌ داگیرکار و چه‌وسێنه‌ر و زۆردار زانیوه‌.                                                                                           
عیساییه‌کانی کوردستان، ئه‌گه‌ر له‌ وڵاتانی دیکه‌ بووایه‌ن، ده‌مێک بوو، زمان و فه‌رهه‌نگ و ئایینی خۆیان له‌بیر چووبووه‌ و هاتبوونه‌ سه‌ر زمان و فه‌رهه‌نگ و ئایینی گه‌لی، زۆرینه‌. فڵه‌یێن وه‌ڵاتێن عه‌ره‌ب، عه‌ره‌بن و به‌شێکن له‌ فه‌رهه‌نگ و زمان و مێژووی عه‌ره‌ب و ته‌نانه‌ت ئه‌وانن، که‌ نۆره‌ی له‌به‌رچاو و باڵایان له‌ بووژاندنه‌وه‌ی فه‌رهه‌نگی عه‌ره‌بی و نووسینه‌وه‌ی مێژووی عه‌ره‌ب و پێشخستنی زمانی عه‌ره‌بی و بیراز و به‌ره‌وپێشبردنی جڤاکی عه‌ره‌بیدا بینیوه‌. ئه‌وانن، داهێنه‌ر و دامه‌زرێنه‌ری بیری نه‌ته‌وه‌یی عه‌ره‌بن. ئه‌وانن، له‌ ڕوانگه‌ی هه‌ستی عه‌ره‌بایه‌تییه‌وه‌، مێژووی ئیسلامیان نووسیوه‌ته‌وه. ‌ئایا له‌ کوردستان، مه‌سیحییه‌کان وه‌ها کارگه‌لێکیان کردووه‌!                                                               
عه‌نکاوه‌، دوڕگه‌یه‌کی مه‌سیحییه‌ له‌نێو دڵی هه‌ولێری پێته‌ختی کوردستاندا، هه‌رگیز بۆ ده‌رمانیش، عه‌نکاوه‌ییه‌ک نادۆزیته‌وه‌، به‌ کوردی قسان بکات، لێ هه‌موو به‌ عه‌ره‌بی قسان ده‌که‌ن، که‌ زمانی خۆیشیان نییه و له‌ ڕووی جیۆگرافیاشه‌وه‌ له‌ نێو ژینگه‌یه‌کی عه‌ره‌بیدا ناژین‌. هه‌رگیز عه‌نکاوه‌ییه‌ک نادۆزیته‌وه‌، به‌ کوردستان بڵێ کوردستان، به‌ڵکه‌ هه‌ر ده‌ڵێ عیراق. هه‌رگیز عه‌نکاوه‌ییه‌ک نادۆزیته‌وه‌ ددانی خێر به‌ هاوسێ کورده‌کانیدا بنێ، به‌ڵکه‌ هه‌ر به‌ چه‌وسێنه‌ر و زۆردار باسیان ده‌کات. مه‌سیحیگه‌ل، هێنده‌ی له‌ کوردستان ئازادییان هه‌یه‌، له‌ هیچ وڵاتێکی جیهانی نامه‌سیحیدا، ‌ئه‌و ئازادییه‌یان نییه‌. دیانێن کوردستان، به‌ تایبه‌ت له‌ دوای 1991 و به‌هێزبوونی پێگه‌ی ڕۆژاوا له‌ کوردستان، هه‌ر به‌وه‌وه‌ نه‌وه‌ستاون، که‌ هه‌ر خۆیان فه‌له‌ بن، به‌ڵکه‌ به‌ هه‌موو جۆرێکیش مه‌سیحییه‌ت بڵاو ده‌که‌نه‌وه‌ و هه‌ر خێراخێراش کڵێسه‌ی نوێ ده‌که‌نه‌وه‌.  ئێزدی و عه‌له‌وی و یارسان و حه‌قه‌ و موسوڵمانانی شیعه‌ و سوننه‌ی کورد، هێنده‌ی عیساییانی کوردستان ئازاد نین. ئه‌و گرنگییه‌ی ده‌سه‌ڵاتداریه‌تی کوردستان به‌ مه‌سیحیگه‌لی کوردستان ده‌یدات و پێیوایه‌ به‌وه‌ له‌ ڕۆژاوا و ئه‌وروپا و ئه‌مه‌ریکا نزیک ده‌بێته‌وه‌، هه‌رگیز به‌ موسوڵمانانی کوردستانی نادات. هێنده‌ی کڵێسه‌ و بۆنه‌ی ئایینی و سه‌ری ساڵ و ساڵڕۆژی له‌دایکبوونی عیسا و ئاهه‌نگ و شایی و جه‌ژن و شینی مه‌سیحییان له‌ میدیا و ته‌له‌ڤزیۆنه‌کانی کوردستانه‌وه‌ باس ده‌کرێن و گرنگییان پێ ده‌درێن، سه‌دیه‌کی ئه‌وه‌ بۆ ئیسلام و ئایینه‌کانی دیکه‌ی کوردستان ناکرێت.                                                                     
بنکه‌ی به‌شێکی زۆری ئه‌و ڕێکخراوه‌ ناحوکوومه‌تییانه‌ی ئه‌وروپا و ڕۆژاوا، که‌ له‌ کوردستانن، له‌ عه‌نکاوه‌ن و ئه‌وان به‌شی هه‌ره‌ زۆریان سه‌ر به‌ کڵێسه‌کانی وڵاتانی خۆیانن و له‌ ڕێگه‌ی ئه‌وان و ڕێکخراوی ئایینیی مه‌سیحییه‌وه‌ هاتوون بۆ کوردستان و ئه‌گه‌ر به‌شێک له‌ کاره‌کانیان کۆمه‌ک بێت به‌ خه‌ڵکی کوردستان، ئه‌وا به‌شێکی دیکه‌ی شاراوه‌ی کاره‌کانیان بڵاوکردنه‌وه‌ی ئایینی مه‌سیحییه‌.                                       
مه‌سیحییانی باکووری کوردستان، هه‌ر که‌ ده‌گه‌نه‌ ئه‌وروپا و خۆ ده‌ده‌نه‌ ده‌ست پۆلیسه‌وه‌ و داوای په‌نابه‌ری ده‌که‌ن، یه‌که‌م هۆ، که‌ بۆ هه‌ڵاتنیان له‌ کوردستان و تورکیا، به‌ پۆلیسی ئه‌وروپایی ڕاده‌گه‌یه‌نن، کورد و موسوڵمانه‌. ئه‌وان ئه‌وه‌ ده‌که‌نه‌ بیانوو، که‌ کوردانی موسوڵمان، له‌گه‌ڵیان خراپن و هه‌ڕه‌شه‌یان لێ ده‌که‌ن و ده‌یانکوژن و کڵێسه‌یان ده‌ڕووخێنن و وه‌دووی کچان و ژنانیانه‌وه‌ن و ڕێگه‌یان پێ ناده‌ن پێڕۆی ئایینه‌که‌یان بکه‌ن و زۆری دیکه‌ش. ئه‌وان هێنده‌ی دژی کورد ده‌دوێن و خراپه‌ی کورد باس ده‌که‌ن و کورد به‌ هۆکاری به‌دبه‌ختیی خۆیان ده‌زانن، یه‌ک له‌ سه‌دی ئه‌وه‌ باسی تورک و ده‌وڵه‌تی تورکیا ناکه‌ن و خراپه‌یان ناڵێن. مه‌سیحییانی باشووری کوردستانیش، ڕێک به‌و جۆره‌ و خراپتر باس له‌ ڕه‌وشی خۆیان، له‌ په‌نای ده‌سه‌ڵاتداریه‌تی کورد و خه‌ڵکی موسوڵمانی باشووری کوردستان، ده‌که‌ن. ئه‌وه‌ش کاریگه‌رییه‌کی وای له‌سه‌ر دیدی هه‌ندێک ده‌سه‌ڵاتداریه‌تی وڵاتانی رۆژاوا داناوه‌، که‌ هه‌میشه‌ به‌ چاوی گومانه‌وه‌ بنۆڕنه‌، هه‌ڵسوکه‌وتی کورد له‌گه‌ڵ فه‌له‌دا و چۆنیه‌تی ڕه‌وتارکردنی خه‌ڵک له‌ کوردستان له‌ته‌کیاندا. هه‌ر بۆیه‌ش هه‌ر جارناجارێک، حوکوومه‌تی باشووری کوردستان، ده‌سگا ئایینییه‌کانی ئیسلامی باشووری کوردستان، ده‌بێ بۆ پێشاندانی ده‌ست و داوێن و نییه‌تپاکیی خۆیان، به‌رانبه‌ر فه‌له‌گه‌لی کوردستان، شاندی پایه‌ بڵند، بۆ ئه‌م وڵات و ئه‌و وڵاتی ئه‌وروپا و بۆ ئه‌مه‌ریکا بنێرن، ته‌نێ بۆ پاکانه‌کردن و سوێندخواردن، که‌ ده‌سه‌ڵاتداریه‌تیی کورد و خه‌ڵکی باشووری کوردستان، له‌گه‌ڵ فه‌له‌گه‌لی کوردستان زۆر چاکن و ڕه‌وتاری باشیان له‌گه‌ڵدا ده‌که‌ن و باشترین خزمه‌تیان ده‌که‌ن. هه‌ر دوای وه‌ها کارێکیش ئیدی، دروستکردنی کڵێسه‌ی نوێ و نۆژه‌نکردنه‌وه‌ی کڵێسه‌ی کۆن و دروستکردنی خوێندنگه‌ و خانوو و سه‌دان به‌زمی دیکه‌ بۆ عیساییگه‌لی کوردستان، سه‌رباری ئه‌و هه‌موو شته‌ی بۆیان کراوه‌، ده‌ست پێ ده‌کات و ئه‌وانیش نه‌ک منه‌تیان پێ نییه‌، به‌ڵکه‌ گاڵته‌شیان پێی دێت و پێیانوایه‌ ئه‌وه‌ی بۆیان ده‌کرێ و ده‌ستیان ده‌که‌وێت، به‌ هۆی ڕۆژاواوه‌یه، نه‌ک کوردستان.                                                                              
له‌ هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی سوێددا، که‌ له‌ مانگی سێپته‌مبه‌ری 2010دا ئه‌نجام درا، پارتی "دیمۆکراته‌کانی سوێدSD "، که‌ پارتێکی ڕاستڕۆ و دژه‌بیانی و ڕه‌گه‌زپه‌رسته‌ و ڕقی زۆریان له‌ بیانیانی موسوڵمان و سه‌ر به‌ ئایینی ئیسلامه‌، پێشکه‌وتنێکی یه‌کجار به‌رچاویان وه‌ده‌ستهێنا و 20 ئه‌ندامیان چوونه‌ په‌رله‌مانه‌وه‌ و ڕێژه‌ی ده‌نگده‌ر و هه‌واداریان یه‌کجار به‌رز بووه‌وه‌. به‌شێکی زۆری ئه‌و ده‌نگانه‌ی وه‌ده‌ستیان هێنا، ده‌نگی ئاسووری و کلدان و سریانه‌کانی نیشته‌جێی گه‌ڕه‌کی "سوێده‌رته‌لیه Södertälje ‌"ی شاری ستۆکهۆڵم بوون، که‌ گه‌ڕه‌کێکی مه‌زنی ستۆکهۆڵمه‌ و پڕانی دانیشتووانی فه‌له‌ی سریان، ئاسووری و کلدانی وڵاتانی، عیراق، کوردستان، تورکیا، سووریا و لوبنانن، واته‌: خه‌ڵکانێکن له‌ وڵاتگه‌لێکی ئیسلامییه‌وه‌ هاتوون. ئه‌و گه‌ڕه‌که‌ له‌به‌ر چڕیی فه‌له‌ تێیدا، پێی ده‌گوترێ"ئۆرشه‌لیم". ده‌نگدانی ته‌واوی ئه‌و دیانانه‌ی سوێده‌رته‌لیه‌، که‌ بۆ خۆیشیان بیانین و له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی ناڤینه‌وه‌ هاتوون، به‌و پارتییه‌ ڕه‌گه‌زپه‌رست و دژه‌بیانییه‌، ته‌نێ له‌ ڕقی موسوڵمانان و کورد بوو و ده‌نگدان بوو بۆ دژایه‌تی موسوڵمانان و ئیسلام و کورد، که‌ مه‌سیحییانی کوردستان(هه‌ر چوار به‌شه‌که‌ی کوردستان)، پڕانی ئه‌و مه‌سیحییانه‌ی ئه‌و گه‌ڕه‌که‌ پێکده‌هێنن. 
بانگهێشتکردنی عیساییان بۆ کوردستان له‌ لایه‌ن سه‌رۆکی هه‌رێمه‌وه‌، ڕه‌نگه‌ له‌ ڕووی مرۆڤایه‌تییه‌وه‌، ئه‌گه‌ر ڕووکه‌شانه‌ لێی بنۆڕدرێ، وه‌ک کارێکی جوامێرانه‌ ته‌ماشا بکرێ و ڕه‌نگه‌ ڕۆژاواش، وه‌ک کارێکی ئه‌رێنی و کراوه‌ییه‌کی کوردستانیانه‌، ته‌ماشای بکات، لێ له‌ ڕاستیدا و به‌ تێپه‌ڕبوونی زه‌مان، به‌ زیان بۆ پرسی کوردستان و کورد ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ و هیچ جیاوازییه‌کی نییه،‌ له‌ بانگهێشتنی فلستینییان بۆ نیشته‌جێبوون له‌ کوردستان، که‌ هه‌ر سه‌رۆکی هه‌ریم باسی لێوه‌ کرد. هاتنی مه‌سیحییان بۆ کوردستان، بێجگه‌ له‌ ئه‌رک و قورساییه‌ک، ده‌بێته‌ ڕێگه‌خۆشکردن بۆ مه‌سیحییاندنی کوردستان، ڕێک وه‌ک پرۆسێسی عه‌ره‌باندنی مووسڵ و که‌رکووک و ده‌ڤه‌ره‌کانی دیکه‌، که‌ تا ئه‌مڕۆش به‌رده‌وامه‌ و عه‌ره‌ب ئێستا خۆ به‌ خانه‌خوێ ده‌زانن و کورد به‌ میوان.‌                                     
لێدانی به‌رده‌وامی ئێزدییانی کوردی نیشته‌جێی ستانی مووسڵ و وه‌ده‌رنانیان و عه‌ره‌باندنی ئه‌و ده‌ڤه‌ره‌، بۆ پاککردنه‌وه‌ی مووسڵه‌ له‌ کورد. هێنانی فه‌له‌ بۆ کوردستان و تێکه‌ڵاوییان له‌گه‌ڵ مه‌سیحییانی دیکه‌ی کوردستاندا، له‌ ده‌ڤه‌ری مووسڵ، ده‌بێته‌ هۆی زیاتربوونی ژماره‌یان، به‌وه‌ش ڕۆژاوا و مه‌سیحییه‌تی جیهانی بیر له‌وه‌ ده‌که‌نه‌وه‌، ده‌ڤه‌ری مووسڵ(که‌ به‌شێکی گرنگی کوردستانه‌) بدرێ به‌و مه‌سیحییانه‌ و بۆیان بکرێ به‌ ئۆتۆنۆمییه‌ک، هه‌رێمێ، فیدرالییه‌ک یا ده‌وڵه‌تێکی عیسایی دامه‌زراو له‌ سه‌ر بنه‌مای ئایین، وه‌ک ده‌وڵه‌ته‌ جووله‌که‌که‌ی ئیسرائیل.                                                                                
هێنانی مه‌سیحی بۆ کوردستان، دۆڕانی به‌شێکه‌ له‌ خاکی کوردستان و گۆڕینی دیموگرافیای کوردستانه‌. سه‌رۆکی هه‌رێم، به‌ ده‌ستی خۆی، به‌شداری له‌و کایه‌یه‌دا ده‌کات. سه‌رۆکی هه‌رێم، با له‌بری ئه‌وه‌ی خۆی بۆ بۆره‌پیاو بداته‌ کوشت، کێشه‌ و ئاریشه‌ له‌بننه‌هاتووه‌کانی کوردانی ئێزدی، شه‌به‌ک و فه‌یلی، چاره‌سه‌ر بکات و کۆمه‌کێک به‌وان بکات. با هه‌زاران لێقه‌وماوی کوردی فه‌یلی، که‌ ئێستاش ئاواره‌ی "کووچه‌ی مه‌روی" و "تۆپخانه‌"ی تارانن و لێقه‌وماو و بێده‌ره‌تان و ماڵداگیرکراوی به‌غدان، بانگهێشتی کوردستان بکات و شوێنی نیشته‌جێبوون و خزمه‌تیان بۆ دابین بکات، نه‌ک مه‌سیحییه‌کانی عیراق، که‌ بێجگه‌ له‌ بڵاوکردنه‌وه‌ی مه‌سیحیه‌ت له‌ کوردستان، عه‌ره‌بایه‌تیش بڵاو ده‌که‌نه‌وه‌.                                                                 
هه‌موو وڵات و جڤاکێک به‌ جیاوازییه‌کانیه‌وه‌ جوانه‌ و به‌ جیاوازییه‌کانییه‌وه‌ ده‌وڵه‌مه‌نده‌. جیاوازییه‌کان، فه‌رهه‌نگێکی ڕه‌نگاوڕه‌نگ ده‌ئافرێنن و دێننه‌ گۆڕێ. فه‌رهه‌نگی ڕه‌نگاوڕه‌نگ و جڤاکی ڕه‌نگاوڕه‌نگ، گه‌لێک له‌ فه‌رهه‌نگ و جڤاکی یه‌ک ڕه‌نگ، ده‌وڵه‌مه‌ندتر و شیرینترن. جڤاکی کوردستان، که‌ فره‌نه‌ته‌وه‌، فره‌ئایین و فره‌ ئایینزایه‌، ئێستاکه‌ بۆ خۆی فره‌ڕه‌نگه، هاوردنی خه‌ڵکی دیکه‌، ده‌بێته‌ په‌ڵه‌ و پینه‌یه‌کی ناشیرین، که‌ دواتر‌ فره‌ڕه‌نگییه‌که‌ی تێکده‌دات و ده‌شێوێنێت.                                            
ئه‌گه‌ر عه‌ره‌به‌کانی که‌رکووک و مووسڵ و دیاله‌، هه‌نارده‌ی به‌عس و سه‌ددام حوسه‌ین بوون بۆ داگیرکردنی کوردستان و سڕینه‌وه‌ی کورد له‌و ده‌ڤه‌رانه‌، ئه‌مه‌ی سه‌رۆکی هه‌ریم باسی لێوه‌ ده‌کات، هاوردنی مه‌سیحییه‌، به‌ ده‌ستی سه‌رکرده‌یه‌کی کورد بۆ خۆی، که‌ له‌ کۆتایی و دواجاردا ڕێک وه‌ک هه‌نارده‌کانی لێ دێته‌وه‌، که‌ به‌ هیچ جۆرێک به‌ قازانجی کورد ناگه‌ڕێته‌وه‌ و له‌ دوایشدا په‌شیمانی لێ ده‌که‌وێته‌وه‌. بانگهێشتنی دیانێکی ده‌ره‌کی، یا هه‌ر ده‌ره‌کییه‌کی دیکه‌ بۆ نیشته‌جیبوون له‌ کوردستانێکدا، که‌ قه‌واره‌ی خۆی نییه‌ و ده‌وڵه‌ت نییه‌ و خودانی خۆی نییه‌، ده‌کاته‌: چاندن و چاندنیش هه‌ر چاندنه‌ و هیچ جیاوازییه‌کی له‌ته‌ک چاندنی عه‌ره‌بێکی‌ داگیرکاری که‌رکووک و مووسڵ و جه‌له‌ولا و خانه‌قیندا نییه‌.                                                                                      
نیشته‌جێبوونی وه‌ها ده‌ره‌کییه‌ک(مه‌سیحی، عه‌ره‌ب یا هه‌ر که‌سێکی دیکه‌) له‌ ئه‌مڕۆی کوردستاندا، ده‌بێته‌ هۆی داگیرکردنی خاک و ژینگه‌ و ئاو و خوێندنگه‌ و نه‌خۆشخانه‌ و بازاڕ و جاده‌ و موڵک و هه‌موو شتێکی تر، چونکه‌ وه‌ک هاووڵات و دانیشتووی ئه‌و خاکه‌ ئه‌ویش ده‌بێ هه‌موو شتێکی بۆ دابین بکرێت. که‌ کوردستان ده‌وڵه‌ت بووایه‌، ئه‌گه‌ر به‌ میلیۆن بیانی ڕووی تێ کردبا و تێیدا نیشته‌جێ بووبان، چ کێشه‌ و گرفتێک نه‌بوو، چونکه‌ ئه‌وانه‌ نه‌یانده‌توانی وڵاته‌ک بعه‌ره‌بێنن یا بمه‌سیحیێنن. وڵاتانی ئه‌وروپا له‌ بیانیدا جمه‌یان دێ و سوێد پتر له‌ یه‌ک میلیۆنی لێیه‌، واته‌: له‌ هه‌ر 10 که‌س له‌ سوێد یه‌کێکی بیانییه‌. ئه‌ڵمانیا و فرانسه‌ و بریتانیا و...ڕێژه‌ی بیانیانیان له‌ سوێد گه‌لێک زیاتره‌. ئه‌گه‌ر کوردستان ده‌وڵه‌ت بووبا، هیچ کاتێک عه‌ره‌بی که‌رکووک و مووسڵ و دیاله‌، نه‌ده‌بوونه‌ کێشه، به‌ڵکه‌ ده‌بوونه‌ فره‌ڕه‌نگی و فره‌فه‌رهه‌نگی و وڵاتیان شیرینتر ده‌کرد‌.                    

                          25 – 12- 2010

چاندنی عیساییان له‌ کوردستان




  

                                                                                  
                                                                                

 

Friday 17 December 2010

مافی چاره‌نووس



مافی چاره‌نووس
ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

له‌ هاوینی 1963دا، له‌ قاته‌کانی کفری، دوو شه‌ڕی گه‌وره‌ له‌ نێوان، پێشمه‌رگه‌ و له‌شکری عیراقدا، ڕووی دا. له‌ یه‌کێک له‌و شه‌ڕانه‌دا، عه‌لی سه‌لیم به‌گی جاف، سه‌رۆکی هێزی چه‌کداری پێشمه‌رگه‌ و چه‌کداره‌کانی دیکه‌ی خێڵ و هۆزه‌کانی ئه‌و ده‌ڤه‌ره‌ بوو، که‌ ئه‌وانیش، به‌شدارییان له‌ شه‌ڕدا دژی له‌شکری عیراق ده‌کرد. عه‌لی سه‌لیم به‌گ، باسی ئه‌وه‌ی بۆ چه‌کداره‌ خێڵه‌کییه‌کان کردبوو، که‌ بۆ ڕزگاری کوردستان و ئازادی ده‌جه‌نگن. ئه‌وانیش لێیان پرسیبوو: "ئه‌ی دوای ئیتر خۆمان ئه‌وینه‌ خاوه‌ن نه‌وته‌که‌ی که‌رکووک؟" ئه‌ویش گوتبووی: ئا. ئه‌وجا چه‌کداره‌ خێڵه‌کییه‌کان، خۆش خۆش به‌ عه‌لی سه‌لیم به‌گیان گوتبوو: "عه‌لی به‌گ نه‌که‌ی وه‌ قسه‌ی عاره‌ب و حوکمه‌ت بخه‌ڵه‌تێی، به‌خوا توێ نه‌وته‌که‌یان له‌ته‌کا وه‌که‌وچک و وه‌گوێل و وه‌جام به‌ش که‌ی، که‌وچکێ بۆ خۆمان، که‌وچکێ بۆ ئه‌وان، گوێلێ بۆ خۆمان، گوێلی بۆ ئه‌وان، جامێ بۆ خۆمان، جامێ بۆ ئه‌وان".                                                      
"مافی چاره‌ی خۆنووسین"، وه‌ک ده‌ربڕینێک، که‌ زمانشێوێنه‌رانی کورد، هێناویانه‌ته‌ نێو زمانی کوردییه‌وه‌، هه‌ڵه‌یه‌ و هه‌ڵه‌یه‌کی گه‌لێک ناحه‌ز و دزێویشه‌، ڕێک وه‌ک ئه‌وه‌ وایه‌، مرۆڤ ڕوومه‌ت و ده‌موچاوی خۆی بنووسێت و ڕه‌نگ بکات، وه‌ک ئه‌وه‌ی ڕوومه‌ت و ده‌موچاو، تابلۆیه‌ک، کاغه‌زێک، ته‌خته‌یه‌ک یا دیوارێک بێت و تۆ بێیت له‌ سه‌ری بنووسیت و نیگار بکێشێت. ده‌ربڕینی "مافی چاره‌نووس" که‌ به‌ عه‌ره‌بی ده‌بێته‌"حق تقریر المصیر" و به‌ ئینگلیزی ده‌بێته‌" Right of self-determination" یا ته‌نێ "Self-determination" ده‌ربڕینێکی دروسته‌ و گه‌ره‌که‌ هه‌ر وه‌ک خۆی به‌کار ببرێت و بگوترێت و بنووسرێت، ده‌نا به‌و جۆره‌ی"مافی چاره‌ی خۆ نووسین" که‌ ئێستا کورد به‌کاری ده‌بات، هه‌ڵه‌یه‌کی دیکه‌ی زه‌قی وه‌ک: "به‌روار" و "پێشنیار" و سه‌دانی دیکه‌، ده‌خرێته‌ سه‌ر ئه‌و خه‌رمانه‌ هه‌ڵه‌ و باره‌گرانه‌ی زمانی کوردی.                                                                                                    
ساڵی 1963 و پێش 1963 و له‌ شۆڕشه‌که‌ی چیای ئاگری و شێخ عوبه‌یدوڵڵای نه‌هرییه‌وه‌ تا ده‌گاته‌ ئه‌وانه‌ی شێخ مه‌حموودی حه‌فید و قازی موحه‌ممه‌د و سمکۆ و بارزانی و باکوور و ڕۆژهه‌ڵات و باشووری کوردستان و هه‌موو یاخیبوون و ڕابوونێکی خه‌ڵکی کورد، ئه‌گه‌ر سه‌رکرده‌ و ڕێبه‌ر و به‌رپرسانی ئه‌و ڕابوون و یاخیبوونانه‌ش، به‌ مه‌به‌ستێکی که‌سه‌کی خۆیان یا به‌ نه‌خشه‌ی ده‌ره‌کی، ده‌ستیان دابێته‌ چه‌ک، دژی داگیرکارانی کوردستان، ئه‌وا خه‌ڵکه‌ ساکار و سافیلکه‌که‌ی خواره‌وه‌، ته‌نیا یه‌ک مه‌به‌ستیان هه‌بووه‌، ئه‌ویش ئازادی و  ڕزگاربوون له‌ ژێرده‌سته‌یی، که‌ ده‌کاته‌ تاکه‌ یه‌ک شت، ئه‌ویش"مافی چاره‌نووس" واته‌: دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێکی کوردستانیی له‌ ته‌نیشت و له‌ نێوان ده‌وڵه‌تانی تورکیا، ئێران، عیراق و سووریادا.                                                               
 له‌ گوته‌که‌یدا له‌به‌رده‌م ئاماده‌بووانی کردنه‌وه‌ی کۆنگره‌ی سێزده‌یه‌می پارتیی دیموکراتی کوردستان، مه‌سعوود بارزانی، جه‌ختی له‌سه‌ر دوو خاڵ کرده‌وه‌، که‌ کرۆک و بڕبڕه‌ی پشتی پرسی باشووری کوردستان و تا ڕاده‌یه‌کیش ته‌واوی کوردستانن. ئه‌و دوو خاڵه‌ش: مافی چاره‌نووسی باشووری کوردستان و کێشه‌ی که‌رکووکن، که‌ هه‌ردوویان،گرێدراوی یه‌کدین. خه‌ڵکی کورد ده‌زانێت ئه‌و دوو پرسه‌ گرێدراو و ته‌واوکه‌ری یه‌کدین و بێ که‌رکووک، کوردستانی سه‌ربه‌خۆ چ واتایه‌کی نییه‌، به‌ڵام مه‌رج ئه‌وه‌یه‌ سه‌رکرده‌یه‌تی سیاسی کوردستانیش له‌و باوه‌ڕه‌دا بێت و ئه‌وه‌ی وه‌ک ئه‌لفبێی سیاسه‌ت وه‌رگرتبێت.                                                                       
مافی چاره‌نووسی باشووری کوردستان، بێ که‌رکووک(مه‌به‌ست ته‌نێ باژێڕی که‌رکووک نییه‌، به‌ڵکه‌ که‌رکووک وه‌ک ئاماژه‌یه‌ک بۆ ته‌واوی ستانی که‌رکووک  و ته‌واوی گه‌رمیان و مووسڵ و دیاله‌ و کووت و حه‌مرین و هه‌موو بسته‌ خاکێکی باشووری کوردستانه‌)، ده‌کاته‌: هیچ(ده‌وڵه‌تی کوردستان – که‌رکووک = سفر/هیچ). ئه‌گه‌ر مافی چاره‌نووس، ته‌نێ ئه‌و ده‌ڤه‌ره‌ی ئێستا، که‌ ناوی هه‌رێمی کوردستانی لێ نراوه‌، بگرێته‌وه‌، ئه‌وا ئه‌و مافه‌، هه‌موو عیراق و ته‌واوی وڵاتانی عه‌ره‌ب و تورکیا و ئێرانیش به‌ کوردی ڕه‌وا ده‌بینن. سه‌ددام حوسه‌ینیش ئه‌وه‌ی به‌ کورد ڕه‌وا ده‌بینی و ئاماده‌ش بوو ددانی پێدا بنێت، به‌ڵام ئایا ئه‌وه‌ ڕاست و ڕه‌وایه‌!                                                                                     
سه‌رانی کوردیش، وه‌ک سه‌رانی هه‌موو گه‌لانی جیهان و وه‌ک هه‌موو سیاسه‌تکارێکی پیشه‌یی و کارا، ئه‌مڕۆ شتێک ده‌ڵێن و سبه‌ی شتێکی دیکه‌. ئه‌مڕۆ یه‌کێکیان ده‌نگ بڵند ده‌کاته‌وه‌ و به‌ قازانجی کورد و به‌ڕووداوه‌ستانی ده‌وڵه‌تی داگیرکار، قسه‌یه‌ک ده‌کات، سبه‌ی هه‌ر خۆی یا جێگره‌که‌ی یا یه‌کێک له‌ سه‌رانی حیزبه‌که‌ی پاشگه‌زبوونه‌وه‌ له‌و قسه‌یه‌ ده‌رده‌بڕن. گه‌لێک جاریش، سه‌رێکی دیکه‌ی حیزبه‌ ڕکابه‌ر یا هاوپه‌یمانه‌که‌ی ئه‌م ڕێبه‌ره‌، یا حیزبه‌، گوته‌یه‌کی ڕێک پێچه‌وانه‌ی ئه‌م ده‌دات و هه‌موو ڕیسه‌کانی ئه‌م ده‌کاته‌وه‌ به‌ خوری. سه‌ربه‌خۆیی کوردستان و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی کوردستان، لای هه‌ندێک سه‌رکرده‌ی کورد خه‌ونی شاعیرانه‌ و لای هه‌ندێکی دیکه‌ش، زۆرجاران ته‌نێ بۆ چاوزه‌قکردنه‌وه‌ له‌ هێزێکی دیکه‌ی ده‌ره‌کی یا ناوه‌کی، یا ته‌نێ بۆ خڕکردنه‌وه‌ی چه‌پڵه‌لێده‌ر له‌خۆ و له‌ هه‌ندێ کاتدا ده‌گوترێته‌وه‌.                                                                                        
من پێشتریش گوتوومه‌ و ئێستاش ده‌یڵێمه‌وه‌، سه‌رانی کورد و حیزبه‌ کوردستانییه‌کان، ده‌بوو هه‌ر پێش ڕووخانی ڕێژیمی به‌عس، دروشمی مافی چاره‌نووسیان به‌رز کردبایه‌وه‌ و بیانکردبایه‌ته‌ مه‌رج بۆ کارکردن له‌گه‌ڵ ئۆپۆزیسیۆنی عیراقی و ئه‌مه‌ریکادا و دوای ڕووخانی ڕێژیمیش ده‌سبه‌جێ تا ئه‌و جێگایه‌ی کورد خۆی به‌ کوردستانی ده‌زانی(که‌رکووک، مووسڵ، دیاله‌، کووت و به‌شێکیش له‌ عه‌ماره‌)گرتبا و بیانخستبایه‌ ژێر ده‌سه‌ڵاتی خۆیانه‌وه‌ و ته‌واوی عه‌ره‌بی عه‌ره‌باندنیان له‌ کوردستان وه‌ده‌رنابا و دوای ئه‌وه‌، داوای ده‌نگدانیان بکردبایه‌ بۆ جیابوونه‌وه‌ی باشووری کوردستان له‌ عیراق. وه‌ها کارێک، به‌ کورد، که‌ گه‌وره‌ترین هێزی چه‌کداری له‌ عیراقدا دوای ئه‌مه‌ریکا هه‌بوو، به‌ ئاسانی ده‌کرا.                                                                                                        
ئه‌وانه‌ نه‌کرا و سه‌رانی کورد، که‌ ده‌سه‌ڵاتیان گرته‌ ده‌ست و خۆیان به‌ سه‌ر ته‌خته‌وه‌ دیت، له‌بری که‌رکووک و مافی چاره‌نووس، که‌وتنه‌ ملانێ و ڕکابه‌ری و ڕاونانی یه‌کدی و خۆده‌وڵه‌مه‌ندکردن و ڕاوه‌موڵک و دۆلار و ژن و که‌شخه‌یی و تیفتیفه‌ و گه‌شت. بوونه‌ سه‌رمایه‌دار و خاوه‌نی به‌هێزترین ده‌سگای سه‌رکوتکردن و چه‌وساندنه‌وه‌. هه‌ژاریان هه‌ژارتر و ده‌وڵه‌مه‌ندیان ده‌وڵه‌مه‌نتر کرد. ته‌نانه‌ت حیزبه‌کانیشیان، کرده‌ کۆمپانیا و حیزبی خێزان.                                                                                                
مانگی یه‌که‌می 2005 خه‌ڵکی باشووری کوردستان، له‌و ڕیفرانده‌مه‌ی، که‌ ڕێکخراوێکی ناحوکوومه‌تی له‌ کوردستان، کاریان له‌ سه‌ر کرد و کرا، نێزیکه‌ی 98%ی خه‌ڵکی باشووری کوردستان، ده‌نگیان بۆ جیابوونه‌وه‌ی باشووری کوردستان له‌ عیراق دا. سه‌رانی کورد، ئه‌وه‌شیان تاساند و لاقرتێیان پێ کرد.                                                                                                          
ئێستا، که‌ باس له‌ مافی چاره‌نووس ده‌کرێت، ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست له‌ مافی چاره‌نووس، ئازادی کوردستان و ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی کوردستانه‌، چونکه‌ ده‌ربڕینی مافی چاره‌نووس ده‌یان لێکدانه‌وه‌ هه‌ڵده‌گرێ و ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی مرۆڤ چۆن لێکیده‌داته‌وه‌ و له‌سه‌ری پێکدێ، ده‌کرێ ئه‌م هه‌رێمۆکه‌ی ئێستای (هه‌ولێر، دهۆک، سلێمانی) و ئۆتۆنۆمییه‌که‌ی سه‌ددام حوسه‌ین و نانێوه‌ندی و زۆری دیکه‌ش به‌ مافی چاره‌نووس دابنرێ، با پێشتر، ته‌واوی خه‌ڵکی باشووری کوردستان له‌سه‌ر یه‌ک ڕای سه‌ربه‌خۆیی خڕبنه‌وه‌ و پێک بێن، با دووکارگێریه‌تی و دووله‌شکری و دووسه‌ری و دوو گوتاری، له‌ سه‌رکرده‌یه‌تی سیاسی کوردستاندا نه‌مێنێت و با گه‌ڕانه‌وه‌ی ته‌واوی ده‌ڤه‌ره‌ دابڕێنراوه‌کانی کوردستان، بۆ سه‌ر کوردستان مسۆگه‌ر بکرێ، ئه‌وجا ئیتر کاره‌که‌ هێنده‌ سه‌خت نابێت.                                                                                                        
ئه‌و کورده‌ گوندی و خێڵه‌کییه‌ی له‌ 1963دا له‌ قاته‌کانی کفری باسی به‌ که‌وچک و گوێل و به‌ جام به‌شکردنی نه‌وتیان له‌گه‌ڵ عه‌ره‌بدا ده‌کرد، ئێستاش، هه‌ر ئه‌و خه‌ڵکه‌ن و ئێستاش، هه‌ر چاوه‌ڕوانی ئه‌و ئازادی و سه‌ربه‌خۆییه‌ن، که‌ هه‌میشه‌ خه‌ونیان پێوه‌ بینیوه‌ و خه‌باتیان بۆ کردووه‌ و که‌ هه‌میشه‌ش سه‌رانی کورد، له‌بیریان بردوونه‌وه‌ و هه‌ڵیانخه‌ڵه‌تاندوون.                                  
چه‌نده‌ ده‌سه‌ڵاتداری وڵاته‌ داگیرکاره‌کانی کوردستان و چه‌ند نه‌ته‌وه‌کانی تورک و فارس و عه‌ره‌ب و تورکمان و سریان و ئاشووری و کلدان و ئازه‌ری، به‌ باسکردنی و له‌‌ مافی چاره‌نووسی کوردستان ده‌ترسن و تووشی داچڵه‌کین و شڵه‌ژان و که‌لله‌ییبوون ده‌بن، هێنده‌ش، سه‌رانی کورد بۆ خۆیان له‌و باسه‌ ده‌ترسن و به‌ شه‌رمه‌وه‌ و له‌ ژێر لێوه‌وه‌ و وه‌ک نووزه‌یه‌ک ئه‌گه‌ر ده‌ریبڕن و به‌ زاریاندا بێت، به‌ زۆری ده‌زانن و هه‌ر که‌ به‌رانبه‌ره‌کانیشیان ورته‌یه‌کی ناڕه‌زاییان لێوه‌ هات، ئه‌مان ده‌سبه‌جێ پاشگه‌ز ده‌بنه‌وه‌ و ده‌ڵێن، مه‌به‌سته‌که‌ی ئێمه‌ به‌ هه‌ڵه‌ لێکدراوه‌ته‌وه‌، ده‌نا ئێمه‌ عیراقی و به‌چکه‌ عیراقی عه‌یار بیستوچوارین.                                                                                        
گه‌یشتن به‌ مافی چاره‌نووس و سه‌ربه‌خۆیی کوردستان، ئه‌گه‌ر پێشتر مێشک و دیدی خه‌ڵکی کورد و ته‌واوی ئاماده‌کاری و بنگه‌ و ژینگه‌ و زه‌وینه‌یه‌کی بۆ خۆش نه‌کرێت و نه‌سازێندرێت، هه‌رگیز به‌ هاتوهاوار و قسه‌ی ڕه‌ونه‌قدار نایه‌ته‌ دی. ڕه‌نگه‌ تا که‌رکووک نه‌گه‌ڕاوه‌ته سه‌ر کوردستان،‌ سوودوه‌رگرتن له‌ عیراق و عیراقیبوون، به‌ قازانجی گه‌لی کوردستان بێت. دوای گێڕانه‌وه‌ی هه‌موو ده‌ڤه‌ره‌ دابڕێنراوه‌کان، ئیدی جۆشدانی خه‌ڵکی کورد، بۆ مافی چاره‌نووس و سه‌ربه‌خۆیی، جێی خۆیه‌تی و ئه‌رکه‌ و ئه‌نجامنه‌دان و نه‌کردنی هه‌ڵاتنه‌ له‌ خواست و ئومێد و مێژووی کورد و ئه‌رکێکی نه‌ته‌وه‌یی.                                                                                         
به‌ڵام کام ده‌وڵه‌ت و چ جۆره‌ کوردستانێک؟ په‌یامبه‌ری ئیسلام گوتوویه‌تی:"سید القوم خادمهم" واته‌: سه‌رداری خه‌ڵک، گه‌ل، نه‌ته‌وه‌، وڵات نۆکه‌ریانه‌. عه‌بدوڵڵای کوڕی عه‌بباس ده‌ڵێ: له‌ ده‌ڤه‌ری زی قار"ذي قار" لای ئیمام عه‌لی بووم، دیتم که‌وشه‌که‌ی خۆی پینه‌ ده‌کات، لێی پرسیم و گوتی:"به‌های ئه‌م که‌وشه‌ چه‌نده‌؟". گوتم:"هیچ به‌هایه‌کی نییه‌". ئه‌ویش گوتی:" والله لهي أحب الي من إمرتکم إلا ان اقیم حقا او ادفع باطلا"، واته‌: سوێند به‌ خودا، ئه‌م که‌وشه‌ لای من له‌ فه‌رمانڕه‌وایی ئێوه‌ خۆشه‌ویستتره‌، مه‌گه‌ر به‌ هۆی ئه‌و فه‌رمانڕه‌واییه‌وه‌ دادێک(حه‌ققێک) به‌رپا که‌م و نادادییه‌ک(ناحه‌ققییه‌ک) دوورخه‌مه‌وه‌". چێکردنی ده‌وڵه‌تێکی کوردستانیی پڕ له‌ نادادی و ناڕه‌وایی و گه‌نده‌ڵی و پڕ له‌ ده‌سه‌ڵاتداری دز و جه‌رده و سه‌ردارانی "ڕاکبهم" ‌بن، واته: سواری خه‌ڵک، گه‌ل، نه‌ته‌وه‌، وڵات بن، وه‌ک ئێستای ئه‌م هه‌رێمه‌، نه‌ک نۆکه‌ریان"خادمهم" بن و جڤاکێکی نایه‌کسان و پڕ له‌ سه‌رمایه‌دار و ده‌وڵه‌مه‌ند و به‌رپرسی مشه‌خۆر و چاوچنۆک و پڕ له‌ هه‌ژاری و کوێره‌وه‌ری و چه‌وساندنه‌وه‌، هه‌رگیز پووڵێکی قه‌ڵب ناهێنێت. کوردستانێکی سه‌ربه‌خۆ ئه‌گه‌ر بۆ هه‌موو خه‌ڵکی کوردستان نه‌بێ و ده‌وڵه‌تی خه‌ڵک نه‌بێ و خه‌ڵکه‌که‌ی ئاسووده‌ و یه‌کسان و خۆشگوزه‌ران(که‌ ‌ مرۆڤی کورد  هه‌میشه خه‌باتی بۆ کردووه‌) نه‌بن تێیدا، بوون و نه‌بوونی وه‌ک یه‌که‌. نموونه‌ی ئه‌و جۆره‌ ده‌وڵه‌تانه‌ له‌ جیهاندا زۆرن و ئه‌وده‌می کوردستانیش ده‌چێته‌ ڕیزی ئه‌وانه‌وه‌ و ته‌نێ ژماره‌یه‌ک له‌ ڕێکخراوی ده‌وڵه‌ته‌ یه‌کگرتووه‌کاندا زیاد ده‌کات.                                                                       
17- 12- 2010