وەڵاتێک لە ژان

وەڵاتێک لە ژان

ئەمجەد شاکەلی

لە ڕێڕۆ و ژیانی هەموو خەڵک و کۆمەڵ و گەل و نەتەوە و وەڵاتێکی ئەم جیهانە، ئەگەر مێژوو جارێ، دووجار، دووپاتە و سێپاتە ببێتەوە، لەکن کورد، دەیان جار، دەیان پاتە دەبێتەوە و هەرگیزیش هێندەی ڕێزەیەک، نە کاریگەری دەبێ و نە شتی لێوە فێر دەبێ و هەمیشە و هەمدیس لە نووکەوە دەست پێ دەکات و ملی هەمان ڕێگە دەگرێتەوەبەر و هەمان هەڵە یا هەڵەگەل دەکاتەوە. مێژوو، یەک زنجیرەیە و تەواوی گەوەکانی گرێدراو و تێهەڵکێش و تەواوکەری یەکترن و ئەگەر گەوێکی لێدەرکرێت، گەوەکانی دیکە لەق دەبن و مێژوویەکی چەوتوچێڵ و ناڕوون دەدەنەدەست. بۆ خوێندنەوەی مێژوو و تێگەیشتن لێی، مرۆڤ پەنا دەباتە بەر دیتنەوەی گشت گەوە ناڕوون و بزرەکان و بۆ خۆی لێکیان گرێدەدا و دەیخوێنێتەوە. دیارە مێژوو، کەمجار یەک خوێندنەوەی بۆ دەکرێ، بەڵکە بە گوێرەی کەسەکان و لایەنەکان و فیلۆسووفییەکان و دیدەجیاوازەکان، خوێندنەوەی بۆ دەکرێ و لە کۆتاییشدا، ئەنجامی جیاواز دێنە بەردەست.                                                     

 ئەم ئاژاوە و وەیشوومە و فەرتەنەیەی ئێستا وەک پەتا لە باشووری کوردستان، بە تایبەت لە دەڤەری سلێمانی و گەرمیان(کەسکستان)دا، بڵاو بووەتەوە، هەر درێژە و بەردەوامیی ئەو پەتایەی ساڵی 2011ەیە. گەوێکە لە گەوەکانی ئەو مێژووە و بۆ یەک ئامانج هەنگاو دەنێ، ئەودەم عەشاماتێک ڕژانە سەر جادەکانی سلێمانی و کەلار و هەندێ شوێنی دیکە و هاتوهاوار و بڕۆخی و بژی و بەردەفڕکێ و پەلاماری بنکە و مەکۆی حیزب درا و تەقەکرا و چەندین کەسیش بوون بە قوربانی و خوێنیان ڕژا. ئەودەم لە سلێمانییەوە دەستیپێکرد و بەرەو گەرمیان شۆڕبووەوە. ئەودەم پەلامار و هێرشی خەڵک، بۆ سەر بنکەکانی پارتی بوو و ئێستاش هەر بۆ سەر ئەوانە. هاتوهاوار و خۆپێشاندان و فەرتەنەکە لە سلێمانییەوە ئاگرەکەی خۆشکرا و ئێستاش هەر لەوێوە خۆش دەکرێ. ئەودەم خەڵکی گەرمیان، تەنێ وەک پاشکۆیەکی سلێمانی ڕەوتاریان دەکرد، ئێستایش هەر بەوجۆرە دەکەن. گەرمیان، وەک  جیۆگرافیا، هەمیشە بەشێک بووە لە کەرکووک و کەرکووک نێوەندی گەرمیانە، بەڵام لەو دەمەوەی، بوو بە مەکۆی گەڕاوەکانی 1966ی هەمەدان، ئیدی تا ئەمڕۆ، لە ڕووی دید و جیهانبینی و ڕەوتارەوە، لە لاساییکەرەوە و پاشکۆیەکی گوێڕایەڵی سلێمانی بەولاوە، هیچی دیکە نییە. ئەوەی لە دەڤەرە ڕوودەدات ئەگەر بۆ مەبەستێکی دروستە و بۆ چاکە و باشەی خەڵکە، وەک خۆیان دەڵێن، ئەوا ئامرازەکەی و شێوازی کارەکەیان، ئامراز و شێوازێکی خراپ و نادروستە.                                                                                                    

 ڕاستییەک هەیە نەک تۆ و من، بەڵکە تەواوی هەوادار و ئەندامانی ئەو حیزبانەی دژ بە پارتیی لە کەسکستان و تەواوی دانیشتووانی دەڤەری کەسکیش باش دەیزانن، ئەویش ئەوەیە، کە ڕۆڵ و کاریگەری و دەسەڵات و هەژموونی بنکە و بارەگا و ڕێکخستنەکانی پارتی لە سلێمانی و گەرمیان و تەواوی دەڤەری کەسکستان، گەلێک لە ڕۆڵ وکاریگەری و دەسەڵات و هەژموونی کەنیسەیەکی مەسیحی یا سیناگۆگێکی(بیت کنیست) جوو، لە مەککە و مەدینە یا کەربەلا و نەجەف و قوم و مەشهەد، لاوازتر و کەمترە. نەک هەر حیزبەکەی بارزانی(پارتی)، بەڵکە بارزانی، سەرۆکی هەرێم بۆ خۆیشی، لەو کەسکستانە، دەسەڵاتی ئەندام مەڵبەندێکی یەکیەتی یا ئەندام مەکۆیەکی گۆڕانی نییە. پۆلیسێکی سەربە حیزبی یەکیەتی یا گۆڕان، لە سلێمانی و کەلار، گەلێک دەسەڵاتی لە حیزبەکەی بارزانی و بارزانی زیاترە.                                                                                    

لە کوردستان و تەواوی ئەو وەڵاتانەی مانەندی وین، ئەوی پێی دەگوترێ"خۆپێشاندان"، هەرگیز، کردەیەکی هەڕەمەکی و خۆڕسک نییە. کەس لەخۆوە ڕانابێ و پەلاماری دەسگە و دامەزراو و دەسەڵات نادات. ئەوەی ڕوودەدات، خەڵکێک لەپشتەوەی ئەو کردەیەن و دەستێک هەیە ئەو خەڵکە دەجووڵێنێ و دەیانخاتە سەر جادە و وانەی پەلاماری دەسگە و دامەزراوە و نەیارانی خۆیانی فێر دەکەن. ئەوە حیزبە یا ڕێکخستن و گرۆ و ڕێبازێکە، ئەو کارە دەکات. ئەوەی خەڵکی خستە سەر شەقام دژی حوسنی موبارەک، ئیخوان موسلیموون(الإخوان المسلمون)ەکان بوون و ئەوەی خەڵکی خستە سەر شەقام لە توونس، بزاڤی ئەلنەهزە(حرکة النهضة)ی ئیسلامی بوو و ئەوەی لە لیبیا خەڵکی ناردە سەر شەقام، دەسگە سیخوڕییەکانی ئەمەریکا و ئەوروپا بوون  و ئەوەی ئێستا لە بەغدا و عیراق ڕوودەدا، دژ بە ڕێژیم و گەندەڵی، ڕاپەڕینی خەڵک نییە، بەڵکە تووڕەیی مەرجەعییەتی سەیید عەلی سیستانی(السید علي السیستاني)یە و مەرجەعییەتی شیعەیە، ئەو خەڵکەی هێناوەتە سەر شەقامەکان. حیزب لە کوردستان، ئەو حیزبانەی ناوی نەتەوەیی و دیموکراتی و نیشتمانی و ئیسلامی و کوردی و کوردستانییان لەخۆ ناوە، ئەوانەن منداڵ و گەنجی دەمڕووت و خەڵکی سافیلکە و بەچکەی خەڵکە هەژارەکان دەخەنە سەرجادە و تووشی سەرەڕووییان دەکەن.                         

ئەو حیزبانەی کوردستان هەموو و لەنێویشیاندا گۆڕان و یەکیەتی بە تایبەت، باس لە دیموکراتی و شەفافییەت و ڕوونیی سیاسەت و خۆشگوزەرانی خەڵک دەکەن و میدیاکانیان، بێوچان، بە قسەی زل و فیشاڵ و بەڵێن، مێشکی خەڵکی هەژاری کورد دەسمن و ئەنجامیش، مایەپووچیی زیاتر شتێکی دیکە بۆ خەڵک نەماوەتەوە. تۆ کە داوای یا بانگەشەی دیموکراتی دەکەیت، دەبێ خۆت پێش هەرکەسێکی دیکە و حیزبێکی دیکە دیموکرات بیت و کە داوای یا بانگەشەی سۆسیالیزم، ئیسلام، لیبراڵی و دەستپاکی دەکەیت، گەرەکە خۆت و حیزبەکەت پێش هەر کەسێک و هەر حیزبێکی دیکە، سۆسیالیست، موسوڵمان، لیبراڵ بن و گەندەڵ نەبن. هاوڕییەکم، کە کۆنەکۆمۆنیستە و لە نێزیکەوە ئاگاداری شەڕی یەکیەتی و حیزبەکانی دیکەی کوردستانی ساڵانی دوای 1980و ڕووداوەکانی پشتاشانە، زۆرجاران، کە باسی ڕێکخەری بزووتنەوەی گۆڕانم بۆ دەکات، بڕوا بکە هەر دەڵێی باسی خۆسێ موخیکا(José Mujica)ی سەرۆککۆماری ئورۆگوای یا باسی غاندی و ماندێلا دەکات و تەواوی مێژووی ئەو ڕێبەرە کوردەی، لەبیر خۆی بردووەتەوە و وای پەسن دەدا، کە تۆ هەرگیز نایناسییەوە و خۆ کە باسی بزووتنەوەی گۆڕانیش دەکات، هەموو ئۆمێدی کورد لەودا دەبینێ.

ڕەنگە ڕابوون و گۆڕانکارییەکانی ئەم دە دوازدە ساڵەی عیراق، توونس، مسر، لیبیا، یەمەن و سووریا، سرووشبەخشێک بووبن بۆ ئەو حیزبانەی لە کوردستان، هەوادار و خەڵکانی خۆیان دەخەنە سەر جادە، لێ مرۆڤ ئەگەر خۆ فریو نەدا و بە ڕاستی و بە ئینسافەوە، تەماشایەکی حاڵی ئەو وەڵاتانە و کۆمەڵ و خەڵک و دانیشتووانیان بکات، هەرگیز نەک هەر خۆزگەیان پێ ناخوازێ، بەڵکە بەزەییشی پێیاندا دێتەوە و سەد خۆزگە بە مانەوەی سەددام حوسەین، موعەممەر ئەلقەززافی، حوسنی موبارەک و بەششار ئەلئەسەد دەخوازێ. مرۆڤ ئەگەر درۆ لەگەڵ خۆی نەکات، خۆزگە بە مانەوەی ڕێژیمی پاشایەتی عیراقیش دەخوازێ و نەفرەت لە هەموو ئەو گۆڕانکارییانەش دەکات، کە لە پاش ڕووخانی ئەو ڕێژیمەوە هاتوونە گۆڕێ.                                                          

گۆڕینی کۆمەڵ، لە گۆڕینی مرۆڤ خۆیەوە دەست پێ دەکات. زۆرینەی خەڵکانێکی سەربەو حیزبانەی هەوادارانیان دەخرێنە سەر جادە و باس لە گۆڕین دەکەن، وەک بۆماوەیی موسوڵمانن و بەشێکیشیان هەر باوەردارن، لە قورئاندا دەڵێ:" (إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ) واتە: خودا خەڵکێک، گەلێک، نەتەوەیەک، کۆمەڵێک ناگۆڕێ تا بۆخۆیان خۆیان نەگۆڕن.گۆڕینی مرۆڤیش، لە زارۆکییەوە لەماڵ و لەنێو خێزانەوە، لە پەرەوردە و بارهێنان و بیرکردنەوە و وردبوونەوە و تێکەڵاوی و تەواوی ژینگەیەکەوە دەست پێ دەکات، کە مرۆڤ تێیدا دەژی و گەورە دەبێ. مرۆڤ لەنێو کۆمەڵدا دەژی و بە سەدان ڕایەڵە بە کۆمەڵەوە بەستراوەتەوە، کەواتە مرۆڤ، هەموو تاکێکی مرۆڤ، کریشنا مورتی گوتەنی: بۆ خۆی کۆمەڵە و کۆمەڵیش هەموو تاکێکە، هەموو مرۆڤێکە، کە مرۆڤ نەگۆڕێت، کۆمەڵیش ناگۆڕێت. مرۆڤی کورد، بەڵێ بە سەر کۆمەڵە حیزبێکدا، کە بانگەشەی سێکولاریزم و هاوچەرخی و نوێخوازی و پێشکەوتویی دەکەن، لێ لە بنەمادا، هەموو هەڵقوڵاوی هۆز و دەڤەر و خێڵ و بنەماڵە و بەرەبابن. مرۆڤی کورد، هەرچەند بە جل و پۆشاک و شێوازی ژیان و خۆراک و گەشت و سەروکەللە، خۆی بە مۆدێرن دەزانێت، لە ناخەوە و هەر مرۆڤە خێڵەکییەکەی پارێزەری هەموو نەریتە کۆن و توند و دواکەتووەکانی سەدان ساڵەی جڤاکی کوردستان و ڕۆژهەڵاتە. کەواتە: ئەو جڤاکە چۆن وا لەخۆڕا دەبێتە دیموکرات و سۆسیالیست و نوێخواز، ئەگەر مرۆڤەکانی لەناخەوە شتێکی دیکە بن و تەنێ بە ڕووکەش ئەو ناوانەیان لە خۆ نابن! گەلێ جار دیموکراتی لەکن خەڵکی کوردستان، تەنێ لەو دەنگدانەدا دەبینرێ، کاتێک مرۆڤەکان هەر چوار ساڵ جارێک، دەچنە بەردەم سندووقی دەنگدان و قامکی شایەتمانیان (قامکی دۆشاومژەیان) لەو قوتووە دەرمانەی دەنێن و ڕەنگی مۆر دەکەن و بە کاغەزێکیدا دەسوون و ئەویش مۆر دەکەن، پاشان لە ژوورەکە دێنە دەرێ و پەنجەکانیان پێشانی کامیرای تەلەڤزیۆنەکان دەدەن و بەو کاری دەنگدانەش 111 گەندەڵی حیزبی هەڵدەبژێرن و دەیاننێرنە نێو پەرلەمانێکی گەندەڵ و ئیفلیج و مردووەوە و دواتریش تەواوی ئەو گەندەڵانە، بێ ئەوەی خێری یەک شتیان بۆ دەنگدەرانیان هەبێت، وەڵات دەڕووتێننەوە و دەبنە کەڵەگا بەسەر ئەو دەنگدەرانەوە و پاش چوار ساڵان ئەوانەش بە مانگانەی هەزاران دۆلار خانەنشین دەبن و ئەوجا هەمان چیرۆک دێتەوە گۆڕێ. واتا و دیاردەی دیموکراتی لە کوردستان و لە زۆرێک لە وەڵاتانی جیهانیش، کە باس لە دیموکراتی دەکرێ، تەنێ لەو پرۆسێسە گەندەڵکارییەدا خۆ دەبینێتەوە و هیچی دی. سوێدییەکان دەڵێن: تۆ کاتێک دیموکراتی، کە کوڕە هەرزەکارەکەت یا کچە هەرزەکارەکەت بێتەوە ماڵێ، کۆڕەکەت قۆڵی لە قۆڵی کوڕێکی دیکەدا بێت و بڵێ، ئەمە هاوڕێمە و ئێمە هەردووکمان نێربازین(هاوجنسبازین) یا کچەکەت قۆڵی لە قۆڵی کچێکی دیکەدا بێت و بڵێ: ئەمە هاوڕێمە و ئێمە هەردووکمان مێبازین(هاوجنسبازین)، ئەگەر بە ڕوویاندا پێکەنێت و بەخێرتهێنان و ئامێزت بۆ کردنەوە، ئەوە تۆ دیموکراتی، خۆ ئەگەر وات نەکرد، ئەوا تۆ نە دیموکراتی و نە هیچ! گۆڕانی ڕادیکاڵ لە تاکەوە و لەنێو مرۆڤ خۆیدا ڕوودەدات و لە هەموو تاکێکیشەوە بەنێو کۆمەڵدا پەخش دەبێتەوە. جڤاکی نەریتی و دامەزراو لەسەر چەمک و تێگەیشتن و دیدە خێڵەکییەکان و نەخوێندوو و بەجێماو و خاوەنی فەرهەنگێکی لاواز و پڕ لە جیاوازی نێوان نێر و مێ و خاوەنی سەدان گرێکوێرەی دەروونی و ڕق و خواستی تۆڵەی ڕەگاژۆ و ڕۆچوو بەنێو هەموو جمگەکانی ژیاندا تا خواری خوارەوە، ناتوانێت جڤاکێکی دیموکرات بێت و چەمکی فرەحیزبی وەک دەبێ، تێیدا کار ناکات. حیزب و حیزبایەتی، کە بۆ خۆیان بنەمای سەرئێشەی مرۆڤن، شێوەیەکی مۆدێرنن بۆ بەشێنەوەی مرۆڤ و سنوورکێشان بەدەوری خۆدا و تاوانبارکردنی ئەوی دیکە بە شتێکی دیکە. حیزب خۆ لەقاڵبدانە و خۆخستنەناو بازنەیەکەوەیە، کە مرۆڤ تێیدا تەنێ، بۆچوونەکانی خۆی بەڕاست دەزانێ و هی ئەوانی دی بە هەڵە. حیزبیش وەک ئایین، ئایینزا، هۆز، خێڵ، ڕەنگ، نەتەوە و...دەیان شتی دیکە، تەنێ ئامرازیکە بۆ دابەشکردنی مرۆڤ بە سەر ئینتیمای بچکۆلە بچکۆلەدا و بچووکردنەوەی مرۆڤە بۆ ئەو ئینتیمایە و ئافراندنی من و تۆ و ئێمە و ئێوە و ئێمە و ئەوان و بزواندنی ڕقە بەرانبەر ئەوانەی ناچنە نێو خانەی تۆوە.                                                         

قەیران و کێشەی جۆراوجۆر لە هەموو قوژبنێکی باشووری کوردستان و لەنێو خەڵکی ئەو وەڵاتەدا هەن و گەلێ زۆریشن. قەیرانەکان نوێ نین و زادەی ئەمڕۆ و دوێنێ نین،بەڵکە کەڵەکەبووی دەیان ساڵەی دەسەڵاتی هەردوو زلحیزبی پارتی و یەکیەتین، کە لە 1991وە، بە جووتە فەرمانڕەوای ئەو بەشەی کوردستانن. نادڵنیایی لە دەستبەرکردنی ژیانێکی ئارام و نیگەرانی لە دواڕۆژ، بێکاری، کێشەی لەشساغی و ناتەندروستی و دەرمانی خراپ و نەخۆشخانە و دۆکتۆری تایبەت و گرانییان، پیسبوون و وێرانکردنی ژینگە، سیستمی خراپی خوێندن لە هەموو ئاستەکاندا و خراپی خوێندنگەکان و بێنەخشەیی، پشتگوێخستنی کشتوکاڵ و وەرزێر، نەبوونی سیاسەتێکی ڕوونی فەرهەنگی، تێکدانی زمان و هەنگاونان بۆ پتر لەتلەتکردنی زمانی کوردی، باڵکێشانی سێبەری مەرگ بەسەر ڕێگەوباندا و نەبوونی چاودێریی تەواو بەسەر هاتوچۆدا، پیسی ئاوی خواردنەوە، کەمیی کارەبا، گەندەڵی لە گشت بوارەکانی کارگێڕی و بەرپرسیاریەتیدا، گرانی کاڵا و یاریکردن بە نرخ، واسیتە، کێشەی نایەکسانی ژنان و پیاوان و هەڵاواردن و توندوتیژی بەرانبەر ژنان و چەوساندنەوەیان، کێشەی لاوان بە هەموو وردەکارییەکانییەوە و...دەیان کێشە و دەردەسەریی دیکە، ژێرخانی ئابووری ئەو وەڵاتە دادەپێنێنن و وەک خۆرە بەربوونەتە لەشی و بەرەبەرە دەیخۆن و دەیپووکێننەوە. ئەو قەیرانانە ڕووبەڕووی خەڵکە هەژار و نەدار و چینەکانی خوارەوەی جڤاک دەبنەوە و ژیانی ئەوان تاڵ دەکەن و زیان بەوان دەگەیەنن. چینەکانی سەرێ، ئەوانەی دەسەڵاتدارن و حیزبن و لە بازنەی ئەواندان، باکیان نییە و هەرگیز هێندەی ڕێزەیەک لەو قەیرانانە تووشی زیان نابن، ئەوان مەگەر زەرەر لە قازانجدا بکەن، واتە: لەبری ئەوەی قازانجی ئەو پارەوپووڵ و سامان و خانوو و زەوی و فرۆشگە و کۆمپانیا و باخ و کڕین و فرۆشتن و سەودا و مامەڵەیەی، کە لەو سامانە ناشەرعییەی هەیانە، ساڵانە سێ میلیۆن دۆلار قازانج و دەسکەوتیان بێت، ڕەنگە دوو میلیۆن قازانج بکەن و بێتە بەرکیانەوە، ئەودەمی بەوە دەڵێن"زیان" و ئەو زیانەی ئەوان لە قازانجدایە و لەگەڵ ئەو زیانەی نەدار و هەژار و چینەکانی خوارێی جڤاک، جیاوازە.                                                                                      

کۆمەڵێک ڕاستی لەمەڕ باری ئابووری و تێچوونی پارە و شێوەی ژیانی دەسەڵاتدارانی کوردستان و پاشکۆکانیان و ئەوانەی لەسەر خوانی وان دەڵەوەڕێن، لە زۆرینەی خەڵکی کوردستان شاراوە نین:                                                                             

لەنێوان 75%- 80%ی داهاتی کوردستان بۆ مووچە دەڕوات. ئەو مووچەوەرگرانە، کارمەندی کارگێڕییە ڕەسمییەکانی سەر بە حوکوومەتن، کە ژمارەیان دەگاتە یەک میلیۆن و نیو مرۆڤ و هەموو دانیشتووانی ئەو هەریمەش پێنج میلیۆنێک، ئەگەر ببن! زۆرینەی ئەو کارمەند و مووچەخۆرانە، زیادن و ئەگەر نەشبن، کار باشتر دەڕوات و لە ڕاستیشدا زۆرێک لەوانەش، تەنێ ناویان هەیە و مووچە وەردەگرن، ئەویش ئیدی حیزب دایمەزراندوون، تەنێ لەبەر ئەوەی ئەندام و هەواداری خۆیانە یا بۆ ئەوەی ببێتە ئەندام و هەواداریان، دەنا هیچ کارەن.                                                                                               

لە 1992ەوە تا ئەمڕۆ، هەزاران کەسی سەربە حیزبگەلی دەسەڵات، بە پلەی باڵای وەزیر، جێگری وەزیر، بەڕێوەبەری گشتی، ڕاوێژکار، جەنڕاڵ، عەقید و ...دەیان ناوی دیکە، بەبێ ئەوەی بۆ یەک خولەکیش ئەو کارانەیان کردبێ یا شایستەی ئەوە بن، بە مانگانەی چەندین هەزار دۆلار، خانەنشینکراون. ئەوانە بەبێ ئەوەی بۆ یەک چرکەیش ویژدانیان بجووڵێ و لەخۆ بپرسن، کە ئەوان بۆ ئەو پارە مفتە وەردەگرن، لەکاتێکدا، کە هەرگیز نە ئەو کارانەیان کردووە و نە هی ئەوەن و نە شایستەی وەها مووچەیەکن! هەر ئەوانە بەو مووچە قەبە و ئەستوورەوە، کاری دیکەشیان دەدرێتێ و لەوێش مووچەیەکی قەبەی دیکە وەردەگرن، تەواوی ئەوانە، سەرباری یەک حەمکە تایبەتمەندیی دیکەی وەک، ئۆتۆمبیل، خانوو، گەشت، پاسەوان و تەنانەت تێچوونی کلینیکسی قوونسڕین و کەف و گوێزانی ڕدینتەراشین و پەرۆگووی منداڵ و خۆراکی پشیلە و سەگەکانیشیان و زۆری دیکەش، لەسەر حوکوومەتە. بێجگە لەوانەش، هەرچی ژن و منداڵ و برا و برازا و خوشک و خوشکەزا و دایک و باوک و مام و خاڵ و میمک و خزمی نیزیکی ئەو"زۆر شۆڕشگێڕ و زۆر دیموکرات و زۆر مرۆڤدۆست و زۆر عەدالەتخواز"ە خانەنشینکراو و بندیوارانەیە، هەر هەموو، مووچەی پاسەوانی، ژنی شاخ، شەهیدانە، پێشمەرگەی دێرین یا شتێکی دیکە، کە ناوێکی بۆ دۆزراوەتە، وەردگرن. لە هەموو ئەوانەش سەیرتر ئەوەیە، کە هەموو ئەندامانی حیزب مووچە وەردەگرن.                                                                                        

 پاسەوان، ئەگەر لەو وەڵاتە، خڕکرێنەوە و ئامارێکی وردیان بۆ بکرێت، ژمارەیەکی یەکجار زۆرن و یەک سپای گەورەیان لێ دەردەچێ. بەرپرسی وا هەیە حەفتهەزار و هەیە پێنجهەزار و ئیدی وەرەخوارێ تا سی و بیست و دە و سێ و دوو. دوو پاسەوانی جەلال تاڵەبانیم، بەڕێککەوت و بێ هیچ پێشەکی و ناسیاوییەک، لە 2011دا لە کەرکووک لە دوو دەرفەتی جیاوازدا بینی، دیانگوت، تاڵەبانی حەفتهەزار پاسەوانی هەیە و پاسەوانەکانی بە شێوەی بازنە بە دەوری خۆیدا بە سەر هەشت بازنەدا دابەشکراون. نێزیکترین بازنە ئەوانە دەگرێتەوە، کە یەک دوو میتر لێیەوە دوورن و ئیدی تا دەگاتە ئەوانەی سەدان کیلۆمیتر لێیەوە دوورن، وەک ئەوانەی لە سلێمانی و قەڵاچوالان بوون، کاتێکی ئەو بۆخۆی لە بەغدا بوو یا بە پێچەوانەوە و پاسەوانیشی لە گەلێ شوێنی دیکە هەبوون، کە بە دەگمەنیش ڕێی نەدەکەوتە ئەو شوێنانە. مووچەی ئەو پاساوانانەیش بە گوێرەی ئەوە بوو لە کام بازنەدایە، نێزیکترینیان لە تاڵەبانییەوە، فرەترین پارەی وەردەگرت و دوورترین لێییەوە کەمترین پارەی وەردەگرت. کەمترین پارەیەک کە دوورتین پاسەوان وەریدەگرت، نێزیکەی دووهەزار دۆلار و بانتر بوو. ئەو پاسەوانانە دوو حەفتە دەچوونە سەر کار و دوو حەفتە پشوو بوون. نەک هەر تاڵەبانی، تەنانەت ئەندامێکی لق یا مەڵبەند یا بەڕێوەبەری شارۆچکە یا ئەندام پەرلەمانێک و ...هەموو پاسەوانیان هەن و ئەگەر وەدوویشیانەوە نەبن، ئەوا کاری ناوماڵ و چای دانان و خزمەتی دیوەخان و خێزان و باخەوانی و گاوانی و شوانی و سەگەوانییان پێ دەکەن. زۆرێک لەو بەرپرسانە برازا، خوشکەزا، برا، ئامۆزا، خاڵۆزا، پوورزا، زاوا، خەزوور یا چەند کەسێکی دیکەی نێزیکی خۆی وەک پاسەوان ناونووس کردووە و پارەیەکی چاک وەردەگرن و لەهەمانکاتدا بۆ خۆیان خجڵی کاری تایبەتی خۆیانن ئیدی بازرگانی، بەڵێندەری یا مامۆستایی و وەرزێری بێت. پارەیەکی خەیاڵیی ئەوتۆ بۆ پاسەوان دەڕوات، کە هەرگیز ناتوانیت بیری لێبکەیتەوە.                                                                          

هەر چوار ساڵ جارێک سەدویازدە پەرلەمانتار لە کوردستان، خانەنشین دەکرێن، ئەوانیش بە چەند هەزار دۆلاێک مانگانە و یەک کۆمەڵ تایبەتمەندیی دیکەوە، کە ئەوە لە هیچ وەڵاتێکی جیهاندا نموونەی نییە.                                                                                                

ڕاوێژکار، کە لە ڕاستیدا(لە کوردستان) کاوێژکارە نەک ڕاوێژکار)، چونکە لەبری ئەوەی بەرپرسەکەی پرسی پێ بکات و زانیاری و شارەزایی و ڕێنوینی و عەقڵی لێوە فێر بێت، ئەو وەک تووتی قسەکانی بەرپرسەکەی دەڵێتەوە و بۆی دەدا بە گرێی ملدا، ئەمانە لە کوردستان هێندە زۆرن، کە بە ساڵانیش بەرپرسەکانیان نایانبینن و هیچ پێویستیشیان پێیان نییە. ئەمانەش دەستەیەکی مشەخۆر و مفتەخۆرن و بە لێشاو دەکرێتە دەمیانەوە.                                                   

کەرتی تایبەت، ڕۆڵێکی یەکجار مەزنی پێ دراوە و دەسەڵات تا ڕادەیەک زۆرێک لە جمگە گرنگەکانی کوردستانی ڕادەستی، سەرمایەدار و بەڵێندەری کەرتی تایبەت کردووە، چونکە سەرانی دەسەڵات یا بۆ خۆیان خاوەنی ئەو پرۆژە تایبەتییانەن و بۆ خۆیان کەرتی تایبەتن یا هاوپشکن لەگەڵ سەرمایەدار و کەرتی تایبەتدا. ڕادەستکردنی دروستکردنی خانوو و جادە و هەندێ کاروباری دیکە، ڕەنگە جێی پرسیار نەبێت، لێ نەخۆشخانە و زانستگە و خوێندنگە و...بدرێن بە کەرتی تایبەت، بەرینکردنەوەی بۆشایی چینایەتی و نایەکسانییە لەنێو خەڵکدا. کەرتی تایبەتی کوردستانیش، بۆ هەرچی زووتر زیادکردنی پارە و سەرمایەیە، زۆرێک لە چالاکییەکان و وەبەرهێنانەکانی دەخاتە بواری هوتێل و چێشتخانە و مەیخانە و پارک و شاری یاری و بازرگانیی ناپێویست و شتی بێسوود و بێ بەهاوە.                                     

ئەو سیستمە ئابوورییەی لە کوردستان پێڕۆ دەکرێ و لە کاردایە، ناکرێ ناوی سیستمی ئابووری لێبنرێ. لە ڕاستیدا هەر شتێک بێت، سیستم نییە. تێکەڵەیەکە لە هەموو جۆرە ئابوورییەک و ناسیستمیەکە لەو گۆڕەی. سیستمێکی پاشکۆی بازاڕەکانی تورکیا، ئێران، عیراق و سووریایە و بە ناوی"بازاڕی ئازاد" و کراوەیی ئابوورییەوە، تەنێ هاوردن هەیە، هاوردنی ورد و درشتی نێو بازاڕ و ماڵ و فرۆشگەکان، لە سەرکەتوورێکەوە تا دەگاتە گرانترین ئۆتۆمبیل و ڕایەخ و زێڕ و ویسکی و چەک. ئابووریی گیرفانە قووڵەکانە، کە هەرگیز پڕ نابن. ئابوورییەکە، کشتوکاڵ، کە پایەی سەرەکی بژێو و ئابووری کوردستانە، سڕاوەتەوە و ناشیرین کراوە. ئابوورییەکە، لە وەڵات و جڤاکێکدا، کە ناخرێتە خانەی جیهانی چوارەمیشەوە، بێجگە لە مشەخۆر، ناتوانیت هیچ ناوێکی دیکەی لێبنێیت. سیستمێکە، تەنێ مشەخۆر دێنێتە بەرهەم و جڤاکێکی هێناوەتە ئاراوە، کە تەنێ لەسەر مووچە دەژی. زۆرینەی خەڵکی وەڵات، ئەوی بە خوێی چێشت دەگاتە حیزب و دەسەڵات، مووچەخۆرە، مووچەی مفتی بندیواری، کە نە بەرانبەر کارە و نە هیچ، بەرانبەر وابەستەیی و گوێڕایەڵی و کلکایەتی حیزب و دووڕوویی و بێبارییە و بەس. دەبوو هەر لە 1991ڕا، کە حیزبگەلی کوردستان، بوون بە دەسەڵاتدار و هەریەکەش بە جۆرێک لە جۆرەکان، دیارە بەدرۆ، بانگەشەی سۆسیالیستییان دەکرد، سیستمێکی سۆسیالیستی، یا نیمچەسۆسیالیستی، یا سۆسیالیستی و سەرمایەداری تێکەڵ، پێڕۆ بکرابا و ڕەچاوی باری ژیان و ڕەوشی خەڵک و پێڕەوکەیی جڤاکەکە کرابا، تا دوای ئەو هەموو ماڵوێرانییەی دەیان ساڵەی جەنگ، پشوویەکی دەدا و هۆشی دەهاتەوە و بەرەبەرە هەنگاوی دەنا و دەگەیشتە خۆشگوزەرانی و دەبووە جڤاکێکی خۆشگوزەران و جڤاکی ماڵی گەل، هەموو گەل، بە پێچەوانەی ئێستاوە، کە تەنێ جڤاکی بەرپرس و سەرمایەداری تێر و تێڕە و ترخن و ئینتەلاکەر و دز و چاوچنۆکە.                                                                                                    

سەرۆک و وەزیر و جێگر و بەڕێوەبەری گشتی و ڕاوێژکار و جەنڕاڵ و...هەموو یەکێک لەوانە چەند ئۆفیس(مەکتەب، بیرۆ)یان پێوە گرێدرواوە و هەموو ئەوانەش کۆمەڵێک کارمەند کاری تێدا دەکەن و هەموو سکرتێر و جێگر و پاسەوان و شۆفێر و چایچی و چێشتلێنەر و دەیان شتی دیکەیان هەن، کە تەنێ پارەخواردنە و هیچی دی.                                                                            

ڕێژەیەکی یەکجار زۆری ئەوانەی کاتی خۆی پێشمەرگە بوونە یا تەنێ لە چیا بوونە، بە پلەی ئەفسەریی وەک ڕائید و عەقید و زەعیم و دەیان ناوی دیکە، خانەنشین کراون. ڕێژەیەکی یەکجار کەمی پێشمەرگە، تەنێ وەک پێشمەرگە، وەک سەربازی ئاسایی، خانەنشین کراون، ڕەنگە ڕێژەکە 90% ئەفسەر و 10% وەک سەربازی ئاسایی بن، ئەمە لەکاتێکدا، کە زۆرێک لەوانە نازانن ناوی خۆێشیان بنووسن و بۆ ڕۆژێکیش نە پێشمەرگەیەتی و نە سەربازیشیان نەکردووە و ڕەنگە کە لە کەژ و چیاش بووبن، وەک کتکی نێو ئاشپەزاخانە تەنێ لە دەوری مەنجەڵ و بەردەستیی بەرپرسێک و گۆرەویشۆر و چایلێنەر بووبن، کەچی وەک ئەفسەرێکی پلەباڵا، خانەنشینکراون.                                                                                

پارەیەکی زۆر بە سەرۆکهۆز و کوێخا و دەمڕاست و ڕیشچەرمووی عەشیرەت و هۆز و خێڵ و بنەماڵە و دیوەخانانە دەدرێ، تەنێ بۆ ڕاکێشانیان بەلای حیزبدا و دەمچەورکردنیان، ئەمە لەکاتێکدا، کە حیزب باس لە نوێخوازی و پێشکەوتنخوازی و هاوچەرخیی دەکات.                                  

 تەواوی ئەو جۆرە کەسانە، هێندە پارەوپووڵیان هەن، کە ئەگەر نەیاندرێتێ و لێێان ببڕێتەوە، هەژاریی لە وەڵاتدا نامێنێ و بەشی چارەسەرکردنی چەند دانەیەک یا هیچ نەبێ یەکێک لەو قەیرانانەی وەڵات دەکات. بەرپرسانی باڵای حوکوومەت و حیزب، مووچە و دەرماڵە و پارەی هێندە زۆری دیکە وەردەگرن، کە بە بیری تۆ و مندا نایەتەوە و نە ژمارەیان دەزانین و نە لێیشی تێدەگەین. ئەمانەی دەیڵێم نموونەیەکی کەم و گچکەی جۆری پارەخواردن و گەندەڵییە، دەنا سەدان جۆر و ناوی دیکەیان هەن، کە خەیاڵیش بڕی پێ ناکات و نایگاتێ. ئەم جۆرە گەندەڵییانە، لە هەردوو دەڤەری زەردستان و کەسکستان هەن. ئەم گەندەڵانە ئێستا کەوڵی چینی بۆرژوازی ناوەند و گەورە و ئەوانەیان فڕیداوە و هەموو کۆمپرادۆرن. خودانی کۆمپانیای زەبەلاح و بازرگانیی نێودەوڵەتی و بیری نەفت و کانزا و هەزاران دۆنم زەوی و باخ و تەنانەت بازرگانیی چەک و چەکدروستکردنیشن و بە سەدان ڕایەڵە و داویش بە دەرێی وەڵاتەوە گرێدراون. وەڵاتێک ئەوە حاڵی بێت، هەموو ڕووبار و زەریاچەکانی کوردستان بکە بە پارە و بە گەرووی ئەو مافیا چاوچنۆکە حیزبییانەیدا بکە، کە سوێدی گوتەنی"فرەی هەیە و فرەتری گەرەکە"، هەرگیز تێر نابن و بەشی هیچ ناکات. کۆمیدیترین و لەهەمانکاتدا ساختەترین و دزێوترین دیمەنی ئەو تراژیدیا گەندەڵییەی کوردستان لەوەدایە، کە تاکە یەک بەرپرس و دەسەڵاتدار لە کوردستان نابینییەوە، باس لە گەندەڵی نەکات. هەموو ئەوانیش وەک تۆ و من و لە ئێمە زیاتر و گەلێ وردتر باسی لێوە دەکەن و نەفرەتی لێ دەکەن. هەموو ئەوان سەدان چیرۆکی گەندەڵی دەگێڕنەوە و باسی هاوکار و هەڤاڵ و خەڵکی دیکەی هاوپیشە و مانەندی خۆیان و خێزان و کەسیان دەکەن، بەڵام خۆیان نەء! هەموو بەرپرسانی دیکە لە چاوی ئەوانەوە گەندەڵن، لێ خۆیان نەء! کورد لەمێژە گوتوویەتی: قەل بە قەل دەڵێ ڕووڕەش!                                                                                              

کورد دەڵێ:"کاسەی پڕ ئاشتی ماڵە"، زۆرجاران دەوڵەمەندێک دەمرێ و لەپاش خۆی کۆمەڵێ منداڵ و سامانێکی زۆر جێدەهێڵێ، ئەو سامانە هەندێ جار دەبێتە ئاشتی ماڵ و هەندێ جاریش دەبێتە بەڵا و بەرۆگرانی کابرای دەوڵەمەند لەنێوان خۆیاندا پێکنایەن و نە خۆیان خێر لەو سامانە دەبێنن، نە کەسێکی دیکەش و نە دەبێتە موڵک و سامانی گشتی و جڤاک. لە سەردەمی پەیامبەری ئیسلامدا، داهات و دەسکەوتەکانی دەوڵەت لەنێوان موسوڵماناندا بە یەکسانی دەبەشرایەوە. لە سەردەمی عومەری کوڕی خەتتابدا، بە هۆی داگیرکردنی وەڵاتی شام و عیراق و مسر و وەڵاتی فارسەوە، دەسکەوت و داهات و سامانێکی زۆر دەکەوتە دەست دەوڵەتی ئیسلامییەوە و دەڕژایە نێو مەدینەوە، عومەر، ئەو سامان و دەسکەوتانەی بە شێوەیەکی نایەکسان و بە گوێرەی ئەوەی، ئەو کەسە چی کردووە بۆ ئیسلام و کەی بووە بە موسوڵمان، واتە: تازەکی بووە بە موسوڵمان یا لەمێژە، دەبەشییەوە. بەو جۆرە جیاوازیی چینایەتی پەرەی دەسەند و ئەوەی تا دوێنی نەدار بوو دەبووە دارا و هەڵوێستی لە بەهاباڵاکان و دەستپاکی و ئیسلامی خاوێن و نموونەیی دەگۆڕا. تۆوی کێشە جڤاکییەکان لە ئیسلامدا، لەو تاڵانی و چەپاو و ئەنفال و داگیرکارییەوە سەریهەڵدا، چوون ئەو سامانەی ڕژایە نێو بەرکی موسوڵمان و باوەڕدارانەوە، ئەوانەیان زۆریان بەردەکەوت، ئیدی ئەوان گۆڕان و بوون بە خەڵکێکی خۆشگوزەران و دەستڕۆ و لەبری دەستپاکی و باوەڕداری و پاراستنی بەهاباڵاکان، کەوتنەسەر ڕێچکەی دژایەتی و لەنێوبردن و تۆڵەکردنەوە لەیەکدی. عومەر، دوای داگیرکردنی وەڵاتی فارس و بینینی ئەو هەموو تاڵانییە، بە یەکێک لە هەڤاڵە نێزیککەکانی دەڵێ:"خودا ئەمە ناداتە خەڵکێک ئەگەر دوژمنایەتی نەخاتە نێویانەوە"[1]. ئەم سامانە زۆرەی بەسەر کوردستاندا ڕژاوە و چینێک بەناوی خەبات و شۆڕش و پێشمەرگایەتی و حیزبایەتی و ڕۆژێک زووتر پێوەند بەو بزاڤەوە و تەقەیەکی زیاتری کردووە و فڵانەکەسی شەهید بووە و پێشمەرگە لە ماڵیاندا نانیان خواردووە و ڕاپۆرتی لەسەر هاوساکانی خۆی نووسیوە و خزمی فڵانەکەسێکە و ..، دەیخۆن و پێی دەوڵەمەند دەبن و گیرفانی لێ پڕ دەکەن، خەڵک، کۆمەڵ، مرۆڤەئاساییە ناحیزبییەکانی لێ بێبەش دەکرێن، ئەمەیە جڤاکی چینایەتی هێناوەتە و دێنێتە گۆڕێ و دەسەڵاتی چینێک و باڵادەستییان چ لەڕووی ماددی و چ لەڕووی دیکەوە بەسەر خەڵکی دەرێی دەسەڵاتدا زاڵ دەکات و هەموو شت لە دەستی خۆیدا(حیزب) خڕ دەکاتەوە.                                                                      

خۆپێشاندان و داوای ماف و ڕابوون بەرانبەر ستەم و تەنانەت بەکاربردنی توندوتیژیی بۆ وەدەستهێنانی مافی خوراو و ڕزگاربوون لە چەوساندنەوە، کارێکە دەشێ ڕەوایی پێ بدرێ، چونکە ئەوەی مووچە وەرناگرێت و نانبڕاو و داماوە و ڕەوشی ئابووری خراپە، کارمەندی گچکە و خوارەوەی پلیکانەی کار و فەرمانبەرانن و ئەوانەی سەرێ، خەڵکی دەسەڵات و حیزب و دارودەستەی وان، تاقە یەک دیناریشیان نە لێ کەم دەبێتەوە و نە دوا دەکەوێت و ڕێک لە کاتی خۆیدا، دێتە نێو گیرفانیانەوە، ڕاپەڕین و تووڕەیی ئەو کارمەندە گچکانە گەلێک ڕەوایە، لێ دەبێ پێش ڕابوون و خۆپێشاندانەکان، خەڵکانێکی ئەو کارەی دەکەن، بزانن بەرانبەر کێ ڕادەبن و کێ نەیارە و کێ مافخۆرە و کێ چەوسێنەرە. خەڵک لە کوردستان بۆ مووچە و دژی خراپی دەسگە و کارگێڕی و گەندەڵی ڕادەبن، مافی خۆیانە. کە تۆ باس لە مووچە و کارگێڕی و دەسگەکان و گەندەڵی دەکەیت، کۆمەڵێک شتن بە حوکوومەتەوە گرێدراون. حوکوومەتی ئەمڕۆی کوردستان، وەک خۆیان ناوی"بنکەفراوان"یان لێناوە، هەموو حیزبەکانی کوردستانی تێدایە. ئەو حیزبانەیشی، کە خەڵک دەخەنە سەر جادە بۆ خۆپێشاندان، بۆ خۆیان ئەندامن لەو حوکوومەتەدا، کەواتە خۆپێشاندەرانێک، کە هەواداری حیزبگەلێکن خەڵک دەخەنە سەر جادە، خۆپێشاندان دژی حوکوومەتێک دەکەن، حیزبەکانی خۆیان ئەندامین. واتە هەم ڕۆڵی هاوپشکی حوکوومەت و دەسەڵاتدار و هەم ڕۆڵی ئۆپۆزیسیۆن دەلیزن. جەیمس کەلەهان(James Callaghan)، کە لەنێوان 1976 – 1979دا، سەرۆکی حوکوومەتی بریتانیا بوو، دەڵێ:"ئەوەی نەتوانی لەیەک کاتدا دوو ئەسپ لێخوڕێ، دەبێ منەی سێرک یا سیاسەت نەکات" و سوێدییەکانیش دەڵێن:"دانیشتن لەسەر دوو کورسی". دیارە ئەو حیزبانەش بەو جۆرە سیاسەت دەکەن، لێ نەء وانییە، ئەوان خۆپێشاندان دژ بە یەک لایەنی بەشدار لە حوکوومەتدا دەکەن، کە پارتییە و تەنێ پەلاماری بارەگا و بنکەکانی ئەو حیزبە دەدەن، لە دەڤەرێک، کە ئەو حیزبە دەسەڵاتی دامەزراندن و لەسەرکارلابردنی گچکەترین کارمەندی نییە، تەنانەت سەرۆکی هەرێم و سەرۆکی حوکوومەتیش، کە هەردوویان پارتیین و هیچ وەزیر و بەرپرسێکی پارتییش، ناتوانن وەها کارێک بکەن، چونکە دەسەڵات لەوێ، لە دەڤەری سەوز، بەدەست ئەوانەوە نییە و حیزبی یەکیەتی و گۆڕان لەوێ فەرمانڕەوان. کەواتە: بنەمای مەبەستی خۆپێشاندان و خۆپێشاندەران، نە حوکوومەتە و نە مووچە و گەندەڵی و خراپی کاربەڕێوەبردنە، گریمان ئەگەر ئەوانەش بن، ئەوا تەواوی ئەوانە و هەموو خراپە و ناڕەوایی و نادادییەک، خۆپێشاندەران و هاندەرانیان، لەیەک حیزبدا دەیبینن، ئەویش پارتییە، بەڵام خۆ لە 1991یشەوە، کە دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان کەوتە دەست حیزبە کوردستانییەکان، هەرگیز پارتی دەسەڵاتێکی ڕەها و سەرتاسەری لە کوردستاندا نەبووە تا هەموودەم تووڕەیی و خۆپێشاندانیان بەرانبەر بکرێ! ئەگەر ڕابوونی ئەوان دژ بە گەندەڵییە خۆ ئەو دەڤەری سەوزەیش لە گەندەڵیدا لێوانلێوە، ئەی بۆ، بۆ تاکە یەک جاریش ئەو خەڵکەی خۆپێشاندان دەکەن، ناچنە سەر دەسەڵاتدارێکی باڵای حوکوومەت و حیزبگەلی یەکیەتی و گۆڕان یا موڵک و دەوڵەمەندی و سامان و هیچ بەرژەوەند و شتێکی ئەوان ناخەنە ژێر پرسیارەوە و توندوتیژییان بەرانبەر ناکەن! 

 ئەوان، خۆپێشاندەرانی سەوزستان، تەواوی ئەو پرسەیلەیان بە پرسی سەرۆکایەتی هەرێم و مەسعوود بارزانی تێکەڵکردووە. تێکەڵاوکردنی ئەو دوو پرسە هەروا لەخۆڕا نییە و بێجگە لە دابەشبوونی کەسکستان و زەردستان، بە سەر دوو جەمسەری جیاوازی نێودەوڵەتێدا و دەستێوەردانی هەم ئێران و هەم عیراق و خواستی ئەوان بۆ لەتلەت و دابەشکردنی ئەو هەرێمەی ئێستای کوردستان بۆ دوو هەرێم و سێ هەرێم و سیساندن و تاساندن و مراندنی خواستی سەرخۆبوون لەکن کوردستانییان، کە هەردوو حیزبی یەکیەتی و گۆڕانیش بۆ خۆیان، هەمان ژێ و ئاوازەکانی ئەو دوو وەڵاتەی دەوروبەریان دەژەنن و کار لەسەر مراندنی ئەو هەستە دەکەن و چەندین جار لەزاری ڕێبەری یەکیەتی و سەرانی دیکەی یەکیەتی و گۆڕانیشەوە جەخت لەسەر بە فشەزانین و گاڵتەکردن بەو باسە کراوە، بێجگە لەو دەستێوەردانە دەرەکییە بنەمایەکی مێژووییشی هەیە. بنەمایەک، تژییە لە ڕق و قین، تاڕادەی سڕینەوە و لەبەینبردن، بەرانبەر مەسعوود بارزانی و ماڵی بارزانی بە گشتی. ئەو ڕقە خەستەیە بۆخۆی، کە شێخ ڕەزای تاڵەبانی گوتەنی"ئەسڵی مەقسەد"ە.                                                                                                   

ڕەنگە خەڵکی کەلار یا سلێمانی پێیانوابێ، ئەگەر سبەی مەسعوود بارزانی لابرا و کەسێکی دیکەی هەڵەبجەیی، سلێمانییەیی، کەلاری، چەمچەماڵی، ماوەتی یا هەر عەردێکی دیکەی ئەو سەوزستانە بوو بە سەرۆکی هەرێم، ئیدی باشووری کوردسنان دەبێتە شامی شەریف و نە گەندەڵی دەمێنێت و نە دز و وەڵات ئارام و ئاسوودە دەبێ و خەڵکیش بەختەوەر دەژی، ئەوە بێجگە لە خەیاڵپڵاوی هیچی دیکە نییە. لەو وەڵاتە سیستم و قانوون و پەروەردە و بیرکردنەوە و هزر و مێشکە، کە دەبێ بگۆڕدرێن، دەنا ئیمام عەلی و ئەبوزەڕڕی غەفاری و حەمدانی قەرمەتی و ژان- ژاک ڕۆسۆ و چێ گیڤارایش بکە بە سەرداری ئەو وەڵاتە، ئەگەر لە بنەوە، لە ڕەگەوە، سیستمەکە و بیرکردنەوە نەگۆڕدرێ و دەستی حیزب نەبڕدرێتەوە و کارگێڕی نەدرێتە دەستی خەڵکی شیاو و سەرلەبەری ئەو دز و گەندەڵ و پاشەڵپیس و مشەخۆر و جەردە و بێویژدانانەی ئێستای دەسەڵات وەلانەنرێن و دادگایی نەکرێن، هەرگیز ئەو جڤاکە ناگۆڕێ و چاکسازی ناکرێ و دادپەروەری نایەتە دی.                              

تۆ ئەگەر مەسعوود بارزانیشت لە دەسەڵات وەدەرنا، لەو ئەنجامەی عیراقی دوای سەددام حوسەین و مسری دوای موبارەک و توونسی دوای بن عەلی و لیبیای دوای قەززافی و سووریای دوای ئەسەد، وەدستیانهێنا و وەدەستیدەهێنن، هەرگیز ئەنجامێکی باشتر وەدەستناهێنی، چونکە هەرگیز کەسێکی ناحیزبی و خاوێن و دەستپاک و وەڵاتپارێز و هەژار نابێتە جێگری بارزانی و هەر یەکێک لەو سەروکەللانەی پەنجا ساڵە دژایەتی ماڵی بارزانی دەکەن و تا تەوقی سەریان نوقمی گەندەڵییە، دەبنێ، کە هەرگیز چاوەڕوانی ڕۆژگارێکی لە ئەمڕۆ ڕووناکتریان لێ ناکرێ.                                                                    

باشووری کوردستان، سەرباری هەموو دەردەکانی، بە دەست دوو فاقی و دوو ئیدارەیی و دوو سەری و بێشیرازەییەوە و هەڕەشەی هەموودەمی وەڵاتانی هاوسای، کە هیچیان دۆستی خەڵکی کوردستان نین، هەنووکە هەڕەشەی دوژمنێکی سەرسەختی ملهۆڕی دڕندەی وەک داعشیشی لەسەرە، کە توانست و هێز و تێچوون و ورەیەکی زۆری دەوێ بۆ بەرەوڕووبوونەوە و ڕاوەستان بەرانبەریان. چەکێکی زۆر و کاریگەری دەوێ ، کە دەسەڵاتی کوردستان، کەمجار دەتوانێت لە ڕێگەی ڕەسمی و بە ئاشکرا دەستی بکەوێت و گەرەکە بە ڕێگەی دیکە و بازاڕی ڕەش و قاچاخ پەیدای بکات. ئەو خۆپێشاندەرانەی گەرمیان و سلێمانی دەیانەوێ، تەنانەت دۆلار بە دۆلاری پارەی نەفت و داهات، کە دراوەتە و دەدرێتە وەها چەکگەلێک، بەناوی "شەفافییەت"ەوە بخرێنە بەرچاو و هەموو منداڵێکی ئەسحابەسپی و قڕگە و گردەگۆزینە و سیتەک بزانێت، سەرچاوەی ئەو چەکانە کوێن و کێ کریونی و چۆن و بە چ ڕێگەیەکدا گەیشتوونەتە کوردستان و ناویان چییە و چەندە کاریگەرن و کێ هاوردوونی کێ هەناردوونی و کێن ئەوانەی مەشقی لەسەر دەکەن و کێن ئەوانەی مەشقیان پێ دەکەن، کە ئەوانە نهێنی سەربازین و قابیلی گوتن نین. وەڵاتێکی وەک سوێد، کە لە ماوەی پتر لە دووسەد ساڵێکدا هەرگیز نەچووەتە هیچ جەنگێکەوە، ئەگەر ئێستا تووشی ڕەوشێکی وەک ئەوەی کوردستان هاتبا و داعش هێرشی کردبایەتە سەری، ئێستا جاڕی ڕەوشی جەنگ و حاڵەتی کتوپڕ و نائاسایی دەدرا و تەواوی چالاکییەکان و کارەکان و بەرهەمەکان و هەوڵەکان و نەخشەکان، دەخرانە خزمەت سپا و جەنگ و جەنگاوەرانی وەڵاتەوە و هەموو شتێکی دیکە وەلا دەنرا و پرسەکە دەبووە پرسی هەموو هاووەڵاتان و دانیشتووانی سوێد، کەچی لە کوردستانەکەی لەمەڕ ئێمە، پرسی جەنگەکەی دژ بە داعش، تەنێ ناوچەگەلی نێزیک و هاوسنووری داعش و دەڤەرەکانی دابڕێنراوی باشووری کوردستان دەگرێتەوە و شوێنەکانی دیکە، وەکی بڵێی کێشەی ئەوان نەبێت، وایە. ئەوەشی لە گەرمیان و سلێمانی دەگوزەرێ هەوڵدانە بۆ لاوازکردن و ڕووخاندن و هەڵوەشاندنەوەی یەکڕیزی و یەک ئامانجیی و درزخستنە نێو خەڵکە، بانگهێشتنێکی ڕوون و ئاشکرای داعش و هەموو داگیرکەرێکی دیکەی کوردستانە بۆ داگیرکردنی کوردستان و بەتەواوی دۆڕاندنی کەرکووک، کە ماوەیەکە هیوایەک چەکەرەی کردووە بەوەی ئیدی بێتەوە بە بەشێک لە هەرێمی کوردستان.ئەوەی دەگوزەرێ، خزمەتێکە بەوانەی هەوڵی سازکردنی جەنگی نێوخۆ و لەتلەتکردنی دیکەی باشووری کوردستان دەدەن.                                                                     

بێجگە لە ئاوارەگەلی سووریا، ئاوارەیەکی فرەی عیراقی ڕوویان کردووەتە هەرێمی کوردستان و تا ڕادەیەک هەموو باژێڕێکی کوردستان، ئاوارەی عیراقی گرتووەتە خۆ. تەنانەت باژێڕی کەرکووکیش کە بۆ خۆی چەندین ساڵە بە دەستی عەرەباندنەوە دەناڵێنێ و دەبوو حیسابێکی تایبەتی بۆ کرابا، لێ نەء، ئێستا سەرلەنوێ هێندەی دیکە دەعەرەبێنرێت. بە گوێرەی ڕێکخراوی نێودەوڵەتی کۆچ، 13%ی ئەو عیراقییانەی هاتوونەتە کوردستان، کە 426966 کەسن لە دهۆک نیشتەجێبوون و و 9%یان کە 284310کەسن لە هەولێر و 5%یان لە سلێمانی کە 161724کەسن نیشتەجێبوون. ئەگەر ڕێژەی ئاوارە عیراقییەکانی نیشتەجێبووی هەولێر و دهۆک، کە سەربە دەڤەری زەردن کۆ بکرێنەوە دەکەنە 22% و ژمارەی ئاوارەکانیش دەکاتە 711276، لە کاتێکدا سلێمانی 5%ی ئەو ئاوارە عیراقییانەی تێ هاتووە و ژمارەیان تەنێ 161724 کەسن. جیاوازی نێوان ژمارەکانی دەڤەری کەسک و دەڤەری زەرد دەکاتە ئەوەی، دەڤەری زەرد 17%ی پتر لە دەڤەری کەسک ئاوارەی تێ هاتووە، کە ژمارەشیان 549552کەس زیاترن لە ئاوارەگەلی عیراقی لە دەڤەری کەسک. دەبوو خۆپێشاندەرانی سەوزستان، ئەو ڕەوشەیشیان لەبەرچاو گرتبا.                         

تۆ تەماشای دروشمێک بکە، کە لەم هەڵڵایەی ئەم ماوەیەدا، لەسەر جادەکانی سلێمانی دەگوتراوە"ئێمە خەڵکی سلێمانی، نامانەوێ بارزانی"، بە باشی گوێیی بۆ ڕادێرە، بزانە ئەمە زایەڵەی هەمان دروشم نییە، کە پێش پەنجاویەک پەنجاودوو ساڵێک، هزرمەندانی جەلالیزم، بەرانبەر بارزانی باوک(مەلا مستەفا) دەیانگوتەوە و ئێستا بەرانبەر بارزانی کوڕ (مەسعوود)دەیڵێنەوە! ئەودەمی باپیرانی ئەمانەی، ئێستا دەخرێنە سەر جادە، ئەو دروشمەیان دەگوتەوە و ئێستا نەوەکانی ئەوان. نەوانەی ئێستا ئەو دروشمە دەڵێنەوە، ئەندام و هەوادار و سەربە حیزبگەلێکن، کە ڕێک نەوەی ئەو حیزبەن، ئەودەمی ئەو دروشمەی دەگوتەوە. حیزبە جەلالییەکەی 1964، کە لە 1968 – 1971دا ئیدی بەرەو پیری و بەرەو ڕسوابوون دەچوو، بۆ ئەوەی لەو ئاریشەیە ڕزگار بێت، جەلال تاڵەبانی تێزی "پارتی پێشەنگ"ی هێنایە گۆڕێ و ڕێکخراوی"کۆمەڵەی مارکسی – لێنینی کوردستان"ی دامەزراند و دواتریش، یەکیەتی نیشتمانیی دامەزراند و کۆمەڵەی تێکەڵ بەو کرد و کە لەنێو یەکیەتیشدا و لەم ساڵانەی دواییەدا، دەنگی ناڕەزایی دژ بە نزیکبوونەوە لە پارتی یا خۆبەدەستەوەدان بە پارتی هاتە گۆڕێ، وەک ئەندامانی یەکیەتی بۆ خۆیان دەیانگوت. تاڵەبانی، بۆ خۆی و بە پارە و سامانی یەکیەتی، لە دامەزراندنی گۆڕاندا هاوپشک و هاندەر بوو. گۆڕان، نەوەی یەکیەتی نیشتمانییە و یەکیەتی نیشتمانییش بەچکە و درێژەپێدەری حیزبە جەلالییە کۆنەکەی ئیبراهیم ئەحمەد – جەلال تاڵەبانییە. گۆڕان، بۆ هەڵلووشینی دەنگە ناڕازی و تووڕەکانی نێو یەکیەتی، لەلایەن تاڵەبانییەوە دامەزرا، بۆ ئەوەی ئەوەی خۆی بەرانبەر ماڵی بارزانی بە دەستخستنە نێو دەستیان پێی نەکرا یا پێی ناکرێ، لە ڕێگەی هاتوهاواری گۆڕانەوە بیکات. هیچ لق و  چڵ و شاخە و بەشێکی جیابووەوە لەو حیزبە جەلالییە کۆنەیەی ساڵانی 1964 بە دواوە و بە درێژایی بوونی ئەو حیزبە، لە ڕووی هزر و جیهانبینییەوە، بە موو لە بنەما هزرییەکانی جەلالیزم لای نەداوە و ئەگەر ماوەیەک لە حیزبی دایک دووریش کەوتبێتەوە، پاشان بێ سێودوو و بە خواست گەڕاوەتە ئامێزی. تەواوی هەوادارانی بزاڤی جەلالی، بە گۆڕانیشەوە، لەگەڵ سەرلەبەری بنەما هزرییەکانی فیلووسۆفیی(جەلالیزم)دان و تەواوی بنەما هزری و جیهانبینی ئەو فیلۆسۆفییەش لەیەک شتدا خۆ دەنوێنێ، ئەویش: دژایەتی ماڵی بارزانییە و ئەسڵی مەقسەدەکەش، هەر ئەوەیە و هیچی دی،                                              

خەڵکی سلێمانی و گەرمیان، لە 1964ەوە، مێشکیان دەشۆردرێتەوە و بە دژایەتی ماڵی بارزانی گۆش دەکرێن و پەروەردە دەکرێن و باردەهێنرێن. دەمی هەر مێردمنداڵ و گەنج و گەرمیانییەک (کەلارییەک)ی سەر ئەو شەقامانەی کەلار بکەوە و گوێ ڕادێرە بۆ قسەکانی، کاتێک باسی کێشە و قەیرانەکانی کوردستان بکات، دەسبەجێ بەوە دەست پێ دەکات، کە: "ئەی برا ئەم مەسعوود بارزانییە وازناهێنێ لەم کورسییەی و هەرچی پارەیە ئەو دەیخوات و ئەوان سەدان ساڵە دەیخۆن و هەر تێر نابن و کار نییە و ئەم بودجەیە نازانین چی بەسەردێ و کێ دەیخوات"! هەرچی کارەسات و لێقەومان و دەردەسەری و نەهامەتییەک لە باشووری کوردستاندا دێتە گۆڕێ، ئەو خەڵکانە هەموو ئەوانە بە تاوانی مەسعوود بارزانی دەزانن. بڕوا بکە، لە پێکدادانی دوو ماشێنەوە بۆ بڕانی کارەبا و زیادبوونی ژمارەی دووپشک ومار و پێشکە و بەرزبوونەوەی نرخی بەنزین و جیابوونەوەی ژن و مێردێک و بێبارانی و گیرانی ئاوەڕۆی کۆڵانێکی کەلارەوە تا دەگاتە، هاتنی داعش و کارەساتە گەورەکان، هەر هەمووی دەخرێنە ئەستۆی مەسعوود بارزانی، لە کاتێکدا ئەو هەر ئاگای لەوانە نییە و کاری ئەویش نییە، خۆ بخاتە نێو وەها وردەباس و کێشەگەلێکەوە. ڕەنگە هەندێ جار بەشێکی ئەو گوتانەی پێوەندیان بە بژێو و کار و گەندەڵی و ئەوانەوەیە ڕاستییەکیان تێدا بێت، بەڵام ئەمە ڕێککەوت نییە، کە بەشی هەرە زۆری خەڵکی گەرمیان و سلێمانی بەو جۆرە بێنە دەنگ، کە زۆریش دێنە دەنگ و زۆریشیان لە تەلەڤزیۆنەکانەوە دەردەکەون و دەپەیڤن و هەموویشیان یەک قسە دەکەن. ئەوان ئەگەر سەیرێکی دەوروبەری خۆیان بکەن، هیچ یەکێک لەو بەرپرسانەی خۆیان، لە مەسعوود بارزانی کەمتری نەکردووە و ئەگەر مەسعوود بارزانی گەندەڵ بێت و سواری کورسی بووبێت و لێی دانەبەزێت، ئەوا ئەو کەسکستانەیش هەر بەو جۆرەیە و هەموو دەسەڵاتدارانی ئەوێش هەریەکەو مەسعوود بارزانییەکە لەو گۆڕەی. هەزاران بەرپرسی میلیاردێر و میلیۆنێری ناشەرعی و میری جەنگ و خەڵکانێک، کە چەندین جۆرە مووچەی وەزیری خانەنشینکراو و جێگری وەزیر و بەڕێوەبەری گشتی و جەنراڵ و عەقید و سەدان تڕوتەشقەڵەی دیکە وەردەگرن و سەدان جۆرە تایبەیمەندیی دیکەیان هەن، لەو کەسکستانە تەراتێن دەکەن و لاقرتێ بە مەسعوود بارزانییش دەکەن، لێ خەڵکی ئەوێ ئەوانەی خۆیان و هەڵەکانیان نابینن و هەمیشەش بۆیان دادەپۆشن و هەرچی هەڵەیەکیش بکەن، هەر هەڵهەڵەیان بۆ هەڵدەدەن، ئەوان تەنیا ئەوانەی هەولێر دەبینن. جەلال تاڵەبانی، کە لە 2005دا کرایە سەرۆککۆماری عیراق، لە 18ی دیسەمبەری 2012دا تووشی نەخۆشی هات و توانستی جووڵانەوە وئاخاڤتنی نەما و برایە نەخۆشخانەکانی ئەڵمانیا، لەودەمییەوە تا 24ی جووڵای 2014 ، واتە: نێزیکەی 19 مانگ، عیراق سەرۆککۆماری نەبوو و هەر جەلال تاڵەبانی بەو ڕەوشەیشییەوە بە سەرۆککۆمار دەژمێردرا و ئیدی لەوێ ڕۆژێوە فوئاد مەعسووم کرایە سەرۆککۆمار و تاکە یەک کەسیش لەهەوادارانی تاڵەبانی نەیاندەپرسی ئەی بۆ ئەو پیاوە، کە بە کردە هیچی پێ ناکرێ، هەر دەبێ سەرۆککۆمار بێت و کەسێک ناخرێتە جێگەکەی! تاڵەبانی بە کردە، لە 1964ەوە ڕێبەری ئەو بزاڤ و حیزبەیە، کە هەر بە ناوی خۆیەوە ناوی دەرکردووە و تا ئێستایش سکرتێری یەکیەتیی نیشتمانیی کوردستانە و بە کردە، لە 18ی دیسەمبەری 2012ەشەوە هیچی بۆ حیزب و بزاڤەکەی نەکردووە، چونکە نەیتوانیوە، ئەدی بۆ هیچ ئەندامێک یا هەوادارێکی حیزب و بزاڤەکەی، ناپرسن، بۆ کەسێکی دیکە بە سکرتێر هەڵنابژێردرێت و ناخرێتە جیگەی تاڵەبانی! ئەمانە هەموو پرسیارن و دەبوو ئەوانەی دەڵێن: ئەم مەسعوود بارزانییە وازناهێنیێ لەم کورسییەی و هەرچی پارەیە ئەو دەیخوات و ئەوان سەدان ساڵە دەیخۆن و هەر تێر نابن و...ئەو پرسیارانەیان لەخۆیان و حیزبەکانی سەوزستانیش کردبا!                                                                

تەنیا دوو ساڵ و سێ چوار مانگێک دوای دەسپێکی بزاڤی چەکداری و جەنگ دژی حوکوومەتی عەبدولکەریم قاسم لە سێپتەمبەری 1961دا، کە لەلایەن ئیبراهیم ئەحمەد و جەلال تاڵەبانی و بە دنەدانی ڕێژیمی ئێرانی شا و ساواک و عیسا پەژمانەوە زەمینەی بۆ خۆشکرا و دواتریش مەلا مستەفا بارزانی تێوەگلێنرا، ئیبراهیم ئەحمەد – جەلال تاڵەبانی، جاڕی جوێبوونەوەی خۆیان و هەوادارانیان لە پارتی و سەرکردەیەتی بارزانی دا و پارتی و کوردی باشوور و دواتریش تەواوی کوردستانیان بەسەر دوو جەمسەری هێز و نوێنەرایەتیدا دابەش کرد و درزیان خستە بزاڤی ڕزگاریخوازی کورد. ئەوە خاڵی وەرچەخان بوو لە مێژووی کورددا و سەرەتای سەرهەڵدانی تەواوی کێشە و ئاریشە و قەیران و ناکۆکی سیاسیی نێو کورد بوو لەو دەمییەوە تا هەنووکە. ئەو کەرتبوونە، کە لە سەر دەستی ئیبراهیم ئەحمەد – جەلال تاڵەبانی خرایە بواری کردەوەوە، دوو ڕەهەند و دوو ناواخنی لەخۆ گرتووە:                                                                                      

یەکەمیان: دژایەتی مەلا مستەفای بارزانی و بنەماڵەکەی و شکاندنی شکۆ و ناوبانگی، کە کاریزمایەکی مێژوویی هەبوو، بارزانی، وەک کوردناس و توێژەری هۆڵاندی مارتین ڤان برۆنسن(Martin Van Bruinessen) بۆی دەچێ بە هۆی ڕۆڵێکی، لە ماوەی ساڵانێکی زۆردا، لە دیرۆکی کورددا، چ وەک ماڵبات هەیانبوو و چ بۆ خۆی وەک ڕێبەر سەیر دەکرا ، جێی هیوای خەڵک بوو و ڕێزێکی تایبەتی هەبوو و جێ متمانە و بڕوای خەڵک بوو. مەلا مستەفا بارزانی، بە کەسیەتی خۆی وەک پێشمەرگە و جەنگاوەرێکی شارەزا و بە هۆی خۆشویستنییەوە لەلایەن زۆرینەی کوردەوە، کوردی بەرەو بەنەتەوەبوون دەبرد و بەرەبەرە نیشانەکانی ئەو هەوڵانەی بۆ بەنەتەوەکردنی کورد، خویا دەبوون[2]. ێێریک فروم()، پێیوایە، هەندێ جار مێژوو مرۆڤ دروست دەکات، بەڵام مرۆڤ بۆ خۆیشی مێژوو دروست دەکات. مستەفا بارزانی، کە مێژووی سەدان ساڵەی ماڵبات و دەڤەر و جیۆگرافیا و تەریقەت و چیا و خێڵ ئەویان دروست کردبوو، ئەویش بۆخۆی و بە کردەوەکانی مێژووی بۆ خۆی بۆ کوردیش دروست دەکرد.

دووەم: ئیبراهیم ئەحمەد – جەلال تاڵەبانی و دەستەکەیان، کە زۆریان خەڵکی سلێمانی و ئەو دەڤەرە بوون، مەلا مستەفا بارزانییان بە لادێی و خێڵەکی و خۆیان بە شاریی دەزانی و دادەنا و شاریش لەکن وان، سلێمانی بوو. ئەوان، هەم ژێی سلێمانیەتی و هەم ژێی گوندیەتی بارزانی و هەم ژێی جیاوازیی شیوەزاری سۆرانی(خۆیان) و کرمانجی(بارزانی)یان دەژەنی[3] و هەموو هەوڵێکیان بۆ دروستکردن و قووڵکردنەوەی دووبەرەکی و درز بوو.                                                  

ئەو دوو ڕەهەند و گوتار و ناواخنانە ئێستاش لە گۆڕێنە و تەواوی بزاڤی جەلالی کۆن و نوێ، بەو گیانە کار دەکەن و بڵندکردنی ئاڵای دەڤەرچێتی یا شارچێتی، کە لە سلێمانی، یەکجار بەهێزە و بووە بە فەرهەنگ و هەمیشە خۆ و سلێمانی لە هەموو کوردێک و لە هەموو باژێڕێکی کوردستان پێ کوردترە، لەگەڵ فیلۆسۆفی و دونیابینی جەلالیزمدا، شان بە شانی یەکدی دەڕۆن و تەواوکەری یەکدین. تۆ بنۆڕێ، کوردێکی فەیلی بەغدا، خانەقینییەک، گەرمێنییەکی کەلار یا خورماتوو، ڕانیەییەک، مەهابادییەک، زاخۆییەک، هەورامییەک، عفرینییەک، ئامەدییەک، کە جەلالییە و دەبێتە جەلالی، هەر باڵێکی جەلالی، دەسبەجێ لەگەڵ کەسێکی خەڵکی سلێمانیدا، کە هەستی شارچێتی تێدا بەهێزە و بە کردەوەش کاری بۆ دەکات، هیچ جیاوازییەکی نییە و ئەمیش خۆی لێ دەبێتە خەڵکی سلێمانی و ڕێک هەمان بیرکردنەوە و فەرهەنگ، بە توندڕەویشەوە، وەردەگرێ، دەکرێ کرۆکی ئەو تێز و جیهانبینییەی(جەلالیەتی و سلێمانیچێتی)ئەوان، لە یەک ڕستەدا چر بکرێتەوە، کە"جەلالیەتی و سلێمانیچێتی بەری یەک دارن و دوو دیوی یەک دراون و ناوەڕۆکەکەشیان دژایەتی ماڵی بارزانییە".                                                                                           

دوای ساڵانێکی جەنگی خوێناوی لە نێوان پارتی و یەکیەتیدا، جەلال تاڵەبانی و مەسعوود بارزانی لە 29ی سێپتەمبەری 1998دا، لە ئەمەریکا و بە نێوەندگریی و سەرپەرشتیی مادیلین ئۆڵبرایت(MADELEINE ALBRIGHT)"ی وەزیری کاروباری دەرەوەی ئەمەریکای ئەودەم، پەیماننامەیەکیان بۆ ئاشتبوونەوە و هاریکاری مۆر کرد. لەو دەمەوە تا ئەو ڕۆژەی، کە ئیدی تاڵەبانی تووشی نەخۆشی هات، تاڵەبانی بە نەرمی لەگەڵ پارتی و بارزانیدا دەجووڵایەوە و مامەڵەی دەکرد و ئەندام و هەوادارانێکی زۆری یەکیەتیش باسی لادانی یەکیەتییان دەکرد لە هێڵە ئەسڵییەکەی خۆی و باسی ڕادەستبوونی یەکیەتییان بە پارتی و ماڵی بارزانی دەکرد. تاڵەبانی، بۆ خۆی بە دەستێک دەستی مەسعوود بارزانی دەگوشی و بە دەستێکیش بنەمای دامەزراندنی باڵێکی نوێی جەلالیەتی دادەنا. بەو دوو فاقییەیشیەوە هێشتا، زۆر بە ڕوونی و بە ئاشکرا، لەگەلێک دیداری ڕۆژنامەوانی و لە کەناڵی تەلیڤزیۆنەوە، ددانی بەوەدا دەنا، کە جیابوونەوەی 1964ی لە سەرکردەیەتی بارزانی هەڵە بووە و زیانێکی زۆری بە شۆڕشی کورد گەیاندووە و نەدەبوو ڕووی دابا[4]. دەستەیەک نووسەر و ڕووناکبیری شاری سلێمانی، شێرکۆ بێکەسیش یەکێک دەبێ لەوان، لە ساڵی 1974دا و لە دەوروبەری بارەگاکانی سەرکردەیەتی شۆڕشی کوردستان، لە چۆمان و ناوپردان، سەردانی ئیبراهیم ئەحمەد دەکەن و باس لە سیاسەت دێتە گۆڕێ، شیرکۆ بێکەس لەو بارەوە دەڵێ:"کە باسیش هاتە سەر باسی هەڵوێستی سیاسی مەکتەبی سیاسی و قیادەی بارزانی، مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد زۆر بە ئاشکرا و لەبەرچاوی هەمووان وتی(ئێمە هەڵەبووین و ئەو پیاوە ڕاست بوو)"[5].

ئەو دوو ددانپێدانانەی ئیبراهیم ئەحمەد لە 1974دا و ئەوانەی تاڵەبانی لە 2009 و پێشتر و دواتردا، کە ئەو دووە بۆ خۆیان دامەزرێنەری ڕێباز و فەلسەفەی جەلالیزمن، بەوەی، کە هەڵەبوون، تەواوی مێژووی جەلالیەتی لە 1964ەوە دەخەنە ژێر پرسیارەوە و دەپووکێننەوە و لەگەڵ سفردا یەکسانی دەکەن و سەرلەبەری دەخەنە خانەی هەڵەوە.

ئەگەر هەموو ئەو مێژووە هەڵەبێ، ئەوە بۆ ئەو سەردەمەیە، کە مەلا مستەفای بارزانی مابوو، دەی دوای ئەو چی، خۆ ئێستا کوڕ و نەوەکانی ئەون، کە خاوەنی پارتین و دەسەڵاتدار و بڕیار بەدەستن، ئەی دەبێ ئەوان ڕاست بن؟ من، لەنێوان مێژووی مەلا مستەفا بارزانی و مێژووی دوای ئەو جیاوازییەک دەبینم و وەک یەک تەماشایان ناکەم و هەرگیز لەگەڵ ئەوەشدا نیم، کە ئەوان، کوڕان و نەوەکانی وی سەدلەسەد ڕاستن و بێ هەڵەن و خاوێن و دەستپاکن و یەک پەڵە بە مێژووی دوای 1975یانەوە نییە و ڕێک ڕێبازەکەی بارزانی باوکیان گرتووەتەبەر! ئەوان مادام  بەشێکی دەسەڵاتن و بەشێکی کاریگەر و سەرەکی دەسەڵاتن و دەسەڵاتیش، پڕە لە هەڵە و ناتەواوی و گەندەڵی و ساختەکاری و دزی و...کەواتە: ئەوانیش بەشدارن لەو هەڵانەدا و بەشدارن لەو قەیران و گێژاو و ئاژاوەیەدا، کە لە کوردستاندا، وەک مۆتەکەیەک بە دەوری سەری خەڵکەکەیدا دەسووڕێتەوە. کەس ناتوانێت پاکانە بۆ ئەوان بکات، بەڵام مرۆڤ دەتوانێت بڵێت، کارکردن بۆ ئەوەی تەواوی تاوانەکان بخرێنە ئەستۆی ئەوان، ئەوە کارێکی هەڵەیە و کارکردن بۆ سڕینەوەی ئەوان، سڕینەوەی مێژوویان، کارێکی لەوەی پێشوو هەڵەترە و هەرگیز بەو شێوازانەش، کە ڕکابەر و نەیارانی ئەوان دەیکەن، کێشەکانی وەڵاتی کوردستان چارەسەر نابن.

لە جڤاکێکی وەک کوردستان و وەڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی و ئەوانەی ڕۆژهەڵاتدا، باسکردن لە دیموکراتی، تەنێ وەک ژیرکردنەوەی منداڵێکی وڕکاوی و خۆهەڵهەڵخەڵەتاندنە. لە وەڵات و جڤاکگەلێکدا، کە تەحەممول و یەکتر قەبووڵکردن و گوێ لەیەک گرتن و ڕێزگرتن لە بیروڕای یەکدی تێدا نەبێت، وەک دەیبینین، ڕەنگە تاقیکرنەوەی چین(پارتی کۆمۆنیست) و کووبا(پارتی کۆمۆنیست و کاسترۆ) و لیبیای قەززافی و دەوڵەتێکی یەکگرتوو و خاوەن دەسەڵاتێکی نێوەندەکی و بەهێز و تۆکمە، لە هەمانکاتیشدا ڕەخسێنەر و دەستەبەرکاری، ئازادی و جۆرە سەربەخۆییەک بۆ هەرێم و دەڤەرەکان لەنێو یەکیەتی وەڵاتدا، هەرچەندە ناوی دیکتاتۆریان لێ دەنرێن لەو گەڕەلاوژە فرەحیزبییە فشۆڵەی کوردستان و وەڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی و ئەوانی دیکەی ڕۆژهەڵات باشتر بن تا ئەودەمەی ئەو وەڵات و جڤاکانە دەگەنە ئاستی تێگەیشتن لە دیموکراتی و قەبووڵکردنی و دواتریش پێڕۆکردنی. مرۆڤ کاتێک دەگاتە دیموکراتی، وەک بیرمەند و کۆمەڵناس و فیلۆسۆفی ئێرانی داریوش شایگان، دەڵێ، کە پێشەکی عەقڵ و دامەزراوەکان بکرێن بە سێکولار(عەلمانی) و تاک، وەک تاک، کەسێک و خۆیەکی سەربەخۆ و ئازاد بێت لە ڕووی قانوونەوە، نەک کەس و خۆیەکی گێل و تواوەی نێو تۆپەڵی دەڵەمەیی و شلەپەتەی نەتەوە. کە تاکی ئاگا، تاکی سەربەخۆ، تاکی هۆشمەند و سێکولار، پەیدابوو و ئافرێنرا، ئەودەم ئێدی، کۆمەڵیش دەگۆڕێ و دەبێتە کۆمەڵێکی ئاگا و سەربەخۆ و هۆشمەند و سێکولار و چاکترین مرۆڤەکانی ئەوانەن، کە سوود بە مرۆڤەکان و تەواوی جڤاک دەگەیەنن(خیرالناس من نفع الناس). لە جڤاکێکی مانەندی کوردستانەکەی لەمەڕ خۆمان، بەم ڕەوشەی ئێستایەوە، قسەکردن لەمەڕ دیموکراتی، ئاسنی سارد کوتانە و گەنگەشەیەکی بێبەر.                                                                              

20 – 10 - 2015

---

[1] الوردي، الدکتور علي، دراسة في سوسیولوجیا الإسلام، ترجمة رافد الأسدي،دار الوراق للنشر المحدودة، الطبعة الأولی 2013، ص 158 – 160.    

   [2] Bruinessen, Martin Van, Agha, Shaikh and State, first published by  Zed Books Ltd, London ,1992, S: 334.

  سەرچاوەی پێشوو، ل  27.[3]

 [4] معد فیاض / الشرق الأوسط، من ذاكرة المام، 17- 08- 2009. هەروەها: برنامج: نقطة نظام، تقدیم حسن معوض، قناة العربیة.

 [5]  بێکەس، شێرکۆ، نووسین بە ئاوی خۆڵەمێش، ژیاننامە و بیرەوەری، ناوەندی غەزەلنووس، سلێمانی، چاپی یەکەم 2013، ل 234. مەبەستی ئیبراهیم ئەحمەد لە "ئێمە"، خۆی و هەوادارانی و عیزبەکەی خۆیانە و مەبەستیشی لە"ئەو پیاوە"، مەلا مستەفا بارزانی بووە.