ئیدی وا دێره‌ بۆ که‌رکووک

ئیدی وا دێره‌ بۆ که‌رکووک

ئه‌مجه‌د شاکه‌لی

له‌ شاری له‌نده‌ن و له‌ هۆڵیکی زانستگه‌ی له‌نده‌ن، له‌ نێزیکی وێستگه‌ی قه‌تاری ژێرزه‌وینی ڕه‌سڵ سکوێر(Russel Square)، له‌ ڕۆژی21-1-2007 دا، چه‌ند که‌سێک بۆ ماوه‌ی شه‌ش سه‌عات و نیو کۆبوونه‌وه‌ و قسه‌وباسیان کرد. به‌شێک له‌و که‌سانه‌ له‌ کوردستانه‌وه‌ هاتبوون و به‌شێکیشیان له‌ ئه‌وروپا ده‌ژین. خه‌ڵکانێکی زۆر که‌م و دیاریکراوی دانیشتووی شاری له‌نده‌نیش، که‌ پێوه‌ندێکیان به‌ کۆمه‌ڵه‌ی کوردی و ئه‌وانه‌وه‌ هه‌یه‌، نامه‌ی تایبه‌تی بانگهێشتنیان بۆ نێردرابوو‌ و بانگکرابوون بۆ ئاماده‌بوون له‌و دانیشتنه‌دا. خڕبوونه‌وه‌ی ئه‌و به‌ڕێزانه‌ بۆ باسکردنی پرسی که‌رکووک و بڕگه‌ قانوونی 140‌ بوو. ئه‌وه‌یشی ئه‌و جڤینه‌که‌ی سازکردبوو، ده‌سته‌یه‌ک بوون‌ به‌ نێوی"ده‌سته‌ی پشتیوانیی که‌رکووک".  تا ڕۆژی دوای کۆتایی ئه‌و جڤینه‌ هیچ میدیایه‌کی کورد چ له‌ کوردستان و چ له‌ ده‌رێی کوردستان، تاکه‌ یه‌ک وشه‌یشیان له‌مه‌ڕ ئه‌و‌ جڤینه‌وه‌ نه‌نووسی‌ و په‌خش نه‌کرده‌وه‌‌. دوای ته‌واوبوونی جڤینه‌که‌ له‌ ماڵپه‌ری ئینته‌رنێتی یه‌کگرتووی ئیسلامیدا باسکرا، ئه‌ویش له‌ باسی یه‌کێک له‌ به‌شداربووانی جڤینه‌که‌دا، که‌ وه‌زیرێکی سه‌ر به‌ یه‌کگرتووی ئیسلامی بوو و دۆکتۆر نووری تاڵه‌بانییش، که‌ بۆ خۆی یه‌کێک بوو له‌ به‌شداربووانی ئه‌و جڤینه‌، ئه‌و گوتاره‌ی که‌ له‌ جڤینه‌که‌دا خوێندبوویه‌وه‌، بڵاو کرده‌وه‌. به‌ ‌ماڵپه‌ڕه‌که‌ی یه‌کگرتوو و گوتاره‌که‌ی دۆکتۆر تاڵه‌بانی، من بۆ خۆم ئاگاداری ئه‌و هه‌واڵه‌ بووم.

دوو مانگێکی تر ده‌کاته‌ چوار ساڵ، حوکوومه‌تی به‌عس ڕووخاوه‌ و که‌رکووک و ده‌ڤه‌ره‌کانی دیکه‌ی کوردستانیش "ئازاد" کراون، به‌ڵام چ ئازادییه‌ک! سه‌رانی کورد و ده‌سه‌ڵاتدارانی کوردستان، هه‌ر له‌ ڕۆژی یه‌که‌می چوونه‌ نێو که‌رکووکیانه‌وه‌، به‌ سیاسه‌تێکی دووناسیاسه‌ت  و دووفاقی و دووحیزبی و دووده‌سه‌ڵاتی و ناته‌با و بێبه‌رنامه‌ و بێنه‌خشه‌وه‌ چوونێ.

به‌ گوێره‌ی هه‌ردوو قانوونی 58 و 140ی شه‌رمهێنه‌ر و نه‌فره‌تلێبووی ده‌ستووره‌که‌ی عیراق‌، که‌ سه‌رانی کورد هه‌ر به‌ مۆرکردنی و قایلبوون پێی، به‌وه‌ی چاره‌نووسی که‌رکووک به‌ ده‌نگدان و ڕاخوازیی یه‌کلا بکرێته‌وه‌، بۆ خۆیان کوردستانیبوونی که‌رکووکیان خسته‌ ژێر گومانه‌وه‌ و ده‌ستبه‌رداری مێژوویه‌کی سه‌دان ساڵه‌ و ڕاستییه‌کی حاشاهه‌ڵنه‌گر و گومانلێنه‌کراوی وه‌ک کوردستانیه‌تیی که‌رکووک بوون.

به‌ گوێره‌ی قانوونی 140ی نه‌فره‌تلێبوو و سروشتاندنی ڕه‌وشی که‌رکووک، ده‌بێ تا کۆتایی مانگی سێیه‌می 2007، ته‌واوی ده‌ڤه‌ر و شارۆچکه‌ دابڕاوه‌کانی ئوستانی که‌رکووک، وه‌ک خورماتوو، کفری، که‌لار و چه‌مچه‌ماڵ بگێڕدرێنه‌وه‌ سه‌ر که‌رکووک، به‌ڵام تا ئێستا یه‌ک گوند، یه‌ک کۆڵان، یه‌ک میتر خاک و تاکه‌ یه‌ک ماڵی ئه‌و شوێنانه‌ نه‌گێڕدراوه‌ته‌وه‌ سه‌ر که‌رکووک و کۆتایی مانگی سێیه‌میش که‌متر له‌ دوو مانگی ماوه‌!

به‌ گوێره‌ی قانوونی 140ی نه‌فره‌تلێبوو، ده‌بێ له‌ پێش کۆتایی ساڵی 2007دا، ته‌واوی کوردی ئاواره‌ و وه‌ده‌رنراو له‌ که‌رکووک بگێڕدرێنه‌وه‌ که‌رکووک و عه‌ره‌بی هه‌نارده‌ی[1] سه‌رده‌می به‌عس و عه‌ره‌باندنیش بگێڕدرێنه‌وه‌ خاک و وڵاتی خۆیان، لێ تا ئێستا وه‌ها کارێک نه‌کراوه‌ و هه‌رچی عه‌ره‌بی هه‌نارده‌ن هه‌ر له‌ که‌رکووکن و ئاواره‌ی که‌رکووکیش ئه‌گه‌ر به‌شێکیشی گه‌ڕابێته‌وه‌، له‌ خاک و ماڵی خۆیاندا(که‌رکووک) ئه‌وان هه‌ر ئاواره‌ن و له‌ خراپترین ڕه‌وشدا ده‌ژین.

به‌ گوێره‌ی قانوونی 140ی نه‌فره‌تلێبوو، ده‌بێ دوای گێڕانه‌وه‌ی شارۆچکه‌ و ده‌ڤه‌ره‌ قرتاوه‌کانی که‌رکووک بۆ سه‌ر که‌رکووک و دوای گێڕانه‌وه‌ی عه‌ره‌بی عه‌ره‌باندن بۆ وڵاتی خۆیان و دوای گێڕانه‌وه‌ی کوردانی ئاواره‌ بۆ که‌رکووک، ئامار و سه‌رژمێرییه‌ک ئه‌نجام بدرێت. ته‌واوی ئه‌و کارانه‌ ده‌بێ پێش کۆتایی 2007 بکرێن، لێ هێشتا یه‌که‌م هه‌نگاو بۆ یه‌که‌م کار نه‌نراوه‌!

سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کوردستان و ده‌سه‌ڵاتی کورد له‌ که‌رکووک تا ئێستا ناوه‌ به‌عسی و عه‌ره‌بێنراوه‌کانی یه‌ک گه‌ڕه‌ک و یه‌ک جاده‌ی که‌رکووکیان نه‌گۆڕیوه‌. میدیاکانی کوردستان به‌ ته‌له‌ڤزیۆن و ڕادیۆ و ڕۆژنامه‌ و ته‌نانه‌ت ماڵپه‌ڕی حیزبه‌کان و ده‌سه‌ڵاتی کوردیشه‌وه‌ تا ئێستا زۆر بێشه‌رمانه‌ و بێئاوڕووانه‌ و بێ ئه‌وه‌ی هیچ بیرێکی لێ بکه‌نه‌وه‌، که‌ باسی گه‌ڕه‌که‌کانی که‌رکووک ده‌که‌ن و نێویان ده‌به‌ن، هه‌ر ناوه‌ به‌عسی و عه‌ره‌بێنراوه‌کانی سه‌رده‌می به‌عس به‌کار ده‌به‌ن. بۆ نموونه‌ ده‌ڵێن: گه‌ڕه‌کی ئه‌لعورووبه(العروبة)‌، گه‌ڕه‌کی ئه‌لواسیتی(الواسطي)، گه‌ڕه‌کی ئه‌لموسه‌ننا (المثنی)، گه‌ڕه‌کی ئه‌لجاحیز(الجاحظ)، گه‌ڕه‌کی ئه‌لحوڕییه(الحریة)‌، گه‌ڕه‌کی ئه‌لحه‌ججاج(الحجاج)، دوورلئه‌من(دورالامن)، گه‌ڕه‌کی ئه‌ششورته(الشرطة)‌ و....له‌ هه‌موویش دزێوتر و ناحه‌زتر، گه‌ڕه‌کی ئه‌لبه‌عس(البعث)، له‌ کاتێکدا که‌ نێوی به‌عس له‌ هیچ شوێنێکی عیراق و له‌ نێو عه‌ره‌بی عیراقیشدا نه‌ماوه، که‌چی له‌ که‌رکووک، به‌ سایه‌ی سه‌ری ده‌سه‌ڵاتدارانی کوردستانه‌وه‌ هه‌ر ماوه‌ و بۆ خۆیان،‌ وه‌ک بڵێی له‌ زاریان خۆش بێت، هه‌ر ده‌یڵێنه‌وه‌!

به‌ گوێره‌ی قانوونی 140ی نه‌فره‌تلێبوو، کێشه‌ی که‌رکووک له‌ چوارچێوه‌ی عیراقدا و عیراقییانه‌ و به‌ هاوئاهه‌نگیی له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ عیراقی و نه‌ته‌وه‌جیاواز و هێزه‌جیاوازه‌کاندا چاره‌سه‌ر ده‌کرێت. تورکیایش هه‌میشه‌ وه‌ک "مشته‌ی نێو هه‌مبانه‌که" ئاماده‌یه‌ و له‌سه‌ر پێیه‌ و هه‌رده‌م مرخی له‌ که‌رکووک خۆش کردووه‌ و به‌ هی خۆی ده‌زانێت و پشتی شۆڤینیستانی تورکمانی که‌رکووک ده‌گرێت و له‌گه‌ڵ هه‌موو ‌‌جیهاندا و ته‌نانه‌ت له‌ته‌ک شه‌یتانیشدا دژی کورد هاریکاریی ده‌کات، که‌چی سه‌رانی کورد ناتوانن بۆ یه‌ک جاریش، ئه‌گه‌ر وه‌ک کورد، له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌نده‌ ئابووری و پێوه‌نده‌کانیان له‌گه‌ڵ تورکیادا ناوێرن، هه‌ر هیچ نه‌بێت"عیراقییانه‌" و بڕێک به‌ توندیی به‌رپه‌رچی تورکیا بده‌نه‌وه. سه‌رانی کورد‌ بۆ خۆیان ماف به‌ تورکیا ده‌ده‌ن و ڕێگه‌ی بۆ خۆش ده‌که‌ن، که‌ خۆ له‌ پرسی که‌رکووک هه‌ڵقورتێنێت و خۆ به‌ خاوه‌نی که‌رکووک بزانێت. به‌وه‌ی که‌ هه‌ر جا نا جارێک بانگهێشتنی تورکه‌کان ده‌که‌ن بۆ "سه‌ردانی که‌رکووک و ئاگاداربوون له‌ نزیکه‌وه‌ له‌ ڕه‌وشی تورکمانه‌کان و که‌رکووک"[2]، بۆ خۆیان تورکیا ده‌که‌نه‌ خاوه‌نی که‌رکووک یا هیچ نه‌بێت خاوه‌ن به‌ش له‌ که‌رکووک. ئه‌گه‌ر که‌رکووک، وه‌ک سه‌رانی کورد مۆریان کردووه‌، پرسێکی عیراقییه‌، ئیدی تورکیا چ مافێکی به‌سه‌ره‌وه‌ هه‌یه‌! سه‌رانی کورد ئه‌گه‌ر بڕێک بوێر بووایه‌ن و چاوه‌خواری به‌رژه‌وه‌نده‌ ئابووری و پێوه‌ند و گرێدراوییه‌کانیان له‌گه‌ڵ تورکیادا نه‌بووایه‌ن، ئه‌وا به‌ هێنانه‌گؤڕێی باسی ڕه‌وشی باکووری کوردستانی بنده‌ستی تورکیا له‌گه‌ڵ تورکه‌کاندا و به‌ دنه‌دانی په‌که‌که‌ و خه‌ڵکانی دیکه‌ی دژ به‌ تورکیا، تورکیایان هه‌راسان و که‌لله‌یی ده‌کرد و گوشاره‌که‌ی سه‌ر خۆیانیش، که‌ هه‌میشه‌ وه‌ک گیسکه‌که‌ی هه‌یاسی لێکردوون، که‌م ده‌کرده‌وه.‌  

ئه‌وه‌ی بۆ میلیۆنان کورد و  بۆ من جێی پرسیاره‌، پرسێکی چاره‌نووسازی وه‌ک که‌رکووک، که‌ گرنگترین پرسی سیاسی و مه‌زنترین کێشه‌ و ئاڵۆزترین گرێکوێره‌ی نێوان خه‌ڵکی کوردستان و بزاڤی ڕزگاریخوازی کوردستان و حوکوومه‌تی نێوندیی عیراق بووه‌ له‌ هه‌موو سه‌رده‌مێکدا و له‌وه‌تی عیراق دامه‌زراوه‌، چۆن وه‌ها له‌ هۆڵێکی داخراوی شارێکی ئه‌وروپاییدا و له‌ نێو بازنه‌یه‌کی داخراوی چه‌ند که‌سێکدا، که‌ ئه‌گه‌ر نه‌ڵێم هه‌ر هه‌موو به‌ڵام زۆریان، سه‌روسه‌ودایه‌کیان له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵات و حیزب و ده‌سگا و کارگێڕییه‌کانی کوردستاندا هه‌یه‌، ده‌خرێته‌ به‌رباس و قسه‌ی له‌سه‌ر ده‌کرێت! دیاره‌ من گومانم له‌ دڵسۆزیی و شه‌که‌تبوونی هیچ یه‌کێک له‌و هێژایانه‌ نییه، لێ به‌ من ‌پرسی که‌رکووک، پرسی ته‌واوی خه‌ڵکی کوردستانه‌ و پرسی خه‌ڵکه‌ و پرسی مرۆڤی ئاسایی کورد و ناکوردی کوردستانه‌. پرسی که‌رکووک، پرسێکه‌ پێوه‌ندی به‌ ته‌واوی مرۆڤه‌کانی دانیشتووانی کوردستان، ته‌واوی کوردستانه‌وه، هه‌یه‌ و هه‌موو که‌س بۆی هه‌یه‌ و ده‌بێت له‌ باسکردنی و قسه‌له‌سه‌رکردنیدا به‌شدار بێت. پرسی که‌رکووک، ده‌بێ له‌ پرسی نێو  هۆڵی داخراو و بازنه‌ی داخراو و کۆڕی حیزب و گرۆ و کارگێڕی و ده‌سه‌ڵاته‌وه‌، بکرێته‌ پرسی خه‌ڵک، پرسی ته‌واوی خه‌ڵک، پرسی نێو جاده‌ و کۆڵان و گه‌ڕه‌ک و کارگه‌ و کێڵگه‌ و خێزان و خوێندنگه‌ و پرسی هه‌ژار و ئاواره‌ و چینه‌ داڕزاوه‌کانی کوردستان.

سه‌رکردیه‌تیی سیاسی کوردستان، زۆر دره‌نگئاخێزانه‌ و خاووخلیچکانه‌ ده‌جووڵێته‌وه و ‌ به‌ مه‌به‌ست یا بێ مه‌به‌ست، به‌م ڕه‌وته‌ کیسه‌ڵییه‌ی بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌ی که‌رکووک و ده‌ڤه‌ره‌کانی دیکه‌ی له‌ کوردستان قرتێنراو بۆ سه‌ر کوردستان، که‌ له‌ ماوه‌ی سێ ساڵدا هیچ نه‌کراوه‌ و له‌ ماوه‌ی ئه‌م ساڵی 2007 ه‌دا ده‌بێ هه‌موو کاره‌کان ته‌واو بن، هه‌رگیز پێناچێت به‌م ماوه‌ کورته‌ فریای هیچ بکه‌وێت و پێده‌چێت گه‌لێک دێر بێت.

من به‌ ده‌ستی خۆم نییه‌ و خۆیشم به‌ ناڕاست نازانم و پێشموایه‌ ته‌واوی خه‌ڵکی‌ کوردستانیش، بێجگه‌ له‌ خه‌ڵکانی ده‌سه‌ڵات و سه‌ر به‌ ده‌سه‌ڵات و حیزبییان، وه‌ک من بیر ده‌که‌نه‌وه‌، گومانم له‌ ڕاستگۆیی و به‌ته‌نگه‌وه‌هاتن و دڵسۆزیی سه‌رکرده‌یه‌تیی سیاسیی کورد هه‌یه‌، له‌مه‌ڕ پرسی که‌رکووک. ئه‌وه‌ی بۆ ته‌واوی خه‌ڵکی کوردستان و بۆ من جێی پرسیاره‌ و سه‌رێشه‌م بۆ دروست ده‌کات و نیگه‌رانم ده‌کات ئه‌وه‌یه‌،  ئه‌گه‌ر له‌ ده‌نگدان و ڕاخوازی و ڕیفراندۆمه‌که‌دا دۆڕان و که‌رکووک "به‌ قانوون" نه‌گێردرایه‌وه‌ سه‌ر کوردستان و له‌ کوردستان به‌ ته‌واوی قرتێنرا، ئیدی ته‌واو"ئاو بێنه‌ ده‌ست بشۆ"! ئه‌وده‌می چ ده‌ڵێن و چۆن به‌رسڤی نه‌وه‌کانی داهاتووی کورد و مێژوو ده‌ده‌نه‌وه‌!!! سه‌رانی کورد، ئه‌گه‌ر تا ئێستا نه‌یانزانیوه‌، یا خۆیانی لێ گێل ده‌که‌ن، گه‌ره‌که‌ ئه‌وه‌ بزانن، که‌ که‌رکووک به‌ قانوون نه‌ عه‌ره‌بینراوه‌ و به‌ قانوونیش ناگه‌ڕێته‌وه‌ و  ناکرێته‌وه‌ کوردستان، به‌ڵکه‌ که‌رکووک بۆ خۆی کوردستانه‌ و هه‌موو منجه‌منج و لێوه‌له‌رزه‌ و گومان و سازشکارییه‌ک له‌سه‌ر کورردستانیبوونی که‌رکووک، ناپاکییه‌ به‌رانبه‌ر گه‌وره‌ترین پرسی گه‌لی کوردستان[3].  

31-1-2007

   

---

 [1] ئه‌گه‌ر به‌ عه‌ره‌بی عه‌ره‌باندنی که‌رکووک بگوترێ"هاورده‌" ده‌کاته‌ ئه‌وه‌ی که‌ بۆ که‌رکووک هێنراون. من که‌ ده‌ڵێم "هه‌نارده‌" مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه‌، که‌ له‌ لایه‌ن ڕێژیمی به‌عسه‌وه‌ نێردراون و به‌عس هه‌ناردوونی. هیچ یه‌کێک له‌و دوو وشه‌یه‌ هه‌ڵه‌ نییه‌.                                                                                 

[2] چه‌ندین جار جه‌لال تاڵه‌بانی بۆ خۆی بانگهێشتنی شاندی تورکی بۆ که‌رکووک کردووه‌. له‌م به‌ینه‌یشدا عه‌دنان موفتی، سه‌رۆکی په‌رله‌مانی کوردستانیش، بانگهێشتنی تورکانی کرده‌وه‌ بۆ که‌رکووک. بانگهێشتنی تورکان بۆ که‌رکووک، کراوه‌یه‌ و سه‌رانی کورد هه‌میشه‌ئاماده‌ن له‌ خزمه‌تیاندا بن.

[3] که‌ ده‌گوترێ پرسی که‌رکووک، مه‌به‌ست ته‌واوی که‌رکووک و هه‌موو ده‌ڤه‌ره‌کانی تریشه‌، وه‌ک مووسڵ(ته‌واوی مووسڵ) و مه‌خموور و خانه‌قین و مه‌نده‌لی و شاره‌بان و  به‌دره‌ و جه‌سسان و به‌شێکیش له‌ ئوستانی کووت.