Thursday 31 July 2014

ئاخرنه‌ باخ


ئاخرنه‌ باخ
ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

ناردیانه‌وه‌ یا هاته‌وه‌ یا هێنرایه‌وه‌، گه‌ڕێنرایه‌وه‌ یا گه‌ڕایه‌وه‌، هیچ له‌ باسه‌که‌ ناگۆڕێت. دوای پتر له‌ ساڵونیوێک له‌ نه‌خۆشخانه‌کانی ئه‌ڵمانیا، سه‌رۆککۆماری عیراق و سکرتێری گشتیی یه‌کیه‌تیی نیشتمانیی کوردستان، گه‌یێنرایه‌وه‌ سلێمانی. ئه‌و وه‌ک سه‌رۆککۆمار پێشوازیی لێ نه‌کرا و ته‌نێ ماڵباتی تاڵه‌بانی و ته‌نانه‌ت بێ سه‌رکرده‌کانی حیزبه‌که‌یشی، پێشوازییان لێ کرد.
تاڵه‌بانی، هه‌زار ساڵی ته‌مه‌ن بێ و خوا ته‌مه‌نی نووحی بداتێ و خوا له‌ ته‌مه‌نی یه‌کبه‌یه‌کی ئه‌ندامانی حیزبی یه‌کیه‌تیی، هه‌ریه‌که‌و ساڵێک که‌م بکاته‌وه‌ و بیخاته‌ سه‌ر ته‌مه‌نی تاڵه‌بانی، له‌و ڕۆژه‌وه‌ی له‌ دواڕۆژه‌کانی ساڵی 2012، که‌ گه‌یێنرایه‌ ئه‌ڵمانیا، ئیدی ئه‌و وه‌ک سه‌رۆککۆمار و وه‌ک سکرتێری گشتیی، نه‌یتوانیوه‌ کار بکات و کارا بێت و به‌ ته‌واوی له‌ژێر چاودێری بژیشک و چاره‌سه‌ردا بووه‌.
خه‌ڵک هه‌موو له‌ ڕه‌وشی تاڵه‌بانی تێگه‌یشتبوون، ته‌نێ یه‌کیه‌تییه‌کان نه‌بێ. ئه‌وان هه‌رگیز و ئێستایشی له‌گه‌ڵ بێ، ئه‌و بوێری و ڕاستگۆییه‌یان نه‌بوو و به‌لای ئه‌وه‌دا نه‌ده‌چوون و نه‌یانده‌ویست، ڕه‌وشی وی وه‌ک خۆی ببینن. گوته‌بێژێکیان به‌ناوی دوکتۆر و بنه‌ماڵه‌ و حیزبه‌وه‌ دانابوو، هیچی له‌ موحه‌ممه‌د سه‌عید ئه‌لسه‌ححاف(محمد سعید الصحاف) که‌متر نه‌بوو.‌ ڕۆژانه‌ به‌ بۆنه‌ و بێ بۆنه‌، درۆی زه‌لام و شاخداری وای ده‌کرد، ته‌نانه‌ت منداڵیش بڕوای پێ نه‌ده‌کرد. دوکتۆر ده‌یگوت، تاڵه‌بانی هه‌موو شه‌وێک به‌ ته‌له‌فۆن قسه‌ی له‌گه‌ڵ ده‌کرد و سڵاوی ده‌گه‌یاند و وای ده‌گوت و وای ده‌فه‌رموو. تاڵه‌بانییه‌ک، ئێستاش که‌ له‌ سلێمانییه‌، ئه‌گه‌ر بیتوانیایه‌ یه‌ک ڕسته‌ به‌ ڕێکوپێکی بڵێ، چما یه‌کیه‌تییه‌کان نه‌یانده‌کرده‌ ڕۆژی خۆیان و ئه‌و ڕسته‌یه‌یان شه‌ووڕۆژ له‌ میدیاکانی خۆیانه‌وه‌ لێنه‌ده‌دایه‌وه‌ و دونیایان لێی پڕ نه‌ده‌کرد!
یه‌کیه‌تی ده‌بوو هه‌ر که‌ تاڵه‌بانی برا بۆ ئه‌ڵمانیا، ئیدی سکرتێرێکی گشتییان بۆ خۆیان دانابا و عیراقیش ده‌بوو، جێگرێکی تاڵه‌بانییان کردبایه‌ته‌‌ سه‌رۆککۆمار و ئیدی ده‌رگای ئه‌و هه‌موو درۆیه‌یان داخستبا و واقیعه‌که‌ چۆنه‌ به‌و جۆره‌ جووڵابانه‌وه‌.
هێنانه‌وه‌ی تاڵه‌بانی له‌م کاته‌دا، ڕه‌نگه‌ به‌شێکی پێوه‌ندی به‌ لایه‌نی بژیشکی و چاره‌سه‌ر و نه‌خۆشییه‌که‌یه‌وه‌ هه‌بێت، به‌ڵام پێوه‌ند و کاریگه‌رییه‌کی ڕاسته‌وخۆی به‌ ڕه‌وشی ئێستای عیراق و کوردستانه‌وه‌ هه‌یه‌، که‌ عیراق وه‌ک وڵاتێک هه‌ڵوه‌شاوه‌ته‌وه‌ و یه‌کپارچه‌یی خاکه‌که‌ی له‌به‌رده‌م هه‌ڕه‌شه‌دایه‌.
وه‌ک سیاسییه‌کی کارامه‌ و زمانلووس و عه‌ره‌ب گوته‌نی: له‌بله‌بان(لبلبان)، تاڵه‌بانی، نه‌ک هه‌ر ئێستا، به‌ڵکه‌ ته‌واوی ژیانی سیاسیی خۆی و هه‌ر له‌ سه‌رهه‌ڵدانی جه‌لالیزمه‌وه‌ وه‌ک فێرگه‌یه‌کی سیاسیی له‌ کوردستان، له‌ شار بووبێت یا له‌ چیا، له‌ هه‌نده‌ران بووبێت یا له‌ وڵات، ڕانه‌کوچۆغه‌ی له‌به‌ر بووبێ یا پانتۆڵوچاکه‌ت، به‌ کوردی قسه‌ی کردبێ یا به‌ عه‌ره‌بی، هه‌میشه‌ ستوون و کۆڵه‌که‌ و پایه‌ی پاراستنی یه‌کپارچه‌یی خاکی عیراق بووه‌ و هه‌میشه‌ کاری بۆ عیراقییاندنی کورد کردووه‌ و هه‌میشه‌ سه‌ری کوردی له‌به‌رده‌م ده‌سه‌ڵاتدارانی عیراقدا نه‌وی کردووه‌ و هه‌میشه‌ سازشی له‌سه‌ر به‌رژه‌وه‌نده‌ باڵاکانی گه‌لی کوردستان کردووه‌. هه‌رگیز هیچ کێشه‌ و پرسێکی گرنگی، به‌ تایبه‌ت پێوه‌نددار به‌ کوردستان و کورده‌وه‌، چاره‌سه‌ر نه‌کردووه‌. ئه‌و وه‌ک که‌سێک که‌ چۆن هه‌موو خاشاک و پۆخڵییه‌کان گسک بدات و ته‌نێ بۆ ئه‌وه‌ی له‌به‌رچاو لایانبات، بیانکاته‌ ژێر ڕایه‌خه‌که‌وه‌، ڕێک وای کردووه‌. پرس و کێشه‌ و گرفته‌کانی ماڵیونه‌ته‌ ژێر ڕایه‌خه‌که‌وه‌ و شاردوونیه‌وه‌ و دایپۆشیون. ئه‌و کێشه‌کانی پینه‌ کردووه‌، بۆیه‌ هه‌مووده‌م هه‌ڵته‌قاونه‌‌وه‌ و سه‌ریان هه‌ڵداوه‌ته‌وه‌ و نوێبوونه‌‌وه‌.
ئێستا ئه‌و نه‌خۆشه‌ و له‌ڕه‌وشێکی تایبه‌تدایه‌ و قسه‌ ناکات و ئاگای له‌خۆ نییه‌، لێ قسه‌ و بیروباوه‌ڕه‌کانی، خه‌ڵکانی دیکه‌ی بنه‌ماڵه‌که‌ی و حیزبه‌که‌ی ده‌یخوێننه‌وه‌ و تێیده‌گه‌ن و پێڕۆی ده‌که‌ن. ئه‌وان چۆنیان بووێ وا لێکی ده‌ده‌نه‌وه‌.
حاجی برایمی شاتری، له‌ دوای کۆچیدوایی حاجی قادری شاتری مامی، یادیان به‌خێر، بوو به‌ سه‌رۆکی هۆزی شاتری. حاجی برایم، پیاوێکی خوێندوو و شاعیر بوو. زمانی تور بوو و زۆر په‌له‌ قسه‌ی ده‌کرد و تێگه‌یشتن لێی سه‌خت بوو. له‌ دوا ساڵه‌کانی ژیانیدا زمانی تورتر بوو و گه‌لێ سه‌ختتر مرۆڤ لێی تێده‌گه‌یشت و ته‌نێ که‌سه‌ نزیکه‌کانی خۆی لێی تێده‌گه‌یشتن. ساڵی 1998 له‌ته‌ک کاک سه‌لاحی برامدا چووینه‌ خزمه‌تی. من خه‌می ئه‌وه‌م لێهاتبوو چۆن لێی تێبگه‌م. کاک سه‌لاح پێیگوتم، که‌سێکی خۆیان قسه‌کانی بۆ ئێمه‌ وه‌رده‌گێڕێ. ڕیک وابوو. نه‌ به‌خێرهێنان و نه‌ پرسیار و نه‌ قسه‌وباسه‌کان، که‌ له‌گه‌ڵی ده‌کردم،  تاکه‌ یه‌ک وشه‌یشی تێنه‌ده‌گه‌یشتم. کوڕێکی یا کوڕه‌زایه‌کی مێردمنداڵی له‌ نێوانماندا دانیشتبوو، ئه‌و قسه‌کانی حاجی بۆ من وه‌رده‌گێڕا و له‌ مه‌به‌سته‌کانی تێیده‌گه‌یاندم. ئیدی هه‌ر به‌و جۆره‌ش ماڵباتی حاجی، ته‌واوی قسه‌ و مه‌به‌ست و بیروڕاکانی ئه‌ویان ده‌خوێنده‌وه‌ و لێکده‌دایه‌وه‌ و پیاده‌ ده‌کرد.
تاڵه‌بانی، زمانی تور نه‌بوو و ئێستاش تور نییه‌ و به‌په‌له‌ قسه‌ی نه‌ده‌کرد و ئێستاش به‌په‌له‌ قسه‌ ناکات، ئه‌و هه‌ر قسه‌ ناکات، ته‌واوی ئه‌وه‌ی له‌ مێشکی ئه‌ودایه‌ به‌ مه‌یلی ماڵباته‌که‌ی و که‌سه‌نزیکه‌کانی، لێکده‌درێته‌وه‌ و پێڕۆ ده‌کرێ و وه‌گه‌ڕ ده‌خرێ و جێبه‌جێ ده‌کرێ.
له‌بری ئه‌وه‌ی وه‌ک نه‌خۆشێک مامه‌ڵه‌ بکرێ و دشداشه‌یه‌کی له‌به‌ر بکرێ و ئارام و ئاسووده‌ بحه‌سێته‌وه‌ و له‌ سیاسی و سیاسه‌ت و ده‌سه‌ڵات و هه‌موو ئه‌و یارییانه‌ دوورخرێته‌وه‌، ئه‌و هه‌موو ڕۆژێک ملپێچێکی سوور و قاتێک پانتۆڵ و چاکه‌تی له‌به‌ر ده‌کرێ و په‌یتاپه‌یتا شاند و خه‌ڵک و سیاسه‌تکار دێن و ده‌هێنرێنه‌ سه‌ردانی، که‌ ئه‌وه‌ بارگرانییه‌که‌ بۆ ئه‌و و تا ڕاده‌یه‌کیش ئازاردانی ئه‌وه‌.
ئه‌و هێنرایه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی:
- چه‌کدارانی ئێرانی و به‌در، به‌ناوی پاراستنی شوێنه‌ پیرۆزه‌کانی شیعه‌وه،‌ له‌ ڕێگه‌ی سلێمانییه‌وه‌ بگه‌یه‌نرێنه‌ که‌رکووک و تاووغ و خورماتووی کوردستان.
- شانده‌کانی ئێران و حوکوومه‌تی به‌غدا و حیزبی یه‌کیه‌تیی له‌ سلێمانی کۆبوونه‌وه‌ بکه‌ن و نه‌خشه‌ی پاراستنی یه‌کپارچه‌یی خاکی عیراق دانێن.
- ڕیسه‌کان بکرێنه‌وه‌ به‌ خۆری و هه‌موو باسێک له‌ هه‌ڵوشاندنه‌وه‌ی عیراق و سه‌ربه‌خۆیی کوردستان، گرفت بخرێته‌ ڕێی و به‌ر به‌ شه‌پۆلی ویستی خه‌ڵکی کوردستان بگیرێ.
- قه‌وانی سواوی عێراقی هیوا و ئاشتی و برایه‌تی و یه‌کپارچه‌یی، هه‌میشه‌ لێ بدرێته‌وه‌ و خه‌ڵکی کورد له‌ هیوا و ئاواته‌کانی بۆ سه‌ربه‌خۆیی، دووخرێنه‌وه و سارد کرێنه‌وه‌، چونکه‌ ئه‌و ئاواتانه‌ به‌لای ئه‌وانه‌وه‌، خه‌ونی شاعیرانه‌‌.
- فوئاد مه‌عسووم، شاگرده‌ گوێڕایه‌ڵه‌که‌ی بنه‌ماڵه‌ و درێژه‌پێده‌ری ڕێبازه‌ سازشکارییه‌که‌ی تاڵه‌بانی، بکرێته‌ سه‌رۆککۆمار، تا کورد بگه‌ڕێنێته‌وه‌ بۆ خانه‌ی یه‌که‌می گه‌مه‌ی مار و په‌یژه‌که‌‌.
- ده‌سه‌ڵات و هه‌ژموونی بنه‌ماڵه‌ی تاڵه‌بانی و که‌سه‌ نزیکه‌کانی زیاتر بچه‌سپێنرێن و به‌ره‌به‌ره‌ هه‌موو ئه‌وانه‌ی له‌نێو حیزبه‌که‌یدا نووزه‌یه‌کیان لێوه‌ دێ، که‌نار خرێن.
- به‌شێکی زۆری ئه‌جیندا و نه‌خشه‌کانی عیراق و حوکوومه‌ته‌ فشۆڵه‌که‌ی و ئێران و عه‌ره‌ب و زۆرێک له‌ نه‌یارانی کورد، تێپه‌ڕێنرێ.
هه‌موو ئه‌وانه‌ و خودا ده‌زانێ چی دیکه‌!
 له‌ فۆلکلۆری کوردیدا گوتراوه‌:
 ناسکۆڵه‌ی نازه‌نینم یاخوا به‌خێربێ
ده‌رکه‌و لاروله‌نجه‌که‌ی ئه‌نجامی خێر بێ
تاڵه‌بانی هێنرایه‌وه‌، یاخوا به‌خێربێته‌وه‌، به‌ڵام خوا به‌خێری بگێڕێ و خوا بکات ئه‌نجامی خێر بێت و تورکمان گوته‌نی:"ئاخرنه‌ باخ" واته‌: ته‌ماشای کۆتاییه‌که‌ی که‌! 

                                                             31 – 7 - 2014

Thursday 24 July 2014

کورد له‌پرخه‌ی خه‌ودا بوو، داعش وه‌ئاگای هێنایه‌وه

کورد له‌پرخه‌ی خه‌ودا بوو، داعش وه‌ئاگای هێنایه‌وه

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

مرۆڤ مه‌گه‌ر خۆی گێل کات ده‌نا ڕێکوڕه‌وان ده‌زانێ و له‌وه‌ تێده‌گات، که‌ داعش و داعشییه‌کان، هه‌رچه‌نده‌ ئێستا تێکه‌ڵه‌یه‌کن له‌ ده‌یان گرۆی سوننه‌ی توندڕۆ و ئه‌لقاعیده‌ و که‌ونه‌به‌عسییان و پاشماوه‌ی سپاکه‌ی به‌عس و هێزی خێڵ و عه‌شیره‌ته‌ عه‌ره‌به‌ سوننه‌کان، به‌ڵام له‌ بنه‌مادا ده‌سکردی ئه‌مه‌ریکان. ئه‌مانه‌ جووجه‌ڵه‌ی ئه‌و موجاهید‌"مجاهد"ه‌، سه‌ر و پرچ ڕشکنانه‌ن، که‌ کاتی خۆی ئه‌مه‌ریکا، بۆ دژایه‌تی  کۆمۆنیزم و سۆڤیێت له‌ ئه‌فغانستان دروستی کردن. ئه‌و موجاهیدانه‌ له‌و ده‌میه‌وه‌ ئیدی له‌ زاوزێدان و ده‌یان نه‌وه‌ و وه‌چه‌یان لێ که‌وتووه‌ته‌وه‌. بێجگه‌ له‌ ئه‌مه‌ریکا، ئیسرائیلیش کاری به‌م جۆره‌ خه‌ڵکانه‌ هه‌یه‌، ئه‌مه‌ریکا و ئیسرائیل، له‌ ژینگه‌یه‌کی قڕێژ و گه‌ماری وه‌ک عه‌ره‌بستانی سعوودی و قه‌ته‌ر و له‌نێو خه‌ڵکانی سه‌ر به‌ وه‌هابییه‌ت و سوننه‌ی تونڕۆدا، هه‌زاران گه‌را و تۆوی ده‌یان ڕێکخراوی داعشانه‌ ده‌چێنن، ئه‌وان هه‌ر هیچ نه‌که‌ن، بۆ دژایه‌تی ئیسلام و سووککردنی ئیسلام، که‌ ته‌واوی ڕۆژاوا و ئیسرائیل، له‌ دوای ڕووخانی سۆڤیێت و به‌ره‌ی سۆسیالیستییه‌وه‌، به‌ دوژمنی سه‌ره‌کی خۆیانی ده‌زانن، ده‌یان ده‌سته‌ و گرۆ و ڕێکخراوی له‌و جۆره‌ی داعش و ئه‌لقاعیده‌"القاعدة" و مانه‌ندی وان دروست ده‌که‌ن.                                                                                     
پیاوێکی جافی گڵاڵیی خاوه‌ن ژن و ماڵ و منداڵ هه‌بوو، وه‌ک لێی ده‌گێڕنه‌وه‌، له‌ دۆستایه‌تی و پێوه‌ندی له‌ته‌ک ژنانی تردا، هه‌رگیز دریغی نه‌ده‌کرد. ده‌ڵێن گه‌لێ جار له‌ ماڵێکیتر و له‌نێو جێگه‌ و پێخه‌فی ژنێکدا وه‌ئاگایان هێنا‌وه‌ته‌وه‌ و لێیان ‌پرسیوه‌، که‌ ئه‌و، شه‌و له‌ ماڵی خۆیدا خه‌وتووه، چۆنه‌ وا له‌ ماڵ و له‌نێو پێخه‌فی یه‌کێکی دیکه‌دایه‌‌ و ئیدی ‌بووه‌ به‌ هه‌را و ئه‌ویش، که‌ وه‌ئاگا ‌هاتووه‌ته‌وه‌‌ و به‌دوای جلک و کڵاو و مشکییه‌که‌یدا گه‌ڕاوه‌ تا له‌به‌ریان کاته‌وه‌، به‌ده‌م بۆڵه‌بۆڵه‌وه‌ گوتوویه‌تی:"ئه‌یه‌ با هاورده‌م باران هاورده‌م، چه‌ هاورده‌م ڕا ئه‌یره‌‌!".                                          
داعش، با هاوردی، باران هاوردی، نازانم چی هاوردی، هه‌رچی هاوردی، به‌ڵی ئه‌ژدیهایه‌ک و کۆنه‌په‌پوویه‌که‌، په‌یامی قڕان و کوشتن و خوێن و تاریکی و دواکه‌وتوویی و ده‌رد و مه‌رگ و نامرۆڤی و وێرانکردنی پێیه‌، لێ ڕاته‌کان و ده‌نگ و هاوار و زه‌نگێک بوو، کوردی ڕاچه‌نی و له‌و خه‌وه‌ قووڵه‌ی تێیدا بوو، بێداری کرده‌وه‌. هاتنی داعش هێز و وزه‌یه‌کی وه‌به‌ر کورد هێنایه‌وه‌، بۆ ئه‌وه‌ی گوڕ و تین وئه‌زنه‌کێک به‌خۆی بدات و به‌شێکی زۆری ده‌ڤه‌ره‌ دابڕاوه‌کانی کوردستان ڕزگار بکات و به‌شێکی گرنگ له‌و مادده‌ بێفه‌ڕ و دزێوه‌ی 140، که‌ کورد به‌ کرده‌ ده‌ستی لێی شۆردبوو، به‌ کردار جێبه‌جێ بکات.                                                                                        
له‌ 2003 دا و له‌گه‌ڵ داته‌پینی ڕیژیمی به‌غدادا، عیراق وه‌ک ده‌وڵه‌ت، هه‌ڵوه‌شابووه‌وه‌ و داری به‌سه‌ر به‌ردییه‌وه‌ نه‌مابوو. ئه‌مه‌ریکای داگیرکه‌ر عیراقی دروست کرده‌وه‌، لێ ئه‌وه‌ی نۆره‌یه‌کی گه‌لێک له‌به‌رچاو و کاریگه‌ری له‌و دروستکردنه‌وه‌ی عیراقه‌دا دیت، کورد بوو، چونکه‌ کورد، له‌ دوای ئه‌مه‌ریکا و سپا داگیرکه‌ره‌که‌ی، زلترین و تواناترین هێز بوو له‌ عیراقدا. له‌سه‌رشانی کورد عیراق گیانی به‌به‌ردا کرا و کورد هه‌ر به‌وه‌وه‌ ڕانه‌وه‌ستا، به‌ڵکه‌ سپا ده‌ست به‌ خوێنی کورد سوور و ڕووخاو و خوێڕیله‌که‌ی عیراقیشی دروست کرده‌وه‌. کورد له‌و بگره‌وبه‌رده‌یه‌ی 2003دا، سووک و ئاسان ده‌یتوانی ته‌واوی باشووری کوردستان(ته‌واوی هه‌ردوو ئوستانی که‌رکووک و  مووسڵ، که‌ کورد ئه‌وڕۆ باسی مووسڵ ناکات و به‌شێکی ئوستانه‌کانی دیاله‌‌ و تکریت و کووت و عه‌ماره‌)،که‌ له‌ ڕووی مێژوویی و جیۆگرافیاییه‌وه‌ کوردستانن، بخاته‌ بن ده‌سه‌ڵاتی خۆیه‌وه‌ و له‌گه‌ڵ عیراقی دوای به‌عسدا، به‌ کۆنفیدرالی یا فیدرالی ته‌واوی باشووری کوردستان پێک هاتبا. کورد وه‌ک چۆن هه‌لی 1991ی له‌ده‌ست دا ئه‌و هه‌ڵه‌ی 2003یشی له‌ ده‌ست دا، کورد ئه‌وه‌ی نه‌کرد و له‌بری ئه‌وه‌ پینه‌ی عیراقه‌ شیتاڵ و هه‌ڵوه‌شاوه‌که‌ی کرده‌وه و پتر له‌ 50% کوردستانه‌که‌شی له‌ بنده‌ست عیراقدا هێشته‌وه‌‌.                                                                                    
له‌و سه‌روبه‌ندانه‌ی دوای زیندووکردنه‌وه‌ی عیراق، مادده‌ی 140ی ده‌ستووری عیراقی، به‌ قایلبوون و شاگه‌شکه‌ی کورد هاته‌ گۆڕێ، وه‌ک چاره‌سه‌رێک بۆ ده‌ڤه‌ره‌ قرتێنراوه‌کانی کوردستان، که‌رکووک و....مادده‌ی 140، که‌ پێشتر 58 بوو، له‌ ساڵی 2006دا ده‌سته‌یه‌کی 9 که‌سیی بۆ جێبه‌جێکردنی دامه‌زرا و 200 میلیۆن دۆلاری ئه‌مه‌ریکی بۆ ته‌رخان کرا و خرایه‌ ژێر ده‌ستی ئه‌و ده‌سته‌یه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی بۆ جێبه‌جێکردنی مادده‌ی 140 خه‌رج بکرێ. ئه‌و ده‌سته‌ 9 که‌سییه‌ سێیان کورد بوون: نه‌رمین عوسمان، وه‌زیری ژینگه‌ بوو له‌ حوکوومه‌تی عیراقدا، بابه‌کر سددیق ئه‌حمه‌د و موحه‌ممه‌د ئیحسان سلێڤانی.                                                              
هه‌نگاوه‌کانی جێبه‌جێکردنی مادده‌ی 140، به‌پێی ڕیزبه‌ندی، ده‌بوو به‌ سێ قۆناغدا تێپه‌ڕێنرێن:                                                                                  
1. ئاساییکردنه‌وه‌ و سرشتاندنی باری ئه‌و ده‌ڤه‌رانه‌ی مادده‌ی 140 ده‌یگرتنه‌وه‌، که‌ به‌ چاسه‌رکردنی کێشه‌ و ناکۆکییه‌کانی موڵکداریه‌تی و گێڕانه‌وه‌ی ده‌رکراوان و  کۆچپێکراوان و ناردنه‌وه‌ی هه‌نارده‌کراوان بۆ زێد و جێی نیشته‌جێبوونی ئه‌سڵیی خۆیان و گێڕانه‌وه‌ی سنووری پێش 1968ی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیی ئه‌و ده‌ڤه‌رانه‌.                       
2. ئامار و سه‌رژمێریی.
3. ده‌نگدان و ڕاپرسیی.
مادده‌ی 140 کۆتایی ساڵی 2007ی بۆ دانرابوو بۆ جێبه‌جێکردن. جێبه‌جێ نه‌کرا و پاره‌وپووڵێکی یه‌کجار زۆریش درایه‌ عه‌ره‌بی هه‌نارده‌، بۆ ئه‌وه‌ی بگه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ زێدی خۆیان. هیچ عه‌ره‌بێک نه‌گه‌ڕایه‌وه‌.                                                          
مادده‌ی 140 دزێوترین مادده‌یه‌ک بوو، که‌ کورد واژۆی کردبوو. کورد به‌و مادده‌یه‌ له‌ کوردستانیبوونی که‌رکووک و هه‌موو ده‌ڤه‌ره‌ کوردستانییه‌ دابڕاوه‌کانی دیکه‌، که‌وته‌ گومانه‌وه‌ و عه‌ره‌به‌ عیراقییه‌کانیشی له‌ کوردستاندا، کرده‌ خاوه‌نماڵ.                                                                         
ئێستا و دوای داعشاندنی مووسڵ و چه‌ندین باژێڕی دیکه‌ له‌ عیراق و کوردستان، هه‌لێک هاته‌ پێشی و کورد توانیی که‌رکووک و به‌شێک له‌ ئوستانی مووسڵ بگێڕێته‌وه‌ ئامێزی کوردستان. که‌رکووک، که‌ نێزیک به‌ سه‌ده‌یه‌که‌ ده‌عه‌ره‌بێنرێ، کرۆکی کێشه‌ هه‌میشه‌ییه‌کانی نێوان کورد و ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵاته‌کانی عیراق بووه‌، ئه‌مڕۆ کورد تێیدا خاوه‌نی ده‌سه‌ڵاته‌. ‌کورد، له‌بری ئه‌وه‌ی چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌ بێت، هێزه‌ داگیرکه‌ره‌کان خاکه‌که‌ی جێبهێڵن، ده‌بێ بۆ خۆی به‌ گوێره‌ی توانست و هه‌لومه‌رج و هێز، هێرش بکاته‌ سه‌ر ئه‌و ده‌ڤه‌رانه‌ و له‌ داگیرکه‌ر ڕزگاریان بکات. به‌ ڕزگارکردنی بست به‌ بستی خاکه‌ دابڕێنراوه‌کانی کوردستان و گه‌یشتن به‌ سنووره‌ مێژووییه‌که‌ی باشووری کوردستان، حه‌مرین، ئیدی کورد ده‌گاته‌ ئه‌و ئامانجه‌ی سه‌دان ساڵه‌ خه‌باتی بۆ ده‌کات و باشووری کوردستان ده‌بێته‌ هی خۆی.                                                                                    
له‌م هه‌لومه‌رجه‌ نوێیه‌ی هاتووه‌ته‌ گۆڕێ حه‌قوایه‌ سه‌رۆکی کوردستان و حوکوومه‌تی کوردستان و په‌رله‌مانی کوردستان، زۆر به‌ وردی بیر بکه‌نه‌وه‌ و به‌خێرایی کار بکه‌ن و هه‌وڵبده‌ن بۆ وه‌ی:                                                                        
1. به‌ فه‌رمان و بڕیار و قانوونێک، هه‌موو ده‌ڤه‌ره‌ دابڕاوه‌کانی ئوستانی مووسڵ و که‌رکووک و ئوستانی که‌رکووک و خانه‌قین و مه‌خموور و ئه‌و جێیانه‌ی دیکه‌، که‌ ئێستا له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی کورددان، بگێردرێنه‌وه‌ سه‌ر هه‌رێمی کوردستان و له‌گه‌ڵ ڕزگارکردنی هه‌ر به‌شێکی نوێ له‌و ده‌ڤه‌ره‌ دابڕاوانه‌، ئه‌وانیش به‌ فه‌رمان و به‌یان بگێڕدرێنه‌وه‌ سه‌ر هه‌رێم.                                                                                      
2. به‌ فه‌رمان و بڕیار و قانوونێک، سنووره‌ ئیدارییه‌کانی هه‌موو ئوستان و شارۆکه‌ و شاره‌دێ و گونده‌کانی، که‌ له‌ سه‌رده‌می ڕێژیمی به‌عسدا گۆڕابوون، وه‌ک پێش ساڵی 1968یان لێ بکرێته‌وه‌. بۆ نموونه‌: خورماتوو و کفری و که‌لار و چه‌مچه‌ماڵ و ته‌واوی شاره‌دێ و گونده‌کانیان بگێڕدرێنه‌وه‌ سه‌ر که‌رکووک و مه‌خموور بگێڕدرێته‌وه‌ سه‌ر هه‌ولێر و ئه‌گه‌ر مووسڵ به‌ کوردستان نازانن و ده‌ستبه‌رداری ده‌بن، که‌ ئه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌کی مێژووییه‌ و له‌ده‌ستدانی به‌شێکی گرنگی کوردستانه‌، ئه‌وا ده‌ڤه‌ره‌ کوردستانییه‌کانی مووسڵیش بخرێنه‌ سه‌ر دهۆک، هیچ نه‌بێ له‌م کاته‌دا، به‌وه‌ش یه‌کێک له‌ به‌نده‌کانی مادده‌ بێفه‌ڕه‌که‌ی 140 جێبه‌جێ ده‌بێ، که‌ ئاساییکردنه‌وه‌ و سروشتاندنه‌.                                                                               
3. ئیدی به‌ ڕه‌سمیی ئه‌و ناوچانه‌(که‌رکووک و.....) له‌ هه‌موو ڕوویه‌که‌وه‌، سیاسی، ئابووری، کۆمه‌ڵایه‌تی، کارگێری، فه‌رهه‌نگی، سه‌ربازی، خزمه‌تگوزاری و.... وه‌ک سلێمانی و هه‌ولێر و دهۆک، مامه‌ڵه‌ بکرێن و سه‌یر بکرێن و بژمێردرێن و له‌وانیش زیاتر گرنگییان پێ بدرێن و کار بکرێ بۆ یه‌کسانکردنه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ شاره‌کانی ئێستای هه‌رێمدا.                                                                                   
4. هه‌وڵبدرێ بۆ ئه‌وه‌ی ته‌واوی کێڵگه‌کانی نه‌فتی که‌رکووک، ئه‌وانه‌یشی که‌ هێشتا ده‌ستی کورد نه‌که‌وتوون، ده‌ستی کورد بکه‌ونه‌وه‌ و نه‌فتخانه‌ی خانه‌قینیش، که‌ له‌ سه‌رده‌مێکدا نه‌فت و به‌نزینی هه‌موو عیراقی دابین ده‌کرد، ده‌ست بکه‌وێته‌وه‌ و له‌ ڕووی کارگێڕی و هه‌موو لایه‌نه‌کانی دیکه‌وه‌ بخرێنه‌ ژێر ده‌ستی کورده‌وه‌.                                                                        
5. که‌ جه‌له‌ولا، سه‌عدییه‌، مه‌نده‌لی، به‌دره‌، ڕزگارکران، ئه‌وده‌می ئوستانێکی نوێ، که‌ ناوه‌نده‌که‌ی خانه‌قین بێت، دروست بکرێت و دواتر که‌لاریش ‌بخرێته‌ سه‌ر ئه‌و ئوستانه‌.                                                                             
6. که‌رکووک، به‌ هۆی فره‌نه‌وه‌یی و فره‌ئایینی و ئایینزاییه‌وه‌، ڕه‌وشێکی تایبه‌تی هه‌یه‌ و پێویستی به‌ کاری تایبه‌ته‌. زۆر باشه‌ گرنگییه‌کی زۆر به‌ ‌ تورکمان بدرێ، که‌ ده‌بنه‌ نه‌ته‌وه‌ی دووه‌م له‌ باشووری کوردستان. ئه‌و تایبه‌تمه‌ندی و گرنگیدانه‌، شه‌نگال و ته‌له‌عفه‌ر و تلکیف و تاووغ و خورماتوو و جه‌له‌ولا و خانه‌قین و مه‌نده‌لی و...ده‌گرێته‌وه‌. زۆرباشه‌ ئه‌رشه‌د ساڵحی یا ده‌مڕاستێکی تورکمانی که‌رکووک یا که‌سێک که‌ تورکمان بۆ خۆیان هه‌ڵیده‌بژێرن، وه‌ک جێگری سه‌رۆکی هه‌رێم دابنرێ و تورکمانی دیکه‌ وه‌ک جێگری سه‌رۆکی حوکوومه‌ت، جێگری سه‌رۆکی په‌رله‌مان، وه‌زیر، پارێزگاری که‌رکووک یا به‌رپرسی ئه‌نجومه‌نی شاری که‌رکووک دابنرێن.                                                              
7. ئیدی ده‌سته‌واژه‌ی دابڕێنراو و جێناکۆک و ...به‌کار نه‌هێنرێن و به‌ ته‌واوی ئه‌و ده‌ڤه‌ره‌ نوێ گه‌ڕاوانه‌ هه‌ر بگوترێ کوردستان.                                            
8. هه‌ر له‌ ئێستاوه‌ به‌ شێوه‌یه‌کی نه‌خشه‌ بۆ داڕێژراو هه‌وڵ بدرێ بۆ ناردنه‌وه‌ی عه‌ره‌بی عه‌ره‌باندن و هه‌نارده‌(ئه‌وانه‌ی که‌رکووک و هه‌موو شوێنه‌کانی دیکه‌ی کوردستان بۆ عیراق)، نه‌ک به‌ تۆبزی، به‌ڵکه‌ به‌ هاندان و کڕینی موڵکه‌کانیان و قه‌ره‌بووکردنه‌وه‌یان و به‌ خواست و ئاره‌زووی خۆیان. گه‌ره‌که‌ ئه‌وه‌شمان له‌ بیر نه‌چێت، که‌ عه‌ره‌بی هاورده‌ و عه‌ره‌باندن، هه‌ر هه‌موو به‌عسی و پیاوی ئه‌من و موخابه‌رات و مرۆڤکوژ و خراپه‌کار بوونه‌ و هه‌ر ئه‌وانیشن، ئێستاش، کاری ته‌قینه‌وه‌ و خۆته‌قاندنه‌وه‌ و تێرۆریستی له‌ که‌رکووک و هه‌موو شوێنه‌کانی دیکه‌ی کوردستان ده‌که‌ن. خه‌ڵکی کورد و سه‌رکرده‌یه‌تی کورد، ده‌بێ باش له‌وه‌ تێبگه‌ن، که عه‌ره‌بی هه‌نارده‌ یا هاورده‌ی کوردستان، له‌ پشتی هه‌موو کاریکی تێکده‌رانه‌ و خۆکوژیی دژه‌کوردستانه‌وه‌ن و تێرۆریستانی که‌رکووک، عه‌ره‌به‌کانی که‌رکووکن.                                                                              
9. گۆڕینی کارگێڕ و کارمه‌ند و فه‌رمانبه‌ر و ده‌سه‌ڵات له‌ که‌رکووک و ده‌ڤه‌ره‌ نوێ گه‌ڕاوه‌کانی دیکه‌ له‌ سه‌ره‌وه‌ تا خوار و گونجاندنیان له‌گه‌ڵ ڕه‌وشی کوردستاندا و دوورخستنه‌وه‌ی ئه‌و عه‌ره‌به‌ هه‌ناردانه‌ی که‌رکووک و شوێنه‌کانی دیکه‌، که‌ کارمه‌ند و خاوه‌ن پله‌ و پایه‌ن، له‌ کارگێڕی و فه‌رمانگه‌ و کارگه‌ و کاره‌کانیان به‌ تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی له‌ کۆمپانیای نه‌فتن و ئه‌وانه‌ی کاری بڕێک له‌به‌رچاو و باڵایان هه‌یه‌ و گۆڕینیان به‌ خه‌ڵکی کورد و تورکمان.                                                                   
10. ڕێگه‌دان به‌ هاتنی عه‌ره‌ب وه‌ک هێزی کار له‌ ماوه‌ی ئه‌م چه‌ند ساڵه‌ی پێشوودا و ئێستاش وه‌ک په‌نابه‌ر و هه‌ڵاتوو له‌ جه‌نگ، به‌ڵێ کارێکی مرۆڤانه‌یه‌ و به‌ هاناهاتنه‌وه‌ و کۆمه‌ک و یارمه‌تی و دڵ و ده‌روون و سنگفراوانی و شیێچکی(چاوتێری، ده‌ستبڵاوی و سه‌خیه‌تی)یه‌، لێ له‌نێو ئه‌و ئاپۆره‌ی عه‌ره‌به‌دا، سه‌دان شانه‌ی خه‌وتووی خراپه‌کاری و تیرۆر هه‌ن، که‌ له‌ کاتی خۆیدا، کوردستان، ته‌واوی کوردستان، باژێڕ و گوند و هه‌موو ماڵێک، ده‌که‌نه‌ مه‌به‌ست و ئامانج، چونکه‌ ئه‌وانه‌ له‌ هه‌موو جێگه‌یه‌ک هه‌ن. ئه‌و باره‌ وریاییه‌کی زۆری ده‌وێ.                                                                   
11. کورد چاوه‌ڕوانی هیچ خێروبێرێک له‌ عیراق نه‌کات و ده‌ست له‌ عیراق بشوات و بۆی گرنگ نه‌بێ کێ ده‌بێته‌ سه‌رۆکی حوکوومه‌تی به‌غدا و کێ ده‌بێته‌ سه‌رۆککۆمار و کێ ده‌بێته‌ چی. کورد هه‌وڵی دروستکردنی ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی خۆی بدات. هیچ پێویستیش ناکات کورد بڵێ: "هێزی پێشمه‌رگه‌، که‌ چووه‌ته‌ که‌رکووک و ناوچه‌ دابڕاوه‌کانی تر و ده‌ستی به‌سه‌ر هه‌ندێ بیره‌نه‌فتدا گرتووه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ بووه‌، جێی هێزه‌کانی حوکوومه‌ت، که‌ ئه‌و شوێنانه‌یان جێهێشتووه‌، پڕبکه‌نه‌ه‌وه‌". ئه‌مه‌ قسه‌یه‌کی سواو و گه‌لێک لاوازه‌. کورد که‌ چووه‌ته‌ ئه‌و شوێنانه‌، چووه‌ته‌ سه‌ر خاک و نه‌فتی خۆی و ڕزگاری کردوون. به‌ بڕوابه‌خۆبوونه‌وه‌، کورد ده‌بێ بوێرانه‌ ئه‌وه‌ بڵێ و بڕوای به‌و وتنه‌ش هه‌بێ.                                                                              
12. بۆ گێڕانه‌وه‌ی هه‌موو ناوچه‌ دابڕاوه‌کانی جاران، که‌ هێشتا به‌شێکیان نه‌گێڕدراونه‌وه‌، هیچ پێویست به‌ ده‌نگدان و ڕاپرسی ناکات، ئێستا ئه‌و ده‌ڤه‌رانه‌ گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌ سه‌ر کوردستان و به‌شێکن له‌ کوردستان. که‌س ڕاپرسی له‌سه‌ر خاک و ماڵ و موڵکی خۆی ناکات، ته‌نانه‌ت بیرکردنه‌وه‌ له‌وه‌ و باسکردنیشی، هه‌ڵه‌یه‌کی گه‌وره‌یه‌. هه‌رچی ڕاپرسی و ده‌نگدانه‌ بۆ سه‌ربه‌خۆیی باشووری کوردستان(ته‌واوی باشووری کوردستان)، ئه‌وه‌ کارێکی باشه‌ و ده‌شێ هه‌ر له‌ ئێستاوه‌ ئیدی کورد خۆی بۆ ئاماده‌ بکات و ته‌واوی کوردستانییانی لێ ئاگادار بکرێنه‌وه‌ و په‌یتاپه‌یتا ڕێگه‌ی ئه‌و سه‌ربه‌خۆییه‌ بۆ خه‌ڵکی کورد ڕۆشن بکرێته‌وه‌.                                                                     
13. دوای ڕزگارکردن و گێڕانه‌وه‌ی ته‌واوی باشوور کوردستان و پێش ڕاپرسی و ده‌نگدان له‌سه‌ر سه‌ربه‌خۆیی و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی کوردستان، پێویسته‌ ئامار و سه‌رژمێرییه‌کی دروست و ورد و ڕیکوپێک بۆ دانیشتووانی باشووری کوردستان بکرێ، به‌وه‌ش به‌ندێکی دیکه‌ی مادده‌ بێفه‌ڕه‌که‌ی 140 جێبه‌جێ ده‌کرێ.                                                                                  
14. باشووری کوردستان، به‌ نه‌ته‌وه‌گه‌لی عه‌ره‌ب، تورک و فارس، که‌ هه‌رسێیان نه‌ته‌وه‌گه‌لێکی موسوڵمانن، حاته‌ دراوه‌، باسکردنی ئه‌وه‌ی که‌ ئیسرائیل پشتی گه‌لی کورد ده‌گرێت بۆ سه‌ربه‌خۆیی و دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تی کوردستان، ختووکه‌ی هه‌ستی دژایه‌تی کورد ده‌دا و پله‌ی ئه‌و دژایه‌تییه‌، له‌کن ئه‌و نه‌ته‌وانه‌ به‌ره‌و هه‌ڵکشان ده‌بات، چوون ئه‌وان بۆ خۆیان ڕقیان له‌ ئیسرائیله‌ و کورد به‌ ئیسرائیله‌وه‌ گرێ ده‌ده‌ن. ئیسرائیل ئه‌گه‌ر ڕاست ده‌کات له‌ پشتگریی کورد، ده‌توانێت وه‌ها کارێک به‌ نهێنی بکات و هیچ پێویستی به‌وه‌ نییه‌ به‌ ئاشکرا ئه‌وه‌ بڵێت. ئیسرائیل وه‌ها ده‌نگۆیه‌ک بڵاو ده‌کاته‌وه‌ تا کورد له‌به‌رچاوی ئه‌و نه‌ته‌وانه‌ سووک بکات و دوژمنایه‌تی له‌نێوان نه‌ک هه‌ر کورد و ده‌سه‌ڵاتی ئه‌و وڵاتانه‌ (عیراق، سووریا، تورکیا و ئێران) دا بهێنێته‌ گۆڕێ، به‌ڵکه‌ له‌نێوان کورد و ئه‌و نه‌ته‌وانه‌شدا. باشتر وایه‌ کورد هێنده‌ به‌ ئاشکرا و ڕاشکاوانه‌ و به‌و زه‌قییه‌ باسی ئیسرائیل نه‌کات.                                                                        
15. هێزی پێشمه‌رگه‌ یه‌کخرێ و له‌ ده‌ست حیزب ده‌رکرێ و بکرێ به‌ سپایه‌کی نیشتمانی و کوردستانی و وه‌لائی بۆ خاک و وڵات و کوردستانییان بێت. تا پێشمه‌رگه‌ هی حیزب بێت، کورد له‌ ئاست دوژمنانی وڵاته‌که‌یدا لاوازتر ده‌بێت و ڕێگه‌ی ئازادی و سه‌رکه‌وتن و سه‌ربه‌خۆیی درێژتر ده‌بێته‌وه‌ و دوور ده‌که‌وێته‌وه‌.                                                                             
16. گردبوونه‌وه‌ له‌ ده‌وری یه‌ک دروشم و یه‌ک گوتار(ئازادی و سه‌ربه‌خۆیی و ده‌وڵه‌تی کوردستان) و یه‌ک سه‌رکردایه‌تی(سه‌رۆکی کوردستان)، کوردستان و گه‌لی کوردستان ده‌گه‌یه‌نێته‌ ئاقاری ئازادی. پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ش، واته‌: دروشمی جیاواز و گوتاری جۆراوجۆر و فره‌سه‌رکرده‌یه‌تی، ئه‌وه‌یشی کراوه‌ و هه‌یه‌ له‌به‌ین ده‌چێ و چ ئامانجێکیش نایه‌ته‌ دی و کوردستان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ خاڵی ده‌سپێک.                          
هه‌لێکه‌ و هاتووه‌ته‌ پێش و نابێ له‌ده‌ست بچێ، که‌ له‌ده‌ست چوو، وڵاتێک، خاکێک و گه‌لێک مایه‌پووچ ده‌بێ.                                                                     

24 – 7 - 2014